حضرت آیت‌الله خامنه‌ای سال ۱۴۰۱ را سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نامگذاری کردند.
رهبر انقلاب اسلامی با تأکید بر اینکه تنها راه رسیدن به رشد اقتصادی، حرکت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان است، افزودند: منظور از اقتصاد دانش‌بنیان، نگاه علمی و فناورانه به تولید در همه عرصه‌ها است که نتیجه آن، کاهش هزینه‌های تولید، افزایش بهره‌وری، ارتقای کیفیت محصولات، رقابت‌پذیر شدن تولیدات در بازارهای جهانی و کاهش قیمت تمام‌شده محصولات در داخل خواهد بود.
براساس نظریه های جدید رشد اقتصادی، دانش به عنوان نوعی متغیر برون زا در اقتصاد به شمار نمی‌رود، بلکه بخش اصلی و کلیدی نظام اقتصادی محسوب می شود. دانش به عنوان اصلی ترین نوع سرمایه تلقی می‌شود و رشد اقتصادی ریشه در انباشت دانش دارد، زیرا انباشت دانش منشا فناوری، نوآوری و کارآفرینی است. از این رو، با در نظر گرفتن شرایط اقتصاد ایران بررسی اثرات شاخص های اقتصاد دانش‌بنیان بر رشد تولیدات می‌تواند حائز اهمیت باشد.
اقتصاد ایران نیازمند جراحی
نظام اقتصادی دنیا اکنون مبتنی بر اقتصاد دانش‌بنیان است که موتور رشد و توسعه به شمار می‌رود، بنابراین چاره‌ای جز تحولات اساسی و جراحی اقتصاد ایران در این مسیر نیست.
در دنیای پرتحول امروز، زیربنای اقتصاد صنعتی، از محوریت منابع به سمت محوریت سرمایه‌های فکری جابه جا شده و بر همین اساس عامل دانش به صورت روزافزون پراهمیت‌تر می‌شود. به همین دلیل شکل جدیدی از سازمان‌ها نیاز است، تشکیلاتی که مبتنی بر علم وفناوری شناخته شده، دانش‌بنیان نامیده می‌شود و اکنون تبدیل به عاملی حیاتی برای توسعه اقتصادی هر کشوری شده است.
نظام اقتصادی دنیا اکنون مبتنی بر پایه‌های دانش‌بنیان است که موتور رشد و توسعه به شمار می‌روند، بنابراین چاره‌ای جز تحولات اساسی و جراحی اقتصاد ایران در این مسیر نیستدر واقع، ارزش افزوده‌ای که در حوزه‌های مختلف به واسطه دانش‌بنیان‌ها ایجاد می‌شود، همان کاتالیزور مورد نیازی است که می‌تواند اقتصاد را با سرعت بیشتری به جلو حرکت دهد.
اگر بخواهیم به مثال نزدیک که برای همه نیز ملموس است، اشاره کنیم، شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی بسیاری از نیازهای کشور را در دوران مقابله با کرونا رفع کردند. در همان روزهایی که دنیا با چالش ماسک، کیت تشخیص کووید ۱۹ و ضدعفونی کننده و نیازهای پزشکی مواجه بود.شرکت‌های ایرانی در این سطح و پایه در همه بخش ها از کشاورزی گرفته تا پزشکی و صنعت، سخت افزاری و نرم افزاری نشان دادند که می‌توانند دست قدرتمند کشور در چالش‌های نوپدید باشند. بازوی قدرتمندی که می تواند اقتصاد را از رکورد و تورم هم نجات دهد و البته که این مهم، نیاز به همت و جدیت ملی اعم از مسئولان و مردم دارد.
کم‌کاری جبران شود
«رهبر معظم انقلاب، در پیام آغاز سال ۱۴۰۱ هجری شمسی، هدف از تعیین شعار سال را جهت‌دهی به حرکت مسئولان دستگاه ها و آحاد مردم دانستند و افزودند: در بعضی از سال‌ها متناسب با شعار سال توفیقات خوبی به دست آمد اما در بعضی سال‌ها نیز کم‌کاری‌هایی وجود داشت. البته در سال ۱۴۰۰ که سال «تولید؛ پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها» بود، کارهای خوبی انجام شد که باید ادامه پیدا کند.
حضرت آیت الله خامنه ای، در بیان علت تمرکز بر مساله تولید در سال‌های اخیر، فرمودند: تولید، کلید حل مشکلات اقتصادی و راه اصلی عبور از دشواری‌های اقتصادی است، ضمن اینکه رشد اقتصادی، افزایش اشتغال، کاهش تورم، افزایش درآمد سرانه، بهبود رفاه عمومی و همچنین افزایش اعتماد به نفس و عزت ملی در گرو رونق و رواجِ اکسیری به نام تولید ملی است که تکیه بر آن در این سال‌ها تأثیرهای خوبی نیز داشته است.
