آیا جنگ روسیه و اوکراین آغازی بر پایان پلتفرم‌های جهانی است؟

سرتیتر اخبار این روزهای کشور و جهان جنگ روسیه و اوکراین است اتفاقی که در نوع خود بسیار بی نظیر است اما نه از جهت تجاوز یک کشور به کشوری دیگر که در تاریخ بسیار اتفاق افتاده است بلکه به خاطر فعل و انفعالات و رفتارهای عجیب مخصوصاً در حوزه فناوری!

 این روزها روسیه به جز تحریم‌های سیاسی و اقتصادی درگیر تحریم‌های جدید و گاه محل تعجب شده است، از تحریم گربه‌های روسی تا حذف تولستوی و چخوف و حذف فیلم‌های تارکوفسکی از وب سایت IMDB.

اما آن چیزی که در این نوشتار سعی دارد به آن بپردازد تحریم روسیه در حوزه فناوری است.

در اولین گام تحریم حوزه فناوری ۱۹ شرکت تولید کننده پرینترهای سه بعدی روسیه را تحریم کردند پس از آن دومینوی تحریم‌های روسیه در حوزه فناوری شدت گرفت.

نگاهی به برخی از این تحریم‌ها خالی از لطف نیست:

– مایکروسافت فروش تمام محصولات و سرویس‌هایش در روسیه را متوقف کرد و در اقدامی دیگر رسانه‌های روسی را از موتور جستجوگر Bing و سیستم تبلیغاتی‌اش حذف کرد.

– توقف فروش محصولات سخت‌افزاری و سرویس اپل پی و حذف دو رسانه روسی از اپ استور اقدامات شرکت اپل بود.

– سرویس پرداخت پی پال در ابتدا فقط کاربر جدید جذب نمی‌کرد اما بعد از کمی به طور کامل ارائه خدمات را قطع کرد.

– توقف خدمات نمایش آگهی برای رسانه‌های دولتی روسی، حذف آنها از پلی‌استور، گوگل‌نیوز و نسخه اروپایی یوتیوب در گام اول برخی اقدامات گوگل بود. در ادامه یوتیوب و همچنین اپلیکیشن گوگل پلی، تمامی سرویس‌های غیر رایگان خود را در روسیه به حالت تعلیق در آوردند. (در حالی که سهم بازار اندروید در روسیه ۷۳٪ است).

– شرکت متا مالک فیسبوک و اینستاگرام نمایش صفحات رسانه‌های دولتی روسی در فیسبوک و اینستاگرام در محدوده کشورهای اروپا را در گام اول متوقف کرد (هرچند فیسبوک در خود روسیه توسط دولت فیلتر شده بود) و در گام دوم فیسبوک و اینستاگرام به طور موقت محتوایی را که خواستار خشونت علیه سربازان روسی در برخی کشورها در چارچوب تهاجم به اوکراین است، مجاز اعلام کردند. (بر خلاف قوانین داخلی متا).

– توئیتر نیز از نمایش اکانت‌های رسانه‌های دولتی روسی در داخل اروپا جلوگیری به عمل آورد.

– تیک تاک ارسال محتوای جدید از داخل روسیه را منع کرد.

-اسنپ چت نمایش و جذب تبلیغ در روسیه و بلاروس را متوقف کرد.

– Airbnb خدمات اجاره ملک در روسیه را قطع کرد.

– بوکینگ خدمات برای روسیه را متوقف کرد.

– نت فیلیکس خدمات و نمایش فیلم و… در روسیه را متوقف کرد. این پلتفرم نمایش پیش از این نمایش رسانه‌های روسی را قطع کرده بود.

– شرکت Cogent Communications که حدود ۲۵ درصد از ترافیک اینترنت کل جهان را فراهم می‌کند، در واکنش به حمله روسیه به اوکراین، قطع ارتباط با کسب و کارهای روسیه را آغاز کرد.

