گزینه‌های اروپا در صورت قطع گاز روسیه، تقریبا هیچ

نگرانی‌ها در مورد قطع احتمالی گاز از روسیه، بزرگترین تأمین کننده گاز اروپا، به دنبال تجمع نیروهای روسی در نزدیکی اوکراین و تشدید تنش‌ها بین مسکو و غرب افزایش یافته است.

روسیه روز سه‌شنبه اعلام کرد که برخی از نیروهای این کشور پس از تمرین در نزدیکی اوکراین به پایگاه خود بازمی‌گردند و هشدارهای مکرر غرب در مورد تهاجم احتمالی را به تمسخر گرفته است، اما با این حال ناتو اعلام کرده که هنوز نمی‌توان صحت ادعای روس‌ها را ثابت کرد و تنش‌ها بین این دو کشور ادامه دارد.

دولت ایالات متحده و اتحادیه اروپا از کشورهای دیگر مانند قطر و ژاپن خواسته‌اند در صورت حمله روسیه به اوکراین و اعمال تحریم‌ها علیه روسیه، به تأمین محموله‌های گاز طبیعی مایع اضافی خود برای ارسال به اروپا همکاری کنند.

چند ماه است که جریان گاز روسیه به اروپا کمتر از آنچه در توافقات برآورد شده، رسیده است با این حال سیاستمداران اروپایی می‌گویند روسیه از قیمت‌های بالای گاز به عنوان اهرم فشاری در اختلافات بر سر پروژه خط لوله نورد استریم ۲ که تحت حمایت گاز پروم است، استفاده می‌کند. با این حال گاز پروم می‌گوید به تعهدات خود در قبال مشتریان اروپایی عمل می‌کند.

اروپا از کجا می‌تواند تأمین کند؟

اروپا برای تأمین حدود ۳۵ درصد گاز طبیعی خود به روسیه متکی است. بیشتر گاز ارسالی روسیه به اروپا از طریق خطوط لوله یامال به اروپا که از بلاروس و لهستان می‌گذرد به آلمان می‌رسد با این حال خط لوله نورد استریم ۱ که گاز اصلی آلمانها را تأمین می‌کنند مستقیماً از اوکراین عبور می‌کند.

بازارهای گاز اروپا توسط شبکه ای از خطوط لوله به هم مرتبط هستند. اکثر کشورها طی سال‌ها وابستگی خود را به گاز روسیه قطع کرده‌اند و همچنین مسیرهای عرضه بیشتری وجود دارد که اوکراین را دور می‌زنند.

مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی (CSIS) اعلام کرد ترانزیت گاز روسیه از اوکراین از بیش از ۱۴۰ میلیارد متر مکعب (میلیارد متر مکعب) در سال ۱۹۹۸ به کمتر از ۴۲ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۱ کاهش یافته است.

این مرکز مطالعاتی می‌افزاید در سال گذشته اوکراین یک کریدور ترانزیت برای روس‌ها بود به طوری که عمدتاً برای انتقال گاز به اسلواکی واز آنجا به اتریش و ایتالیا مورد استفاده قرار می‌گرفت.

وضع تحریم‌ها در صورت حمله روسیه به اوکراین می‌تواند بر جریان‌های خطوط لوله یامال- اروپا، نورد استریم ۱ و همچنین ترک استریم تأثیر عمده‌ای بگذارد از طرف دیگر خط لوله نورد استریم ۲ نیز در انتظار صدور گواهینامه برای انتقال گاز روسیه به اوکراین است.

دولت ایالات متحده گفته است که اگر روسیه به اوکراین حمله کند، نورد استریم ۲ پیش نخواهد رفت. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه روز سه شنبه اعلام کرد که این خط لوله یک پروژه کاملاً تجاری است که امنیت انرژی اروپا را تقویت خواهد کرد.

به گفته تحلیلگران مؤسسه مطالعات انرژی آکسفورد، احتمالات دیگری نیز مطرح است به طوری که روسیه شاید در تلافی تحریم‌های ایالات متحده فروش گاز به روسیه را به حالت تعلیق درآورد یا درگیری‌های نظامی روسیه و اوکراین به خطوط لوله انتقال گاز به اروپا صدمه وارد کند.

برخی از کشورها گزینه‌های دیگری نیز مطرح می‌کنند به طوری که آلمان، بزرگترین مصرف کننده گاز روسیه، می‌تواند از نروژ، هلند، بریتانیا و دانمارک از طریق خطوط لوله گاز وارد کند.

