بعد از انتشار خبر پرتاب ماهوارۀ ایرانی خیام از پایگاه بایکونور قزاقستان، برخی رسانه‌ها با اهدافی خاص، اقدام به انتشار شایعاتی پیرامون علت پرتاب ماهوارۀ ایرانی خیام از قزاقستان کردند اما به راستی چرا خیام از بایکونور راهی فضا شد؟
جهت پاسخ به این سوال ابتدا بهتر است که پیشنه‌ای از موشک ماهواره بر سایوز، ساخت روسیه را بدانیم. سایوز یک موشک فضایی سوخت مایع سه زمانه است، طرح ابتدایی این موشک را متخصصان روسی بر اساس موشک بالستیک R7 ارائه دادند، سایوز توسط شرکت انرجیا در سال 1966 میلادی (دورۀ حکمرانی شوروی) برای نخستین بار به بهره‌برداری رسید، این موشک تاکنون 1700 بار لانچ شده است به همین جهت می‌توان از سایوز به عنوان پرکاربردترین موشک فضایی جهان نام برد.
جالب است بدانید که بعد از غیرعملیاتی شدن شاتل فضایی ناسا در سال 2011، برای مدتی، سایوز تنها امکان فضانوردان برای سفر به ایستگاه فضایی بین‌المللی بود، فعالیت مجدد آمریکا برای انجام پروازهای فضایی از سال 2019 در پایگاه فضایی کندی ایالت فلوریدا شروع شد.
بر اساس برنامۀ فضایی روسیه قرار بود که موشک استیج FREGAT در دهۀ نود میلادی جایگزین سایوز شود اما نهایتاً وزارت دفاع روسیه تصمیم گرفت که موشک جدید را سایوز 2 نام‌گذاری کند، بعدها نسخۀ ارتقاء یافتۀ سایوز U نیز تولید شد که امکان حمل محموله‌هایی با وزن 1تن و 350 کیلوگرمی و قراردادن آن در مدار GTO زمین را داشت.
دربارۀ پیشینۀ عملیاتی سایوز دانستن این نکته نیز حائز اهمیت است که پیش‌تر در سال‌های 2000 و 2003 میلادی بر اساس قراردادی که در سال 1997 بین روسیه و آژانس فضایی اروپا بسته شده بود، ماهوارۀ Clustar plusma و کاوشگر مریخ اتحادیه اروپا (محل پرتاب: پایگاه بایکونور قزاقستان) توسط سایوز به فضا پرتاب شده بود.
نکتۀ جالب دیگر دربارۀ سایوز، انجام مراحل ساخت و مونتاژ آن به بصورت افقی است، این موشک برخلاف ساترن 5 به صورت افقی مونتاژ می‌شود و بعد از طی مراحل ساخت به همین صورت مراحل انتقال آن به پایگاه بایکونور قزاقستان انجام می‌شود تا نهایتاً به حالت عمودی درآمده و لانچ شود.
روسیه تاکنون از سایوز برای مقاصد مختلفی از جمله عملیات ارسال فضانوردان به ایستگاه فضایی بین‌المللی و میر، تجاری، ارسال کاوشگر به مریخ و … استفاده کرده است.
اکنون که مروری کوتاه بر توانمندی‌های موشک ماهواره بر سایوز داشتیم، باید به این موضوع بپردازیم که چرا ایران برای ارسال ماهوارۀ خیام از این ماهواره بر استفاده کرده است.
جمهوری اسلامی ایران در سال گذشته موفق شده بود که ماهواره تماماً ایرانی «نور 2» را توسط ماهواره‌بر بومی قاصد در مدار فضایی قرار دهد تا این امکان برای ایران فراهم شود که وارد باشگاه کشورهای دارای فناوری تزریق ماهواره‌های زیر پنجاه کیلوگرم به مدار 500 کیلومتری زمین شود.
مدیران وزارت ارتباطات اعلام کرده‌اند که این مسیر را طی دورۀ مدیریتی دولت سیزدهم با جدیت ادامه خواهند داد، متولیان امر امیدوارند که ایران اسلامی تا پایان سال جاری به جمع کشورهایی بپیوندد که توان تزریق ماهواره‌های تا 100کیلوگرم را به مدار 500 کیلومتری زمین دارد، البته دولت سیزدهم بنا ندارد که در مرحلۀ تزریق ماهواره‌های 100 کیلوگرمی متوقف شود، مدیران وزارت ارتباطات به مردم وعده داده‌اند که تمام تلاش خود را برای پیوستن ایران به جمع کشورهایی که توان ارسال ماهواره‌های چند صندکیلوگرمی به فضا را دارند به کار گیرند.
حال که توضیحات مبسوطی دربارۀ کارکرد موشک سایوز و ظرفیت فعلی ماهواره‌برهای کشورمان ارائه دادیم به نظر دلیل پرتاب ماهوارۀ خیام از پایگاه فضایی بایکونور روشن و مبرهن است، کشور ما به جهت فقدان ظرفیت عملیاتی پرتاب ماهواره‌های بیش از 50 کیلوگرم در حال حاضر اقدام به مشارکت با کشور روسیه کرد از طرف دیگر موشک‌های ماهواره‌بر سایوز سابقۀ درخشانی در پرتاب تکنولوژی‌های فضایی به مدار زمین دارند و همین مزید بر علت شد تا مسئولان کشورمان تصمیم به استفاده از تکنولوژی سایوز و پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان برای پرتاب ماهواره خیام بگیرند.
لازم به ذکر است با توجه به ضریب اطمینان بالای پرتابگر سایوز در پرتاب و در مدارگذاری ماهواره ها، بسیاری از کشورهای صاحب چرخه کامل فناوری فضایی که خود توانایی پرتاب ماهواره را دارند نیز از پرتابگرهای روسی استفاده می کنند، مانند انگلستان که مدتی پیش 36فرستندۀ اینترنت ماهواره‌ای را توسط سایوز به فضا پرتاب کرد.
