برنج، مهمان قدیمی سفره‌های ایرانی چند وقتی است به جای هر روز، چند روز درمیان سروکله اش در بشقاب‌های غذاخوری خانواده‌ها پیدا می‌شود.
دانه‌های سفیدی که با هزار زحمت از دل خاک نمناک شالیزار بیرون آمدند تا قوت قلبی برای شالیکار زحمتکش و دردانه‌ای برای سبد غذایی خانوار باشند، اما چند وقتی است که گرانی اش سر تیتر اخبار مهم کشور شده و قیمتش هر بار داغ دل تازه‌ای بر دل تولید کننده و مصرف کننده و همه مردم به جز آن‌هایی که سودشان در همین افزایش گاه و بی گاه قیمت برنج جا خوش کرده است می‌گذارد، اما سرنخ این گرانی‌های سریالی برنج را در کجا می‌توان پیدا کرد؟
کشاورز برنج ندارد که سود کند
برنج محصولی جدایی ناپذیر از سفره مردم شمال به خصوص مازندرانی هاست، استانی که ۴۲ درصد برنج کشور را تولید می‌کند تا همین آمار باعث شود برخی‌ها فکر کنند این افزایش قیمت بی سابقه از مازندران نشات می‌گیرد و بسیاری با شنیدن خبر افزایش قیمت برنج فکر کنند چه سود خوبی به شالیکار و کشاورز می‌رسد.
جواب شالیکاران مازندرانی، اما آن چیزی که فکر می‌کنید نیست، غلام پاینده شالیکار نکایی که نزدیک ۳۰ سال است این شغل را برگزیده از ظلمی که دلال به کشاورزی کشور می کند پرده برمی دارد و می‌گوید: شالی‌ها را همان شهریور که برداشتش تمام شد تحویل شالیکوبی دادم کیلویی ۳۰ تا ۳۵ هزار تومان، اما دو هفته بعد از قیمت برنج ناگهان ۱۰ هزار تومان گران‌تر شد.
او می‌گوید: آن موقع حسرت این را می‌خوردیم که چرا برنج را نگه نداشتیم تا دیرتر و با سود بهتر بفروشیم، اما دریغ که دلال‌ها همیشه از کشاورزان یک قدم جلوتر بودند.
این کشاورز نکایی دلیل افزایش قیمت برنج را کشاورز و شالیکار نمی‌داند و می‌گوید: کشاورز اصلا برنجی ندارد که بخواهد با افزایش قیمت سود کند، همه برنج‌ها گونی گونی در انبار‌های از ما بهتران ذخیره شده است و حتی دست مصرف کننده هم به زور به آنان می‌رسد.
او که حالا خودش را برای کشت برنج سال آینده آماده می‌کند می‌گوید: قیمت سم و کود و نهاده‌های کشاورزی به حدی گران شده است که قیمت تمام شده برنج برای شالیکار بسیار بالا می‌رود و دولت اگر واقعا می‌خواهد فکری به حال بازار برنج و نابسامانی اش بکند باید به شالیکار و کشاورز کمک کند.
پاینده گفت : برای شالیکار سخت است وقتی می‌بیند چند ماه خون دل می‌خورد و زحمت می‌کشد تا برنج به عمل آید، اما دلال بدون هیچ زحمتی حاصل دسترنج اش را چند برابر به مردم می‌فروشد.
او می‌گوید: ما خودمان از این وضع و مشکلاتی که به طبقه ضعیف جامعه وارد شده است گله داریم، زیرا خودمان از همین طبقه هستیم و نگرانی مردم را درک می‌کنیم.
شالیکار اهل نکا این سوال را مطرح کرد که چگونه برنج طارمی که در شهریور کیلویی ۳۰ هزار تومان فروختم هم اکنون در بازار ۸۰ تا ۹۰ هزار تومان فروخته می‌شود؟ سود این پول در جیب چه کسانی می‌رود؟
اینجا کمتر، آنجا بیشتر قضیه چیست؟
درد را از هر طرف بخوانید درد است، اما احساس درد برای هر شخصی متفاوت است، این را می توان از چشمان کارگری فهمید که افزایش قیمت برنج قوزی بالای قوز مشکلاتش شده است.
با جست و جوی ساده در اینترنت و از طریق سایت‌های فروشگاه‌های اینترنتی و فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌توان به قیمت‌های سرسام آور این روز‌های بازار برنج پی برد، انواع برنج طارم با قیمت‌های کیلویی ۸۵ تا ۹۰ هزار تومان و بعضا گاهی تا صد هزار تومان هم پیدا می‌شود و البته با قیمت پایین‌تر می توان برنج هاشمی را نیز با قیمت کیلویی ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان پیدا کرد.
