نشست واکاوی روابط دو جانبه منطقه‌ای و بین‌المللی ایران و چین، روز سه‌شنبه ۲۹ آبان با حضور «علاءالدین بروجردی» رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی و «سیدمحمد حسین ملائک» سفیر پیشین ایران در چین، برگزار شد. بروجردی هم سابقه سفارت ایران در چین را داشته است.
علاءالدین بروجردی در این نشست با بیان اینکه اگر ما درست عمل کنیم، این یک سفر (سفر شی‌جین پینگ به ریاض) نمی‌تواند در سیاست درازمدت چین تغییر ماهوی دهد، اظهار داشت: چین دلایل خاص خود را دارد، ما هم حرف منطقی زدیم باید جبران شود و تغییر کند اما این به این معنا نیست که سیاست درازمدت مبتنی بر منافع ملی ما تغییر کند، یک کار ریشه‌دار نباید با حوادث تغییر کند.
وی با تاکید بر اینکه دنیا چندقطبی خواهد شد و چین بدون تردید یکی از قدرتهاست، گفت: به همین دلیل دنیا برای چینِ آینده و تغییرات آن برنامه‌ریزی می‌کند.
بروجردی گفت: این اتفاق (موضع اخیر چین در عربستان سعودی) افتاد و تیتر یک تمام روزنامه‌های چپ و راست ایران علیه چین شد. باید چه کار کنیم؟ اکنون زمان گفت‌وگوی با چینی‌هاست نه از طریق تریبون، بلکه از طریق مذاکره.
بروجردی افزود: از دید ما خطایی از طرف چینی‌ها صورت گرفته است، اما این نباید در سیاست درازمدت ما تاثیرگذار باشد. باید محکم و استوار توافق ۲۵ ساله را جلو ببریم و انتخابمان را انجام دهیم. چون دنیا بدون تردید در حال دگردیسی و تغییر است. موضع چینی‌ها تغییر نمی‌کند، اگر ما درست عمل کنیم این یک سفر نمی‌تواند سیاست درازمدت چینی‌ها را تغییر ماهوی دهد. ما باید با چینی‌ها گفت‌وگو و مسایل را تبیین کنیم.
رییس اسبق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس افزود: مجموعه موضع‌گیری‌های وزارت خارجه چین را در طول چند ماه نسبت به برجام و موضوع هسته‌ای ایران مرور کنید، خواهید دید که از مواضع ما دفاع کرده است.
از دید ما خطایی از طرف چینی‌ها صورت گرفته است اما این نباید در سیاست درازمدت ما تاثیرگذار باشد. باید محکم و استوار توافق ۲۵ ساله را جلو ببریم و انتخابمان را انجام دهیم. چون دنیا بدون تردید در حال دگردیسی و تغییر است
از دیپلماسی پنهان، کم استفاده می‌کنیم/ سفر احتمالی رئیس جمهوری به چین فرصت مناسبی است
سفیر پیشین ایران در چین، سفر احتمالی آتی رییس‌جمهوری به چین را فرصتی طلایی خواند و ادامه داد: در دولت قبل وقتی همه به یاس و این باور رسیدند که دولتی‌ها نمی‌خواهند با چینی‌ها کار کنند، رهبر معظم انقلاب برای علی لاریجانی رییس مجلس وقت به عنوان مسوول پیگیری حکم دادند.
وی اضافه کرد: هنوز هم از دید چینی‌ها و در واقعیت، دولت روی ریلی که در مورد چین باید قرار بگیرد، قرار نگرفته است، در تئوری و صحبت وجود دارد اما در عمل محقق نشده است. جوان‌گرایی خوب است اما در کنار افراد با تجربه، سفرای ما نقش مهمی برای بایدها و نبایدها دارند. انتظار از دستگاه دیپلماسی، ظهور و بروز قوی‌تر و استفاده بیشتر از ظرفیت هاست.
بروجردی با تاکید بر اینکه چین یکی از موضوعات مهم جمهوری اسلامی ایران از آغاز بوده است، یادآور شد: نه تنها هیچ گونه صفحه سیاهی از روابط ایران و چین از گذشته وجود نداشته بلکه آثار فرهنگی ما در جای جای چین پهناور مشهود است.
