مصرف­گرایی در پوشش بلاگری/ ظرفیت‌­ها و آسیب­‌های فضای مجازی برای زنان

اولین خاطرات من از اینترنت و فضای مجازی، بوق­های کامپیوتر برای وصل شدن به اینترنت است، بوق­هایی که به تمام اهالی خانه پیام می­داد که فرزند شما به اینترنت وصل شده و الان جهان دیگری پیش روی اوست. جهانی که راست و دروغ در آن طوری درهم تنیده­اند که تشخیص­شان از هم دشوار است.

فضای مجازی شهر فرنگ است. جایی که تراکم جمعیت معنا ندارد و همیشه برای همه صندلی خالی برای بودن و نشستن وجود دارد و صفحه­ی هرکس خانه­ی اوست به همین دلیل هرروز می­بینیم که یکی از روزمرگی­های خود می­گوید و تصویری از صبحانه­اش منتشر می­کند، دیگری محصولی را تبلیغ می­کند و آن را حلال تمام مشکلات معرفی می­کند، یکی دیگر با لباس­های مختلف جلوی دوربین گوشی ظاهر می­شود، یکی هم خود را فودبلاگر معرفی می­کند اما ظرفیت­های کسب درآمد، این فضا را به عرصه­ی رقابت اینفلوئنسر­ها تبدیل کرده. اینفلوئنسر در لغت به کسی گفته می­شود که می­تواند بر دیگران تاثیر بگذارد اما مفهوم این واژه که این روز­ها زیاد می­شنویم به معنای لغوی آن نزدیک است و فرد اینفلوئنسر کسی­است که با توانایی­های بازاریابی خود ما را به استفاده از یک محصول ترغیب می­کند.

اینفلوئنسرها فقط در دنیای مجازی نیستند اما ما آن­ها را با اینستاگرام می­شناسیم. اینستاگرام بین خانم­ها محبوبیت بیشتری دارد و محل کسب درامد و فعالیت اجتماعی زنان شده. زهرا اردکانی فعال حوزه زنان و رسانه دراین­باره می­گوید: «اینستاگرام هم به لحاظ کمیت، کاربران خانم بیشتری دارد و هم به لحاظ ماهیت بصری و زندگی روزمره­ بیشتر مورد علاقه و اقبال زنان است. لذا جریانات حقوق زنان هم در این بستر بیشتر توانسته­اند فعالیت و آگاهی بخشی داشته باشند.»

اما گذشته از قابلیت کسب درامد، ظرفیت مشارکت، فعالیت و کنشگری زنان نیز در این فضا قابل توجه است. تلاش زنان برای حضور و مشارکت در جامعه به گستردگی تاریخ است، اما امروز بیشتر از همیشه حضورشان را می­بینیم، حضوری برگرفته از واقعیت اما مجازی.

به گزارش گروه اجتماعی خبرنامه دانشجویان ایران؛ تصویری که از زنان فعال جامعه در نظر داریم، زنانی هستند که در قالب شغل و مسئولیت­های متعددشان دیده و معرفی می­شوند و در کنار بزرگ کردن فرزندان خود، زندگی مرتب و رنگارنگی هم دارند. گذشته از اینکه همیشه تصور غالب ما از این زنان حاوی اشتباه و اغراق­هایی بوده، بهتر است نگاهی هم به زنانی داشته باشیم که حضور فیزیکی پررنگی ندارند اما عهده­دار فعالیت­ها و جریان­سازی­های مجازی هستند. مشارکت اجتماعی که از آن حرف می­زنیم را مهدیه منافی، فعال رسانه­ای و مسئول پایگاه علمی تحلیلی مومنات، اینطور تعریف کرد:«هرکاری که خارج از حوزه­ی فردی انجام دهیم و ثمره­ای برای جامعه داشته باشد در حوزه فعالیت اجتماعی قرار می­گیرد.»

بنابراین فعالیت­ هایی مانند کسب­ درامد، بلاگری و اینفلوئنسری که این روزها بسیار محبوب شده در قلمرو مشارکت اجتماعی زنان قرار داد و هرروز گروه وسیعی از زنان را می­بینیم که دغدغه­ها، اعتقادات و روزمرگی خود را ازادانه در این فضا، بیان می­کنند و فارغ از درست یا نادرست بودنشان با اقبال خوبی از سوی مخاطبان مواجه می­شود. اما مشکل جایی خودش را نشان می­دهد که فعالان مجازی، تعیین کننده­ی سبک زندگی ما می­شوند و سطح دغدغه و موضوع روز زنان دیگر را تغییر می­دهند.