نخست وزیر نروژ گفت: نروژ، دومین تأمین کننده بزرگ اروپا، گاز طبیعی را با حداکثر ظرفیت تحویل کشورهای اروپایی می‌دهد و نمی‌تواند جایگزین منابع گازی روسیه در اروپا شود.

کشورهای جنوب اروپا نیز می‌توانند گاز آذربایجان را از طریق خط لوله ترانس آدریاتیک به ایتالیا و خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی از طریق ترکیه دریافت کند.

با این حال ممکن است کشورها تمایلی به جدا کردن گاز مورد نیاز خود نداشته باشند چون واردکنندگان مجبور به پرداخت هزینه بالایی باشند. علاوه بر همه اینها، سطح ذخیره سازی گاز اروپا برای زمستان بسیار پایین است، این در حالی است که تقاضای گاز در اروپا در حالت طبیعی فصل زمستان به طور سنتی به بالاترین میزان رسیده است.

تحلیلگران می‌گویند که “گاز بالشتکی” که در انبارهای زیرزمینی برای حفظ سطح فشار نگهداری می‌شود، از نظر تئوری می‌تواند در مواقع اضطراری استفاده شود.

در درازمدت، کمیسیون اروپا سیستمی را برای کشورهای اتحادیه اروپا پیشنهاد کرده است تا به طور مشترک سهام استراتژیک گاز را خریداری کنند.

واردات LNG به شمال غرب اروپا، به ویژه از ایالات متحده در سال جاری افزایش یافته است زیرا قیمت گاز هلندی که معیار اروپاییان است، بالاتر از همتایان صادر کننده LNG در آسیاست.

اما محدودیتی برای تولید و حمل و نقل تأمین کنندگان LNG وجود دارد. به گفته اندیشکده بروگل، ظرفیت جهانی مایع سازی گاز تقریباً به طور کامل مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین کشتی‌های LNG نیز از آن استفاده می‌کنند.

قطر، یکی از بزرگترین تولیدکنندگان LNG در جهان، می‌تواند مقداری گاز اضافی به اروپا بفرستد، اما عرضه اضافی قطری‌ها ناچیز است زیرا بیشتر انرژی این کشور طی قراردادهای بلندمدت به دیگر کشورها ارسال می‌شود.

هفته گذشته ژاپن اعلام کرد که می‌تواند برخی از محموله‌های LNG را به اروپا منتقل کند. با این حال کشتی‌ها به جای حرکت مستقیم از ژاپن، از بنادر ایالات متحده به سمت اروپا می آیند.

گزینه‌های غیر گازی

چندین کشور گزینه‌هایی برای پر کردن شکاف واردات برق از روسیه دارند به طوری که افزایش تولید برق از انرژی‌های هسته‌ای، تجدید پذیر، برق آبی یا زغال سنگ به عنوان راه حل می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.

اما برق هسته‌ای در آلمان، بریتانیا، بلژیک و فرانسه به دلیل قدیمی بودن نیروگاه‌های این کشورها و از کار افتادن، تعطیلی تدریجی و قطعی مکرر برق به شدت در حال کاهش است.

چندین کشور اتحادیه اروپا تحت فشار شدیدی برای دستیابی به اهداف متعالی آب و هوایی نیروگاه‌های قدیمی زغال سنگ خود را تعطیل کرده اند یا نیروگاه‌های جدیدی ذغال سنگی نمی‌سازند.

برخی از کشورها نیروگاه‌های زغال‌سنگ را برای تأمین منابع خود همچنان دارند ولی اروپا از اواسط سال گذشته به دلیل قیمت بالای گاز، از گاز به سمت زغال سنگ روی آورده است.

آیا عرضه به اروپا قبلاً مختل شده است؟

در ۱۵ سال گذشته شاهد اختلافات متعددی بین روسیه و اوکراین بر سر گاز بوده است که بیشتر مربوط به قیمت‌های پرداخت شده است.

در سال ۲۰۰۶، گازپروم به مدت یک روز عرضه به اوکراین را قطع کرد. در زمستان ۹-۲۰۰۸، اختلال در عرضه روسیه در سراسر اروپا موج زد.

در سال ۲۰۱۴، روسیه پس از الحاق کریمه به کیف، صادرات گاز خود را به کیف قطع کرد. اوکراین نیز در نوامبر ۲۰۱۵ خرید گاز روسیه را متوقف کرد.

اوکراین وابستگی خود را به واردات مستقیم گاز از روسیه از طریق مکانیسم جریان معکوس کاهش داده است و عمدتاا از کشورهای اتحادیه اروپا وارد کند.