معیارهای توازن در توافق هسته‌ای

رسانه‌ها و دیپلمات‌های حاضر در وین مدعی هستند، طرف‌های مذاکراتی در وین در آستانه توافق قرار دارند. بازگشت‌پذیری و سنجش‌پذیری تعهدات، دو مؤلفه مهم در تأمین مطلوبیت‌ها و منافع ایران در توافق احتمالی است.

 سرعت بازگشت‌پذیری تعهدات آمریکا در برجام در حوزه رفع تحریم‌ها بیشتر از سرعت بازگشت‌پذیری تعهدات فنی ایران بوده است. از نظر سنجش‌پذیری نیز در حالی که تعهدات ایران با معیارهای معینی تشریح شده، مؤلفه‌های سنجش و رصد دقیق عملکرد طرف مقابل به خوبی تدوین نشد. به همین دلیل، به راحتی امکان بدعهدی و بی‌عملی آمریکا فراهم بوده است.

 از جمله مزایای گام‌های کاهش تعهدات از سوی ایران این بوده که پیشرفت‌های هسته‌ای به مرحله‌ای رسیده که بازگشت‌پذیری تعهدات فنی سریع‌تر از گذشته است. تولید و کاربست نسل‌های جدیدتر سانتریفیوژها از جمله اقداماتی است که حساسیت طرف‌های غربی را برانگیخته است. پس لازم است این سانتریفیوژها در ایران بمانند تا در صورت لزوم سریع‌تر به کار گرفته شوند.

نکته دیگر اینکه زمان اعمال مجدد تحریم‌ها (در صورت خروج دوباره آمریکا) نیز در توافق احتمالی باید افزایش یابد. اصرار ایران بر کسب تضمین‌هایی مبنی بر اینکه در صورت خروج دوباره آمریکا از برجام، تداوم فعالیت‌هایی مانند مبادلات بانکی و نقل‌وانتقالات مالی و هم‌چنین سرمایه‌گذاری خارجی ادامه یابد، بر همین اساس صورت گرفته است. گرچه درباره نوع تضمین، اختلاف‌نظرهایی وجود دارد.

 درباره سنجش‌پذیری نیز ضرورت دارد تا تعهدات آمریکا در زمینه رفع تحریم معین‌تر و با شاخص‌های کمّی و دقیق، مورد بررسی قرار بگیرند. برای مثال در زمینه فروش نفت، آزادسازی اموال بلوکه‌شده و مبادلات بانکی، آن‌چه برای انتفاع اقتصادی مد نظر است، مشخص باشد تا در صورت کاهش مزایای برجام از آن حد نصاب، ایران نیز متقابلاً از تعهداتش بکاهد.