این قیمت‌ها در فروشگاه‌های زنجیره‌ای نیز به همین منوال است، برنج‌های ده کیلویی ایرانی با قیمت‌های نه چندان مشتری پسند گوشه‌ای از این فروشگاه‌ها را اشغال کرده اند تا مشتری بیچاره را به خرید برنج‌های پاکستانی و تایلندی، اما ارزان سوق دهند.
برای جست و جوی بهتر خودم را به چهار راه ابن شهر آشوب ساری می‌رسانم، جایی که با وارد شدن به خیابان فردوسی در سمت راست این خیابان همیشه پرتردد، می‌توان مغازه‌های برنج فروشی را نظاره کرد، وارد مغازه آقای صفری می‌شوم و قیمت برنج طارم را می‌پرسم.
پیرمرد با آن کلاه لبه دارش و آستین‌های بالازده پیراهنش، استکان چایی را روی نعلبکی می‌گذارد و با دست گوشه‌ای از مغازه که برنج‌ها تلنبار شده اند نشان می‌دهد و می‌گوید: طارم کیلویی ۶۰ تا ۶۵ هزار تومان!
با تعجب می‌پرسم کیلویی ۶۰ هزار تومان؟ پس قیمت‌هایی صد هزار تومانی برنج کدام است که با خنده می‌گوید: آن برا تهران است، اینجا معدن برنج کشوره این قیمتا به ما نمی‌چسبد.
از آقای صفری علت این افزایش قیمت را می‌پرسم می گوید: برنج تنها یک بار در سال برداشت می‌شود و مثل کیک و کلوچه نیست که هر روز تولید شود به همین دلیل نوسان قیمت برنج با توجه به میزان تورم منطقی است.
این فروشنده کهنه کار بازار برنج ساری البته این قیمت را قیمت اصلی برنج نمی‌داند و معتقد است با واردات برنج توسط دولت و عرضه آن به بازار قیمت برنج با کاهش مواجه خواهد شد.
او گفت: بازار برنج در سال‌های اخیر دچار تعدد دلال شده است شما نگاه کنید در بازار تهران همین طارم را کیلویی ۸۰ می‌دهند، اما من کیلویی ۶۰ یعنی اگر مشتری در تهران به من سفارش بدهد و من از ساری برایش ارسال کنم با هزینه ارسال هم برایش به صرفه‌تر از آن است که برود سر کوچه اش برنج بخرد.
صفری گفت: البته طبق گفته مسئولین، سال گذشته به دلیل خشکسالی و کمبود آب ۳۰ درصد کشت برنج نیز کم شده یود که این مسئله تاثیر زیاد در نابسامانی این بازار به خصوص در پایتخت و استان‌های مرکزی ایران داشته.
سری به مابقی مغازه‌ها می‌زنم آن‌ها هم همین حدود قیمت را دارند، این یعنی کاسه‌ای زیر نیم کاسه است؟ مقصر این نابسامانی را در کدام پستو یا خیابان باید جست و جو کرد؟ علت اختلاف ۱.۵ برابری قیمت برنج در بازار مازندران و تهران چیست؟
در حسرت نظارت درست و حسابی
در ساختار تشکیلاتی اگرچه نظام مندی و کارآمدی به اوج خود برسد، اما آن چیزی که از ریشه دواندن فساد در این سیستم جلوگیری می کند نظارت است، حلقه مفقوده این روز‌های بازار پر تب و تاب برنج، تا جایی که حتی صدا برخی نمایندگان مجلس نیز بلند شد است و برخی اعضای کمیسیون کشاورزی مجلس، وزارت جهاد کشاورزی را به علت کنترل نکردن عرضه این محصول استراتژیک مقصر می‌دانند.
قیمت برنج، اما بدون اعتنا به دعوا‌ها، در بزرگراه گرانی تخت گاز پیش می‌رود و هر چند در مازندران به دلیل قطب تولید این محصول مشکلی در عرضه وجود ندارد، اما کمبود برنج در نقاط دیگر کشور به وضوح حس می‌شود.
حسن تقی‌زاده رییس اتحادیه برنج فروشان بابل در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان درباره علت اختلاف قیمت در نقاط مختلف کشور می‌گوید: برنج طارم از درب شالیکوبی به قیمت ۶۰ تا ۶۵ هزار تومان معامله می‌شود که با توجه به هزینه حمل و نقل و سود فروشندگان این اختلاف قیمت طبیعی است.