وی اظهار داشت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، همین سیر صعودی روابط با چین ادامه داشته و حتی در جنگ، بسیاری از نیازها و سلاح‌های مهم ما را تامین کردند. همیشه فضای حاکم بر روابط مثبت بوده است. مساله اساسی ما این است که از دیپلماسی پنهان، کم استفاده می‌کنیم، باید بدانیم همه چیز رو نیست؛ در فرهنگ چین می‌گویند بزرگترین کارها را انجام دهید و چیزی نگویید. ما برعکس؛ کار نکرده را هم اعلام می‌کنیم.
چرا در یک دهه اخیر تصمیم‌گیری و اقدام مناسب انجام نشد؟
سفیر پیشین ایران در چین با بیان اینکه ما هم از منتقدان این رفتار غیرمترقبه و غیرقابل قبول چین هستیم، ادامه داد: اما اگر نگاهی به کارنامه چند دهه گذشته و نحوه رفتارمان با چینی‌ها بیاندازیم، اشکالات رفتار خود را خواهیم دید. حدود ۶ سال پیش شی‌جین‌پینگ به تهران آمد، یعنی حدود ۶ سال قبل از سفر به عربستان و بسیار صریح پیشنهاد کرد که ما علاقه‌مند یک رابطه درازمدت راهبردی با ایران هستیم. چینی‌ها دارای یک سیستم متمرکز حزبی تصمیم‌گیری هستند، کلماتشان هم حساب شده است و دقیق صحبت می‌کنند. فکر می‌کنید پاسخی که رییس‌جمهور چین در تهران دریافت کرد، چه بود؟ پاسخ ما این بود: «ما فعلا گرفتار برجام هستیم و در حال مذاکره با کشورهای غربی. یعنی فرصت این کار را نداریم و علاقمند به شنیدن آن هم نیستیم.»
بروجردی ادامه داد: یک قدرت یا مدعی ابرقدرتی که کاملا قابل پیش‌بینی است ظرف دهه آینده چین قدرت اول اقتصادی دنیاست، یعنی سال ۱۹۹۰؛ ۴۰۰ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی چین بود و امروز ۵۰ برابر و بیش از ۲۵ تریلیون دلار شده است. چین امروز چینی نیست که از طریق سوداگران تاجرنمای ما کالاهای درجه ۴ و ۵ را بخرند و در بازار توزیع کنند. ذهنیت مردم در مورد چین چنین چیزی است. در حالی که امروز هواپیمای ایرباس، گوشی اپل، بنز و بی ام و کل برندهای اول اروپا با انتقال تکنولوژی در اختیار چین است.
بروجردی با تاکید بر اینکه ما باید چین را بشناسیم که چه جایگاه، قدرت و ظرفیتی دارد، تصریح کرد: در چنین فضایی که اروپا تابع آمریکاست و به نظر من استقلال سیاسی ندارد و بارها هم به ما گفته‌اند مشکلتان را با آمریکا حل کنید تا بتوانیم با شما کار کنیم، در چنین فضایی، چنین قدرتی به ما پیشنهاد رابطه درازمدت راهبردی می‌دهد، ما رویمان را بر می‌گردانیم. اکنون شما جای چین باشید، چه برداشتی می‌کنید؟
سنگ تمام عربستان برای شی جین پینگ
وی افزود: حتی در ارتباط با تشریفاتی که عربستان با ۶ فروند جنگنده از ورود هواپیمای چین اسکورت کرد، اینها اثر می‌گذارد. انسان تحت تاثیر محبت است، وقتی احترام می‌گذارند، عکس العمل روانی، روحی و احساسی فردی به نام شی جین پینگ چه خواهد بود، تا اینکه در اتاق مذاکرات که سن مقامات چینی بالای ۷۰- ۸۰ به بالاست، نیازمند سرویس باشند و سرویس خراب باشد. یا مثلا در مورد ماشین تشریفات. نکاتی که زیبنده ملت ما، فرهنگ و اصول مهمان نوازی ما نیست اما اتفاقاتی است که مکرر افتاده است.
بروجردی گفت: در دهه ۷۰ بنده تازه از چین بازگشته بودم و معاون وزیر خارجه بودم، چین به ما پیشنهاد کرد که ما دو راکتور هسته ای ۳۰۰ مگاواتی در «دارخوین» برای شما می‌سازیم و در کنار آن UCF اصفهان که اصل قضیه غنی‌سازی آنجاست، همه کارها، ماه‌ها مذاکره و امضای قرارداد انجام شد. در دقیقه ۹۰ اعلام کردیم ما نمی‌خواهیم. از این نمونه‌ها فراوان است و این رفتار ما با کشور در حال ابرقدرت شدن چین است. چون شبکه چین هراسی و چین ستیزی هم آن زمان و هم امروز، هم در داخل و هم در خارج بسیار فعال است. چینی‌ها همزمان با پاکستانی‌ها کار مشابهی کردند، ساختند و افتتاح کردند.
