در مذاکرات وین چه گذشت؟

جدیدترین دور مذاکرات رفع تحریم‌ها در وین عصر دیروز جمعه (۲۶ آذرماه/ ۱۸ دسامبر) با حضور هیئت‌های ایران و گروه موسوم به ۱+۴ (انگلیس، فرانسه، چین، روسیه به‌علاوه آلمان) و نماینده اتحادیه اروپا در هتل کوبورگ شهر وین پایان یافت.

این دور از مذاکرات ادامه گفت‌وگوهایی بود که از هشتم آذرماه، به‌عنوان نخستین دور مذاکرات رفع تحریم‌ها آغاز شد و روز دوازدهم آذرماه به پایان رسید. ایران در مذاکرات هشتم آذرماه متن پیشنهادی خود را در قالب دو موضوع لغو تحریم‌ها و مسائل هسته‌ای به طرف مقابل ارائه داد.

علی باقری روز ۱۱ آذرماه در توضیح درباره این اسناد گفته بود: «ما دیشب دو سند را در اختیار طرف مقابل قرار دادیم؛ سند اول دیدگاه‌های جمهوری اسلامی ایران در مورد موضوع لغو تحریم‌ها و همین‌طور سند دوم در مورد موضوع اقدامات هسته‌ای ایران در اختیار طرف مقابل قرار گرفت. قاعدتاً طرف مقابل باید این اسناد را بررسی و آمادگی لازم را برای گفت‌وگوها و مذاکرات جدی با جمهوری اسلامی ایران در مورد متن‌های ارائه‌شده کسب کند، اما نکته مهم این است که این گفت‌وگوها دارای آثار متنوع و متعدد بین‌المللی است.»

بلافاصله بعد از اتمام این گفت‌وگوها، طرف‌های اروپایی برای راه‌اندازی عملیات روانی علیه تیم مذاکره‌کننده کشورمان دست‌به‌کار شده تلاش کردند با جار و جنجال‌های تبلیغاتی پیشنهادهای تهران را «ناامیدکننده» یا «فراتر از برجام» معرفی کنند،
به‌عنوان مثال، «امانوئل ماکرون»، رئیس‌جمهور فرانسه بلافاصله بعد از پایان گفت‌وگوها مدعی شده بود که این دور از مذاکرات پیشرفتی نداشته است و پیش‌بینی‌ها این است که «به‌احتمال زیاد این مذاکرات در کوتاه‌مدت از سر گرفته نشود»،
این در حالی بود که علی باقری ساعاتی بعدتر با رد این ادعاها تصریح کرد که گفت‌وگوها از یک هفته بعدتر مجدداً آغاز می‌شوند. او درباره دلیل تعلیق موقت مذاکرات هم گفت: «طرف‌های مقابل این احساس نیاز را داشتند که برای ارائه پاسخ‌های مستدل، مستند و منطقی به پیشنهادهای جمهوری اسلامی ایران نیازمند مشورت با پایتخت‌هایشان هستند.»

با این حال، در مجموع از تحلیل وضعیت مذاکرات و رفتارهای بعدی طرف‌های غربی این برداشت حاصل می‌شد که ارائه اسناد پیشنهادی ایران به‌جهت آنکه مستدل و مبتنی بر برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ بود عامل غافلگیری کشورهای اروپایی شد و آنها را وداشت برای جبران مافات به بازی‌های رسانه‌ای و جنجال‌سازی روی آورند.

باقری این موضوع را که طرف‌های اروپایی قادر به وارد کردن ایرادهای حقوقی به پیشنهادات ایران بودند این‌طور رد کرد: «این‌که طرف‌های اروپایی خیلی نسبت به برخی از پیشنهادهای ما رضایت نداشتند درست است، اما این پیشنهادها بر اساس مبانی مشترک بین دو طرف تدوین شده است و لذا آن‌ها اعتراضی نسبت به اینکه این پیشنهادها نامربوط است نداشتند؛ اما می‌گفتند “با دیدگاه‌های ما انطباق ندارد.”»

باقری اضافه کرد: «به آن‌ها گفتم “این طبیعی است و ما قرار نیست در گفت‌وگوها و مذاکرات، مطالب و پیشنهادهایی را ارائه کنیم که مطابق با دیدگاه‌های شما باشد. ما مطالبی را مطرح می‌کنیم که با دیدگاه‌ها، منافع و سیاست‌های خودمان سازگار باشد.”، اما نکته مهم این است که این پیشنهادها بر اساس مبانی‌ای تنظیم شده که مورد قبول طرف مقابل هم هست.»

وی افزود: همه روی این مسئله اذعان داشتند و هیچ طرف اروپایی ادعا نمی‌کرد که پیشنهادهای ایران مبنای حقوقی و قانونی ندارد.