او می گوید: سود بنکداری برنج ۴ درصد، سود خرده فروشی ۱۲ درصد و سود فروشگاهی از جمله فروشگاه‌های زنجیره‌ای ۱۳ درصد است. فروشگاه‌های زنجیره‌ای همزمان با آغاز برداشت برنج، این محصول را به صورت عمده و با قیمت‌های پایین ۳۰ تا ۳۵ هزار تومانی از کشاورزان خریداری و در طول سال با قیمت‌های متفاوت عرضه می‌کنند که سود کلانی را برایشان در پی دارد.
به گفته او هم اکنون شاهد هستیم که یک کیسه ده کیلویی برنج طارم ۹۰۰ هزار تومان فروخته می‌شود که با یک حساب سرانگشتی از سود ۳ برابری این فروشگاه‌ها برای انبار داری خبر می‌دهد.
رییس اتحادیه برنج فروشان بابل این عمل فروشگاه‌های زنجیره‌ای را مصداق احتکار دانست و گفت: متاسفانه عدم نظارت دقیق نهاد‌های نظارتی از جمله جهاد کشاورزی و صنعت معدن تجارت مشکلات متعددی را برای شهروندان به وجود آورده است.
او گفت: افزایش قیمت برنج داخلی موجب کاهش ۵۰ تا ۶۰ درصدی مصرف این محصول در بین شهروندان شده است و مصرف‌کنندگان داخلی برای اینکه توان خرید برنج ایرانی را ندارند اقدام به خرید برنج خارجی می کنند.
به گفته این فعال اقتصادی واردات برنج خارجی از سوی دولت موجب کاهش قیمت برنج در روز‌های آینده خواهد شد، اما سوال مهم اینجاست که با این حجم تولید برنج ایرانی در کشور چگونه بازار همچنان نیازمند واردات برنج است؟ با اینکه هر ساله از سوی مسئولین قول خودکفایی و عدم نیاز به واردات داده می‌شود، اما چرا در این چند سال همواره شاهد واردات این محصول از تایلند و پاکستان هستیم؟
بازار در تصرف مافیای واردات
دلال واژه‌ای که در اقتصاد این آب و خاک رشد کرده و خیرش به هیچ کس نمیرسد جز خودشان، نه منفعت کشاورز را می‌شناسند و نه مصرف کننده برایشان اهمیتی دارد، تهدید‌های گاه و بیگاه چند مسئول هم هیچ تاثیری در فعالیتشان ندارد، شاید خوشحال‌تر هم شوند که نامشان وقدرتشان در روزمرگی‌های همه مردم شنیده می‌شود.
اگر چه بسیاری از مسئولین کاهش ۳۰ درصدی کشت برنج در سال گذشته را دلیل افزایش قیمت آن می‌دانند، اما مرتضی نصیری عضو هیات علمی موسسه تحقیقات برنج کشور نظر دیگری دارد و می‌گوید افزایش قیمت این روز‌های برنج هیچ ربطی به کمبود این کالا در بازار ندارد.
او مهم‌ترین مسئله در رشد افسار گسیخته قیمت برنج را مافیای واردات میداند که می خواهند با افزایش قیمت برنج داخلی و به طبع آن کاهش قدرت خرید مردم راه را برای ورود برنج‌های خارجی با قیمت بالاتر فراهم کنند.
نصیری در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت: طبق مشاهدات میدانی میزان برنج خارجی در بازار مازندران بیشتر از برنج‌های داخلی نظیر طارم است و اکثر فروشگاه‌ها اقدام به قرار دادن این محصولات در ویترین مغازه‌های خود کرده اند.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات برنج کشور واردات برنج خارجی را توهین به اعتبار برنج ایرانی میداند و سودجویی برخی را عاملی خطرناک در اقتصاد کشاورزی عنوان می کند.
او در پاسخ به پرسش ما که چگونه می‌توان انتظار داشت با کاهش واردات، برنج‌های داخلی نیز با توجه به انحصاری که بوجود می‌آید همانند بازار خودرو گران‌تر نشود گفت: مازندران در تولید برنج هیچ مشکلی ندارد و می‌توان با افزایش سطح کشت ارقام پرمحصول همچون فجر و شیرودی نیاز بازار را کنترل کرد.
نصیری می‌گوید: میزان تولید برنج طارم ۴.۵ تن در هر هکتار، اما در ارقام پر محصول بین ۸ تا ۱۲ تن در هکتار است و با افزایش میزان کشت ارقام فجر و شیرودی به عنوان ارقام پرمحصول می‌توان میزان برداشت برنج را ۲۰۰ هزار تن افزایش داد و تا حد زیادی نیاز بازار به واردات را کم کرد، اما قبل از آن باید دست مافیای خطرناک واردات برنج از سفره مردم قطع شود.