چین در مورد تصمیم ایران مطمئن نیست
بروجردی ادامه داد: تلقی چینی‌ها این است که امروز هم یک تصمیم راهبردی نگرفته‌ایم. چین مطمئن نیست که اگر فرجی در امر برجام حاصل شود و مشکل ما با اروپا حل شود، آیا ما به چینی‌ها پشت می کنیم؟ حرف اینها این است: شما هر وقت درهای غرب بسته است، دنبال ما می‌آیید و هر وقت آنجا باز می‌شود، می‌گویید خداحافظ، این سیاست‌گذاری است؟ این اشکال است، ضرب‌المثل است که یک سوزن به خودت بزن، یک جوالدوز به دیگران.
رییس پیشین کمیسیون امنیت ملی گفت: امروز هم سیاست‌گذاران کلان نظام بر اساس قانون اساسی رهبر معظم انقلاب، قویا به این مساله معتقدند و نگاه به شرق زاییده همین تفکر است و بارها و بارها دستور کتبی دادند که این اتفاق بیفتد.
خزانه خالی است، هنر کنیم بتوانیم جامعه را اداره کنیم، که در این هم مشکل داریم و بحران‌های داخلی هم نتیجه همین مسایل است.وی اظهار داشت: چینی ها پیشنهاد ۱۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دادند در طول هشت سال که بازپرداخت آن ۱۲ سال پس از اتمام ۸ سال سرمایه‌گذاری با نرخ بهره ۲درصد است. سود صندوق‌های قرض الحسنه ما ۴ درصد است، اینها فرصت هست یا نیست؟! چرا تصمیم‌گیری نمی‌کنیم، چرا چین‌ستیزی؟ چرا یکی از وزیران ما در دولت قبل هر چه اصرار کردیم، فشار آوردیم و مساله را به مقام معظم رهبری کشاندیم، ایستاد و مقاومت کرد و اجازه نداد تکنولوژی قطار سریع‌السیر وارد کشور شود که امروز بین مکه و مدینه با ۱۵ میلیون مسافر در سال راه اندازی می‌شود.
معاون اسبق وزارت خارجه با بیان اینکه تا ۱۴۰۴، پایان سند چشم انداز ۲۰ ساله کمتر از سه سال باقی مانده است، ادامه داد: ما هنوز خط رضاخانی سوار می‌شویم. چرا؟ چین گفت ما برای شما قطار سریع‌السیر با فناوری کاملا نوین می‌سازیم، راه اندازی می‌کنیم، پول هم نمی‌خواهیم، بعد از ۴ سال راه‌اندازی می‌کنیم، یک سال تنفس، سپس بازپرداخت، اگر پول داشتید پول پرداخت کنید، اگر نداشتید نفت می‌گیریم. شرایط از این بهتر؟، نگذاشتند، کشاندند به مقام معظم رهبری، ایشان دستور دادند به رییس جمهور، رییس جمهوری به معاون اول. جلسه گذاشتند اما نشد که نشد. چون اراده حاکم بر مجریان مسوول، نشدن بود، تصور چینی ها امروز هم همین است.
بروجردی توضیح داد: پل قشم به بندرعباس ۱۸۰۰ متر است، ۳۰ سال است که دور خودمان می‌چرخیم، شرکت‌های متعدد آمدند قرارداد بستند و رفتند. چینی‌ها گفتند ما می‌سازیم. هم ریل و هم آزادراه و همه چیز، همه کارش انجام شده است. اما هفته گذشته رییس جدید مناطق آزاد، وقت امضا گفته من امضا نمی‌کنم. یا فاز سوم آزاد راه شمال که ما تکنولوژی آن را نداریم و در ارتفاع دو هزار متری باید کولر نصب کنیم. گفته می‌شود که این تکنولوژی را چینی‌ها و آمریکایی‌ها دارند، این پروژه همینطور باقی مانده و تصمیم نمی‌گیریم. باید تصمیم گرفت.