مقبولیت زنان کنشگر

وقتی همه از دنیای ارتباطات رودررو خصوصا در دوران کرونا به دنیای مجازی نقل مکان کردیم، بین خانواده­ها و جامعه با فضای مجازی آتش بس برقرار شد. زهرا اردکانی می­گوید:« هر گروهی از کنشگران توسط بخشی از جامعه مورد اقبال و توجه­اند و توسط بخشی دیگر مورد انتقاد قرار می­گیرند. اما نکته مهم این است که جامعه و علی الخصوص خانواده­ها این کنشگری­ها را به رسمیت شناخته اند.»

مقبولیت مشارکت اجتماعی زنان در شبکه­ های مجازی، مقدمه­ی اثرگذاری بیشتر است و گروه بیشتری از زنان آگاهی پیدا می­کنند تا در پی تغییر یا اصلاح شرایط فعالیت ­کنند، گرچه این روزها هرچه در ذهن داریم ترویج مفاهیم غلطی مانند مصرف­گرایی توسط بلاگرهای فعال این حوزه است حتی برخی بلاگرهایی که حوزه­ی فعالیت خود را حقوق زنان قرار می­دهند.

چرا زنان باید در فضای مجازی فعالیت کنند؟

میزان تاثیرگذاری فعالان مجازی، اهمیت فعالیت­ و کنشگری مثبت زنان را به ما نشان می­دهد، آن هم زمانی که مخاطبان صفحه­های مجازی روز به روز در حال افزایش است. صفحه­هایی که به فعالیت اجتماعی، خصوصا در حوزه زنان مشغول هستند و هرچه از زندگی خود نشان می­دهند خریدار دارد. مهدیه منافی فعال حوزه زنان و رسانه می­گوید جلب اعتماد مخاطب کلید تاثیرگذاری آنهاست زمانی­که بلاگر در قالب روزمرگی­اش، راجع به همه چیز اظهار نظر می­کند و مخاطب او چشم بسته تایید می­کند و او را مرجع خود می­پندارد.

 مسئول پایگاه علمی تحلیلی مومنات درادامه گفت: « افرادی که باسواد هستند و می­توانند تاثیر مثبت داشته باشند در این فضا حضور پیدا نمی­کنند و  ما در این حوزه خلا حضور خانم­های تاثیرگذار و متخصص داریم.»

زنان تاثیرگذار به دلیل اقتضائات فضای مجازی حضور فعال ندارند؛ خصوصا اینستاگرام که بر اساس دیده شدن بنا شده و اقتضاء الگوریتم­های اینستاگرام به نحوی است که محتوای درست و خوب دیده نمی­شود پس عجیب نیست که در خیل زنان فعال در این عرصه تنها کسانی بیشتر دیده می­شوند که برای مخاطب دیدنی­تر هستند.

کارشناس یا بلاگر؟

هیچ کس به شخصی که پزشک نیست برای درمان بیماری­هایش مراجعه نمی­کند ولی بلاگر کارشناس همه مسائل است و تنها مرجع برای حل مشکلات دنبال­کنندگانش؛ اما درواقع بلاگر کسی­ست که در‌ زمینه­ های مختلف در فضای مجازی، تولیدمحتوا‌ می­کند.

مهدیه منافی از افرادی می­گوید که نظرات غیرکارشناسانه را لابلای روزمرگی­ها یا لایف استایل­شان بیان می­کنند و یا خود را مشغول مطالعه نشان می­دهند برای مستند نشان دادن نظرات خود، درحالی که تخصصی در زمینه­ای که اظهار نظر می­کنند ندارند و این مقبولیت و باورپذیری، به دلیل جلب اعتماد مخاطب است.

فعالیت در شبکه­ های اجتماعی تیغی دو لبه است و همه با آسیب­ها و زیان­های فعالیت در فضای سایبری آشنا هستیم، خصوصا اگر با محیطی طرف باشیم که محتوا از طریق عکس منتقل می­شود به همین دلیل اولین زیان وقتی متوجه زنان فعال و بلاگر­ها می­شود که برای دیده شدن از ابزار­های ظاهری استفاده می­کنند و این مقدمه­ای برای فراموش کردن قالب­های اسلامی است و درکنار آن فضای خصوصی هر فرد هم عمومی می­شود­.

از طرفی وقتی ارتباط جمعی آدم­ها بدون محدودیت و گسترده می­شود و در عین حال ویژگی ناشناس بودن کاربران هم به آن اضافه می­شود، کاربری که تولید محتوا می­کند در معرض نظرات، خشونت و آزار­های دیگران قراردارد.