ایشان با اشاره به انتخاب عناوین اقتصادی در یک دهه گذشته و همچنین شعار سال ۱۴۰۱ گفتند: علت اینکه برای امسال نیز عنوان و شعار اقتصادی انتخاب شد، اهمیت محوری مساله اقتصاد و همچنین چالش‌های اقتصادی در دهه ۹۰ است که رهایی از این چالش‌ها نیازمند تدبیر، عمل و حرکت صحیح است.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با تأکید بر اینکه امروز مساله اصلی مسئولان اجرایی و کسانی که در اداره کشور دخیل هستند، اقتصاد است، افزودند: البته رویکردهای مردمی جدیدی نیز به چشم می‌خورد که اگر به شکل مناسبی ادامه پیدا کند، دلگرم‌کننده است.»
چالش اقتصاد نفتی
اصطلاح اقتصاد دانش‌بنیان در سال‌های پایانی قرن بیستم پدیدار شد. گرچه تعریف واحدی برای این مفهوم بین کارشناسان وجود ندارد، اما مولفه‌های مهمی در همه تعاریف وجود دارد که این نظام را از اقتصاد صنعتی متمایز می‌کند؛ از جمله این ویژگی‌ها بهره‌گیری از نوآوری، دانش و فناوری است.
با در نظرگرفتن این مولفه‌ها، می‌توان تعریفی از این موضوع ارائه داد؛ اقتصاد دانش‌بنیان نظامی اقتصادی است که در آن، تولید و توزیع و مصرف دانش بر پایه نوآوری و اطلاعات انجام می‌پذیرد.
اقتصاد وابسته به نفت و فرهنگ نفتی آن باعث شده که در ادوار مختلف دولتی چاق، بوروکراسی دست و پاگیر با قوانین متناقض و محیط کسب‌وکار نامناسب برای کارآفرینی داشته باشیم در حالی که برای رها شدن اقتصاد از سلطه نفت، به تولید دانش‌بنیان، جذب نواندیشان و متخصصان این حوزه نیاز استمهم‌ترین ویژگی تولید دانش‌بنیان، بومی‌سازی تولید متناسب با مسائل جامعه و جدا شدن از فرهنگ اقتصاد نفتی است.
این اقتصاد وابسته به نفت و فرهنگ نفتی آن باعث شده که ما یک دولت چاق، بوروکراسی دست و پاگیر، با قوانین متناقض و محیط کسب‌وکار نامناسب برای کارآفرینی داشته باشیم در حالی که نیروی انسانی فوق العاده‌ای در کشور وجود دارد. به همین سبب برای حفظ و جذب این سرمایه انسانی و رها شدن اقتصاد از سلطه نفت، به تولید دانش‌بنیان، جذب نواندیشان و متخصصان این حوزه نیاز است.
سال‌های دهه اخیر چه نام گرفتند؟
رهبر معظم انقلاب در دهه اخیر با نامگذاری اقتصادی سال‌ها، بارها بر اهمیت قوی شدن کشور از طریق پیشرفت اقتصادی تاکید کرده‌اند و در سه سال اخیر نیز نام سال ها را به تولید مزین کرده‌اند، سال ۱۴۰۰ سال «تولید؛ پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها»، سال ۹۸ به نام رونق تولید و سال ۹۹ جهش تولید.
-ایشان سال ۹۷ را سال حمایت از کالای ایرانی نامگذاری کردند، همان سالی که توجه همگان بر اولویت خرید اجناس و تولیدات ایرانی جلب شد.
رهبر معظم انقلاب سال ۹۶ را اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال نامیدند. چرا که در شرایط تحریم های آمریکا علیه ملت ایران، این اقتصاد مقاومتی است که می‌تواند تهدیدها را به فرصت تبدیل کرده و راه توسعه را هموار سازد.
اقتصاد مقاومتی در شرایط تحریم به قدری شاه کلید توسعه است که سال پیش از آن یعنی سال ۱۳۹۵ را نیز رهبر انقلاب اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل نام گذاشتند.
سال ۹۴ را دولت و ملت، همدلی و همزبانی و سال ۹۳، اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهانی نامیده شد.
رهبر معظم انقلاب سال ۹۲ را حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی نامگذاری کردند، سال ۹۱ تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی و سال ۹۰ نیز با عنوان جهاد اقتصادی مزین شد.
با نامگذاری سال ۸۹ با عنوان همت مضاعف و کار مضاعف بر همت همگانی برای رشد اقتصادی تاکید شد.
راه میان‌بُر رفع مشکلات کمی و کیفی تولید حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیانی است که نتایج اقدامات آن‌ها گرهی از اقتصاد کشور باز کرده است
فرجام سخن
اکنون درپی گردش دوران، به سال اول قرنِ ۱۵ هجری شمسی رسیدیم. ۱۴۰۱ شروع دیگری است، همه مسئولان دولت و مجلس باید تلاش کنند و تمامی ظرفیت کشور باید برای تحقق تاکیدات رهبری برای خروج از چالش‌های اقتصادی به کار گرفته شود، باید در راستای ارتقای کمی و کیفی کالاهای داخلی که موجب ایجاد اشتغال پایدار می‌شود قدم برداشت، برای رفع مشکلات تولید و ارتقای کیفیت کالاهای داخلی، راه میان‌بُر حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان برای خروج کشور از وضعیت رکود است، البته شرکت‌هایی که به معنای واقعی دانش‌بنیان هستند و نتایج اقدامات آن‌ها گرهی از اقتصاد کشور باز کرده است.