بروجردی با تاکید بر اینکه عربستان با ما قابل مقایسه نیست، یادآور شد: ما عمق عظیم فرهنگی و تمدنی داریم و ملت بزرگ پرآوازه‌ایم، یکی از مشاهیر ما را این کشورها ندارند اما تصمیم می‌گیرند، خط آهن سریع‌السیر را ساختند. همان زمان که چینی‌ها به ما گفتند ما قبول نکردیم آنها انجام دادند. از این نمونه‌ها چند جلد کتاب قطور می‌توان نوشت. نکته‌ای که مهم است، کمربند راه چینی‌هاست که به نوعی جاده ابریشم قدیم است اما در یک گستره جهانی. همان وزیری که اجازه نداد خط سریع‌السیر انجام شود اخیرا مصاحبه‌ای انجام داده و گفته من به چینی‌ها گفتم شما بروید از طریق تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان وارد ایران شوید و خط را به اینجا بیاورید و آنها هم این کار را نکردند و رفتند یک سرمایه‌گذاری چند ده میلیارد دلاری با پاکستان انجام دادند. به خاطر همین از اول می‌دانستم چین نمی خواهد با ما مبادله کند. ببینید این مقدمه و نتیجه گیری را.
ما هنوز در تصمیم‌گیری مانده‌ایم
رییس پیشین کمیسیون امنیت ملی سپس با اشاره به اینکه پاکستان با چین بیش از ۴۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارد، ادامه داد: کشورهای آسیای میانه امروز هم به یک معنا حیات خلوت روس‌ها است. ما هنوز در یک تصمیم‌گیری مانده‌ایم، در حالی که سایرین معطل نمی‌مانند و این نکته بسیار راهبردی و حائز اهمیت است. وقتی یک سرمایه‌گذاری کلان که در کشور انجام می‌شود ده‌ها هزار شغل ایجاد و اقتصاد تقویت می‌شود.
ما هنوز در یک تصمیم گیری مانده‌ایم در حالی که سایرین معطل نمی‌مانند و این نکته بسیار راهبردی و حائز اهمیت استبه گفته وی، شاید ده‌ها سال است لابی عرب‌ها در وزارت خارجه چین بسیار قوی است. اینکه تعداد بسیاری از کشورها برای خود در کنگره آمریکا لابی تعریف می‌کنند برای اینکه نفوذ کنند و تاثیرگذار باشند که ما کمتر از آن استفاده می‌کنیم.
همه کشورها از پروژه «کمربند و جاده» چین استفاده کردند غیر از ایران
«حسین ملائک» سفیر پیشین ایران در چین نیز گفت: مساله چین از آن جهت اهمیت دارد که ثقل قدرت در جهان به خاطر رشد اقتصادی این کشور و مدیریت یگانه خوب آنها توانسته از اروپا و آمریکا به تدریج به آسیا انتقال پیدا کند.
او افزود: سال اول دولت آقای روحانی اولین ملاقات وزیر خارجه ایران و چین، آقای وانگ‌هی می‌گوید ما تصمیم گرفتیم از ظرفیت تولیدهای کارگربر خودمان را به فاز بالاتر و تولیدات تکنولوژیک قرار دهیم. می‌خواهیم بخشی از این تولیدات کارگربر را به تعدادی کشور منتقل کنیم که یکی از آنها ایران است. این درخواست یا پیشنهاد رسمی در ایران مورد توجه قرار نمی‌گیرد در حالی که در همان لحظه بسیاری از شهرک‌های صنعتی ما بیکار بودند و فعالیت شرکت‌ها متوقف شده بود. این پیشنهاد چینی‌ها می‌توانست به صنعت و گردش آن در داخل کشور کمک کند. آنچه من بعدها متوجه شدم این بود که دوستان در دولت گفتند این اهانت به ما است که خودشان می‌خواهند تکنولوژی‌های بالا تولید کنند و به ما می‌گویند به طور مثال یخچال و تلویزیون تولید کنید. به نظر من فقدان دید توسعه‌ای کشور از سوی مدیریت است که اجازه نمی‌دهد از فرصت‌ها استفاده شود.
فقدان دید توسعه ای در کشور اجازه نمی‌دهد از فرصت‌ها استفاده شودبه گفته ملائک، می‌توان چین را در منطقه دو نوع تحلیل کرد، یک تحلیل اقتصادی و دیگری ژئوپلوتیک.