طرح‌های خلاقانه ایران به همین‌جا ختم نشد و باقری پیش از دیدار با «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پاسخ به سؤالی درباره مدت راستی‌آزمایی از رفع تحریم‌ها اظهار کرد: «ما سه سند داریم و این مسئله در سند سوم هست که هنوز تحویل طرف‌ها نشده‌ است.»

از نگاه ناظران، ارائه دو سند رفع تحریم‌ها و فعالیت‌های هسته‌ای به طرف‌های مذاکرات از سوی هیئت ایرانی و وعده باقری برای ارائه سند سوم، دلیلی روشن و متقن بر این مسئله بود که ایران نه‌تنها با اعزام تیم کارشناسی کامل وارد فرآیند مذاکرات شده بلکه با دست پُر و ارائه ابتکارات راهگشا همه تمهیدات لازم برای پیگیری مذاکراتی سازنده و نتیجه‌محور را پیش‌بینی کرده‌ بود.

در پایان این دور از مذاکرات حتی برخی از تحلیلگران و کارشناسان غربی هم تصریح داشتند که عدم تمایل از طرف تیم غربی عامل کندی در مذاکرات بوده است، مثلاً «جرارد آرود»، سفیر سابق فرانسه در واشنگتن درباره دلیل وجود عدم ابتکار در تیم آمریکایی در جریان مذاکرات وین نوشت: ««از یک سو، دولت آمریکا به‌دلیل مخالفت حزب جمهوری‌خواه، مخالفت بسیاری با ایران دارد و گوش‌به‌زنگ اسرائیل و دست‌بسته است. آمریکا نمی‌تواند امتیازات زیادی اعطا کند، از طرف دیگر ایران تمایلی به اعطای امتیاز به‌ازای رفع جزئی یا موقت تحریم‌ها ندارد.»

او همچنین خاطرنشان کرد که آمریکا تنها در حالتی که بلافاصله بعد از روی کار آمدن جو بایدن به برجام بازمی‌گشت می‌توانست دیوار بی‌اعتمادی ایجادشده در نتیجه خروج ترامپ از برجام را بشکند و مسیر را برای احیای این توافق هموار کند.

چند روز بعد از اتمام دور نخست گفت‌وگوها طرف‌های مقابل اعلام کردند ادامه دور قبلی مذاکرات از ۱۸ آذرماه از سر گرفته خواهد شد و بلافاصله خط‌مشی فضاسازی و ارعاب در دستور کار طرف‌های غربی قرار گرفت. «لیز تراس»، وزیر خارجه انگلیس یک روز قبل از شروع مذاکرات گفت که «مذاکرات فردا در وین آخرین شانس ایران برای بازگشت به برجام است.»

همزمان وزیر جنگ رژیم صهیونیستی به واشنگتن سفر کرد و در دیدار با مقام‌های آمریکایی سعی کرد از طریق ایجاد سایه ارعاب و تهدید بر سر گفت‌وگوها تیم مذاکره‌کننده ایران را برای عقب‌نشینی از خواسته‌های خود تحت فشار قرار دهد.

رسانه‌های غربی هم در آغاز این مذاکرات در صدد القای وجود شکاف و واگرایی میان ایران، روسیه و چین در مذاکرات وین برآمدند و با انتشار مصاحبه و نقل‌های تحریف‌شده و برش‌خورده تلاش کردند تیم ۱+۴ شامل چین و روسیه را مقابل ایران متحد و هم‌موضع نشان دهند.

با وجود این، با شروع گفت‌وگوها علی باقری بعد از دیدار با طرف‌های مقابل گفت که احساسش با دور قبلی مذاکرات متفاوت است و در این دور، طرف مقابل اراده جدی‌تری برای ورود به گفت‌وگوهای مؤثر و نتیجه‌بخش دارد.

او گفت: « آن‌چه امروز احساس کردم با چیزی که روز جمعه احساس کردم متفاوت بود، احساسم این بود که طرف مقابل اراده جدی‌تر برای ورود به گفت‌وگوهای مؤثر و نتیجه‌بخش را پیدا کرده است.»

یک روز بعدتر یک مقام ارشد اتحادیه اروپا هم موضع علی باقری را تأیید کرد و گفت که مذاکرات وین در مسیر منطقی پیش می‌رود. این مقام اروپایی گفت: «تصور من این است که ما درست در مسیر کاملاً منطقی مذاکرات پیش می‌رویم. انتظار می‌رفت که یک دولت جدید، یک هیئت جدید (ایرانی) چند روز را در آغاز این دور جدید (مذاکرات در وین) به بیان نکات سیاسی خود اختصاص دهد. آن‌ها این کار را انجام دادند و بعد وارد جزئیات بیشتر شدیم. اکنون تقریباً همه ما در حال مشارکت بیشتر در جزئیات بیشتر مذاکرات هستیم.»