– اسپاتیفای ضمن تعطیلی دفتر این شرکت در روسیه پخش رسانه‌های روسی روی این پلتفرم را محدود کرد.

– نوکیا، اریکسون، SAP، اوراکل از توقف ارسال کالا و ارائه خدمات به روسیه خبر دادند.

– شرکت‌های تولید کننده بازی الکترونیک آرتز ( EA)و Activision فروش بازی‌هایشان در روسیه را متوقف کردند.

– بعضی از شرکت‌های نگهداری دامین آمریکایی و اروپایی دامین‌های روسیه، دات RU را حذف کردند.

– گوگل در ادامه فعالیت خود علیه روسیه سیستم هشداری را عرضه کرده است که به مردم اوکراین کمک می‌کند تا از حملات موشکی روسیه خبردار شده و به پناهگاه بروند. تا پیش از این مردم اوکراین از طریق برنامه‌ای که برای این کار توسعه داده شده بود از این هشدارها باخبر می‌شدند ولی گوگل این قابلیت را از طریق گوگل پلی سرویس به اندروید اضافه کرده و طی روزهای آینده برای همه کاربران اندروید در اوکراین فعال خواهد شد.

– کمیسیون تجارت آمریکا تهدید کرد که اگر سازندگان چیپ‌ست های چینی مانند شرکت SMIC، تحریم‌های آمریکا علیه روسیه را نادیده بگیرند، عواقبی در انتظارشان خواهد بود که باعث تعطیلی کارشان خواهد شد. روسیه عمده چیپ‌هاش را از شرکتهای چینی، عمده حافظه‌هاش را از شرکت سامسونگ و عمده چیپ‌های آنالوگش را از Infineon آلمان خریداری می‌کرد.

– لومن دومین ارائه‌دهنده اینترنت در آمریکا، از ارائه خدمات خود در روسیه و انجام تعهدات سر باز زد.

چه بر سر روسیه آمد؟

لیست تحریم‌های روزانه روسیه بعد از جنگ اوکراین را می‌توان روزانه به روز رسانی کرد. تحریم‌هایی که بیشترشان حوزه خدمات فناوری را نشانه گرفته اند و در راستای کاهش دسترسی کاربران روسی به محتواهای گوناگون و ارتباط با جامعه جهانی هستند. بر اساس گزارش پایگاه خبری «بلومبرگ» از بیست و دوم فوریه، ۲۴۲۷ تحریم علیه اشخاص روسی و ۳۴۳ تحریم علیه شرکت‌ها یا سازمان‌های دولتی روسیه اعمال شده است». بلومبرگ در این گزارش توضیح داد: «واشنگتن و متحدانش ۲۷۷۸ تحریم جدید علیه روسیه وضع کردند که تعداد تحریم‌ها علیه مسکو را به بیش از ۵۵۳۰ رساند» که بیشترین اثر این تحریم‌ها در حوزه فناوری بوده است. اما چرا این حوزه حائز اهمیت است؟

جنگ هیبریدی علیه روسیه

ابهام، پیچیدگی و چند بعدی بودن؛ اینها مهم‌ترین ویژگی‌های مدرن ترین شیوه جنگی است. جنگی که در دنیا به آن Hybrid War و در ایران به آن جنگ ترکیبی می‌گویند. جنگ‌های هیبریدی یا ترکیبی، به شیوه نبردی گفته می‌شود که در آن تمام ابزارها و روش‌های ترکیبی نظامی نوین جایگزین نبردهای سنتی خواهد شد. نیروی هیبریدی در این نبردها توانایی فوق العاده‌ای بر اثر گذاری در جامعه دارند، این نبرد به زبان ساده‌تر جنگ روانی محسوب می‌شود عملیاتی که ترکیبی از جنگ سرد و نرم با سلاح موشک و رسانه است. از جمله ویژگی‌های جنگ هیبریدی، ابهام و پیچیدگی آن است، بدین صورت که برخی از کارشناسان نظامی و امنیتی آن را شیوه جدیدی از رویارویی با دشمن می‌دانند و آن را انقلابی جدید در طراحی جنگ‌های نظامی تلقی کرده‌اند.