در تحلیل اقتصادی، سال ۲۰۰۱ چین وارد WTO شد و سال ۲۰۰۸ بحران مالی بین‌المللی شکل گرفت و همه دنیا با مشکل مواجه شدند اما چینی‌ها توانستند این شرایط را مدیریت کنند و بدین ترتیب چین مجموعه‌ای از مازاد سرمایه، تولید، خدمات و تکنولوژی شد که باید راهی برای آن پیدا می‌کرد. سیاست خارجی خود را اینگونه قرار داد که به توسعه کشورهای مجاور چین کمک می‌کرد و ادامه آن تا اروپا؛ که هم تسهیلی برای چین بود و هم این کشورها می توانستند این مازاد سرمایه، کالا و خدمات را استفاده کنند. تقریبا می‌توان گفت همه کشورها از پروژه بین‌المللی «کمربند و جاده» (BRI) چین استفاده کردند غیر از ایران.
سفیر پیشین ایران در چین ادامه داد: چینی‌ها پیشنهادهایی به ایران دادند اما ایران نتوانست این پیشنهادها را جذب و قبول کند. ما فرصت هایی را نتوانستیم جذب کنیم. چین ۴ نوع رفتار در منطقه داشته است، اول BRI پروژه بین‌المللی «کمربند و جاده» چین بوده که بتواند سیاست خارجی خود را با پایه اقتصاد جلو ببرد.
پشت قضیه چین و اعراب، کاهلی ماست
ملائک گفت: اقدام دوم طرح موضوع توافق ۲۵ ساله با ایران و تهییج منطقه از لحاظ ژئوپلتیکی بوده است. چین توجهی به تمام جهان نشان داد. اگر مقالات در مورد توافق ۲۵ ساله ایران و چین در دنیا را مرور کنید، تعجب خواهید کرد که قرار است چه اتفاقی بیفتد؟ اما در ایران هنوز از دو صفحه فراتر نرفته است در حالی که بحث‌های تئوریک که روی این قضیه شده خطرات و احتمالا سودهایی که برای ایران و چین و کنترل جهان دارد، موضوع عجیبی است.
به گفته سفیر پیشین ایران در چین، سومین رفتار پکن در منطقه این بود که آمد طالبان و افغانستان را با کمک پاکستان از آمریکا تحویل گرفت و چهارمین مورد هم همین موضوعی است که امروز چینی‌ها با عربستان و شورای همکاری خلیج فارس دارند. پشت این قضیه این است که ما کاهلی کردیم و ندیده انگاشتیم. چین با عربستان و شورای همکاری خلیج فارس مواضع مشترک اعلام کرد، پیش بینی من این است که چین با انتخاب این بیانیه را امضا کرده و اعراب را انتخاب کرده است و این ارزیابی را دارد که ایران حدود ۷ تا ۱۰ سال در تصمیم‌گیری مشکل خواهد داشت و نمی‌تواند خودش را به سطحی که چینی‌ها می‌خواهند کار کنند، برساند.
بعید است چینی‌ها موضع خود را تصحیح کنند
ملائک توضیح داد: موضوع دیگر هم تصور می‌کنند که ایران بعید است بتواند مساله هسته‌ای خود را حل کند، پرونده هسته‌ای ایران وارد شدن به یک مجموعه‌ای از تحریم‌هاست و تحریم‌ها هم با مذاق چین سازگار نیست، چینی‌ها تحریم‌ها را رعایت کردند. ما به دنبال دور زدن تحریم‌ها با سیستم‌های خودمان بودیم و آنها نیز به این دور زدن‌ها نه نگفتند. چینی‌ها همچنین تصور می‌کنند که ایران در دامن غرب نمی‌افتد، سیاست ثابتی دارد که اگر اکنون حدود ۱۰ سال با ایران کاری نداشته باشیم، اتفاق خاصی نخواهد افتاد.
وی با بیان اینکه پیش‌بینی نمی‌کنم چینی ها موضع خود را تصحیح کنند، گفت: تصور نکنیم که آنها به نفع ما موضع بگیرند و موضع سیاسی به نفع ما علیه اعراب نمی‌گیرند.
ملائک، سفر احتمالی رییس‌جمهوری به چین را بسیار مهم دانست و گفت: باید ببینیم وزارت امور خارجه چه بیانیه‌ای را تدارک می بیند.