میخائیل اولیانوف، سرپرست هیئت مذاکره‌کننده روسیه نیز همان روز (۱۹ آذرماه) طی پیامی در توییتر تصریح کرد که مذاکره‌کنندگان توانسته‌اند برخی از سوءتفاهم‌های پیش‌آمده در دور قبلی مذاکرات را برطرف کنند.

با وجود این فضاسازی‌ها علیه مذاکرات کماکان ادامه داشت و باقری در توییتی به آن واکنش نشان داد و نوشت: «فضاسازی دروغین خارج از اتاق مذاکره نمی‌تواند خللی در جدیت مذاکره‌کنندگان در رسیدن به توافقی که از حقوق و منافع ملت ایران صیانت کند، وارد کند.»

او همچنین روز ۲۳ آذرماه هم تصریح کرد که برخی از بازیگران به‌جای انجام دیپلماسی واقعی به عادت مقصرنمایی روی آورده‌اند اما اگر اراده‌ای برای جبران خطاهای گذشته باشد راه برای توافق خوب به‌سرعت هموار خواهد شد.

سرانجام علی باقری روز جمعه اعلام کرد که طرف مقابل دیدگاه‌های جمهوری اسلامی را به‌عنوان مبنای گفت‌وگو پذیرفت. او گفت: «در دو سند اصلی طرف مقابل دیدگاه‌های جمهوری اسلامی ایران را به‌عنوان مبنای گفت‌وگو پذیرفت، بر این اساس، سند جدیدی مبنای گفت‌وگوها در حوزه تحریم‌ها قرار گرفت که این سند با سندی که در گفت‌وگوهای وین۶ نهایی شده بود، متفاوت و مغایر است. در موضوع هسته‌ای طرف ایرانی دیدگاه‌های خود را در متنی که در وین۶ نهایی شده بود درج کرد، اما طرف اروپایی مقاومت می‌کرد و نمی‌پذیرفت که دیدگاه‌های ایران نیز در آن سند درج شود و مبنای گفت‌وگو قرار بگیرد. در این مدتی که ما در وین بودیم به‌ویژه مذاکراتی که از روز پنجشنبه هفته گذشته (۱۸ آذر ماه) تا روز پنجشنبه (۲۵ آذر ماه) به‌طور جدی ادامه داشت، با یک اصرار بلاوجه طرف اروپایی مواجه بودیم برای حذف دیدگاه‌های طرف ایرانی، به‌عنوان مبنایی برای مذاکرات، که با مقاومت و استدلال‌ها و منطقی که طرف ایرانی ارائه کرد، طرف مقابل نهایتاً پذیرفت که نگاه جمهوری اسلامی ایران در مواردی که مدنظرش بود در پیش‌نویس هسته‌ای در داخل سند درج شود و آن مبنایی برای گفت‌وگو شود.»

با وجود این، طبق اذعان طرف‌های مختلف پیشرفت‌های حاصل‌شده در این دور از مذاکرات بیشتر در حوزه‌های هسته‌ای (که مربوط به تعهدات ایران است) صورت گرفته و هنوز در حوزه تحریم‌ها پیشرفت مورد انتظار حاصل نشده است،
به‌عنوان مثال، «انریکه مورا»، معاون دبیرکل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم روز گذشته همین مسئله را تأیید کرد و نوشت که در حوزه رفع تحریم‌ها هنوز طرف‌ها به «مبنای مشترک» نرسیده‌اند.

از نگاه ناظران، این مسئله نشان‌دهنده آن است که تیم هسته‌ای ایران تعامل لازم را در خصوص اجرای کامل تعهدات هسته‌ای در صورت رفع کامل تحریم‌ها نشان داده است و اکنون نوبت طرف‌های غربی است که در حوزه تعهداتش برای برداشتن تحریمها  نرمش نشان دهد و پیشرفت در گفت‌وگوها را رقم بزند.

در مجموع، اگر جنجال‌سازی‌های روانی و رسانه‌ای طرف‌های غربی را از مذاکرات انجام‌شده تا اینجا حذف کنیم می‌توان گفت که گفت‌وگوها در حالی متوقف شده‌اند که پیشرفت‌های مناسبی تا کنون صورت گرفته است و مذاکرات در سیری طبیعی رو به جلو حرکت کرده‌اند.

با وجود این، باید توجه داشت که این دور از مذاکرات به‌عنوان اولین دور از گفت‌وگوهای هیئت مذاکره‌کننده جدید، اولاً در تثبیت و به‌رسمیت‌ شناخته شدن خواسته‌های ایران نتیجه‌ای موفقیت‌آمیز داشت و ضمناً به پیشرفتی قابل قبول در زمینه نگارش متن منتهی شد و چشم‌اندازی نسبتاً مثبت برای موفقیت تلاش‌های دیپلماتیک ایجاد نمود.