یکی از مهمترین بخش‌های جنگ هیبریدی ایجاد نارضایتی و تحت تأثیر قراردادن یک طرف جنگ است. مسیری که در روسیه به سرعت در حال طی شدن است تا به یک سوال توسط مردم روسیه منتهی شود: «چرا ما باید هزینه جنگ پوتین را بپردازیم؟» حذف دسترسی‌های فناوری، قطع ارتباطات بین الملل، اختلال در شبکه‌های تلفن همراه، قطع دسترسی به سرویس‌های جهانی، قطع ارائه خدمات بازی‌های آنلاین و… همگی در همین مسیر قرار دارند.

روسیه چه راهکاری دارد؟

دولت روسیه برنامه‌ای را برای مقابله با تحریم‌های غرب ارائه کرد که بنا بر آن قوانین پیشین در مورد استفاده از نرم‌افزارهای دارای لایسنس خارجی تغییر خواهد کرد. بدین ترتیب برای نرم‌افزارهایی که جایگزین روسی ندارند، می‌توان قوانین کپی‌رایت را زیر پا گذاشته و از نسخه‌های کرک‌شده استفاده کند. هر چند شرکت یاندکس روسیه محصولی -شبیه کافه بازار- با سهم بازار کم در رقابت با گوگل پلی به بازار ارائه داده بود و احتمالاً این تحریم سهم بازار یاندکس مارکت را در روسیه افزایش خواهد داد. از سمت دیگر روسیه به سرعت و با سرمایه گذاری فراوان به سمت توسعه پلتفرم یاندکس (سوپر اپلیکیشن روسی و دارای سرویس‌های مختلف مانند پیام رسان، تاکسی آنلاین، سلامت، نقشه و…) حرکت خواهد کرد تا نیاز کاربران خود را مرتفع نماید. البته ذکر این نکته حائز اهمیت است که روسیه پروژه‌ی داخلی سازی ترافیک خود را از ده سال قبل آغاز کرده بود و به همین علت اطلاعات کمی را در اثر این تحریم‌ها از دست خواهد داد.

اما یک چالش به خوبی در این میان رخ نشان داد. اگر روسیه دارای پلتفرم منطقه‌ای و جهانی و دارای کاربر فراوان بود، یا سرویسهای کاربردی روسی که فارغ از ارتباطات بین‌المللی و در شبکه روسی قادر به ادامه حیات بودند، تأثیر جنگ هیبریدی روی مردم روسیه چقدر بود؟ ظاهراً در جنگ اوکراین غرب نقطه فشارش را بر خلاف ادعاهای پیش از این (که دولت‌ها را مقصر و کاربران را گروگان آنها می‌دانست) روی کاربر نهایی گذاشته است تا با ایجاد نارضایتی مردمی، سرمایه اجتماعی پوتین در جنگ را کاهش دهد. جنگ هیبریدی و مدیریت افکار عمومی در جنگ قرن ۲۱ با قرن‌های گذشته فرق بسیاری کرده است.

آخر سخن آنکه این جنگ دیر یا زود تمام خواهد شد اما پیش بینی می‌شود یکی از بزرگ‌ترین نتایج این جنگ و تأثیرات آن در آینده این خواهد بود که پلتفرم‌های مسلط بر اینترنت که عموماً وابسته به آمریکا هستند، یا حاکمیت ملی کشورهای مستقل را خواهند پذیرفت، و یا اینترنت آنگونه که آمریکا از آن واهمه دارد به سمت اسپلینترنت و تغییر جدی سیاست‌های حکمرانی کشورها در حوزه فضای مجازی تغییر خواهد کرد و سوالی که باقی خواهد ماند این است که با تغییر تعادل نظم فضای مجازی در آینده نزدیک، جایگاه ایران در نظم نوین کجا خواهد بود؟