مشکل بعدی این است که صفحه­ی مجازی بلاگرها ماشین چاپ پول است و برای هرمحتوای تبلیغاتی کوچک و بزرگ درآمد بسیاری کسب می­کنند و ذائقه و سلیقه مخاطب را به سمت منافع خود می­کشانند. مخاطب با موج حرف­ها، تبلیغ­ها و زرق و برق زندگی و مصرف­گرایی بلاگرها همراه می­شود و با شرایطی روبرو شدیم که افراد برای جذب مخاطب دست به هرکاری می­زنند و پس از آن در میدان ذهن مخاطبان با پایین آوردن سطح دغدغه­های او می­تازند. سامانه رهنما که رصدگر هوشمند شبکه­های اجتماعی است ابرهشتگ­های زنان بلاگر را «مد و فشن»، «شیک پوشی» و «زندگی لاکچری» اعلام کرده و در تحقیقات خود با پیج بیوتی بلاگری مواجه شده که بیش از شش میلیون کامنت و نظر زیر پست­هایش بود و این نشان از تاثیر گسترده­ی بلاگر­ها بر مصرف گرایی زنان دارد.

کنشگری جریان­ساز

با وجود سهم کم زنانی که فعالیت­های تاثیرگذار انجام می­دهند اما هنوز هم فعالیت­های مثبتی انجام می­شود، مطرح کردن دغدغه ­های درست زنان در جامعه یکی از مواردی است که واکنش مثبتی به همراه داشته. درواقع این زنان هستند که اولویت­ها را از رنگارنگ شدن ظاهر و زندگی به سمت و سوی حقوق اصلی و حیاتی زنان در جامعه تغییر می­دهند.

همچنین مسائلی در سطح جامعه وجود دارد که کسی از آنها خبر ندارد و تا از آن گفته نشود به دغدغه­ ی کسی هم بدل نمی­شوند، مهدیه منافی فعال حوزه زنان، از مشکلات تجرد دختران گفت: «ما در پیج مومنات از مشکلات تجرد دختران دهه­ی شصت گفتیم و کسی تا آن زمان اطلاع نداشت که این مشکلات وجود دارد.»

در عین حال که دغدغه­مند کردن جامعه نسبت به اولویت­های حوزه زنان با ارزش است در این فضا شاهد پاسخ به معضلات فکری و شبهات زنان نیز هستیم و درکنار آن جریان­ها، کمپین­ها و دوره­های آموزشی و اگاهی­بخش از اقدامات سودبخش زنان فعال در این حوزه است.

پژوهشگر حوزه زنان و رسانه هم درباره­ تاثیر فعالیت زنان بیان کرد: «در سطح فردی و آگاهی­بخشی بسیار موثر بوده است اما در سطح کلان اجتماعی و سیاسی تاثیر چشم­گیری نداشته است. به این معنا که منجر به تغییر و اصلاح در برخی قوانین ناکامل یا نارسا در حوزه زنان نشده یا نتوانسته جایگاه بهتری برای زنان در مدیریت­های کلان کشور رقم بزند.»

آموزش استفاده صحیح از فرصت­‌ها

تجهیز تمام افراد جامعه به سوادرسانه­ای از آسیب­های این فضا کم می­کند. مهدیه منافی گفت: «افزایش سواد رسانه­ ای مفید است اما اموزش تا عمل بسیار فاصله دارد و امواج فضای مجازی با وجود آموزش هم ممکن است افراد را در خود غرق کند.»

بنابراین یادگیری شیوه­ ی درست و عمیق سواد رسانه برای دنبال­کردن افراد بر اساس معیار مشخص و تحلیل­های صحیح مفید است و در کنار آن آسیب­های این محیط باید شناخته شود و افراد در دام دیده شدن نیفتند و محتوای خوب را فدای دیده شدن نکنند.

پیشنهاد مسئول پایگاه علمی تحلیلی مومنات، کنشگری و کار گروهی زنان در این عرصه است: «کارگروهی معمولا آسیب کمتری دارد و شخص محور نیست بلکه گروه زنان متخصص در زمینه ­های مختلف فعالیت حرفه­ ای انجام می­دهند و کارجمعی، آن­ها را از آسیب­های رایج این فضا مصون نگه میدارد.»

راه حل دیگر از زبان فعال حوزه رسانه این است که برای حل مسئله­ی دیده شدن، باید پلتفرم بومی مناسب فعالیت­های زنان که امکانات و کیفیت بالا در مقایسه با موارد مشابه دارد ایجاد شود.

بنابراین فضای مجازی بستر حضور و دیده شدن توانایی­های زنان است اما آموزش و استفاده­ی صحیح از این ظرفیت­ها می­تواند زنان را پرچم­دار فرهنگ­سازی و تاثیرگذاری کند.