همزمان با تشدید تحرکات نظامی و سیاسی در جنوب و شرق یمن و تشدید عملیات شورای انتقالی جنوب این کشور، گزارشها از اجرای گستردهترین طرح بازاستقرار نیروهای وابسته به عربستان سعودی از زمان آغاز مداخله نظامی این کشور در سال ۲۰۱۵ حکایت دارد؛ روندی که در غیاب اعلام رسمی، بازتابی از تلاش ریاض برای بازتعریف نقش نظامی خود و مهار نفوذ نیروهای مورد حمایت امارات تلقی میشود.
به گزارش ایسنا، روزنامه «العربی الجدید» در گزارشی درباره تحولات در مناطق جنوب و شرق یمن نوشت: با گسترش تحولات میدانی در استانهای جنوبی و شرقی یمن و افزایش تنشهای ناشی از اقدامات شورای انتقالی جنوب این کشور مورد حمایت امارات طی روزهای اخیر، منابع محلی از اجرای وسیعترین طرح بازآرایی حضور نظامی عربستان سعودی در یمن از زمان آغاز عملیات ائتلاف عربی در مارس ۲۰۱۵ خبر میدهند. اگرچه تاکنون هیچ موضع رسمی از سوی ریاض اعلام نشده، اما این تحولات همزمان با تلاشهای ریاض برای جلوگیری از گسترش نفوذ نظامی و سیاسی شورای انتقالی، از حضرموت و المهره تا فعالسازی دوباره پروژه جداییطلبانه، نشاندهنده تلاش ریاض برای ترسیم دوباره نقش و نفوذ نظامی خود در این کشور؛ بهویژه پس از بیش از یک دهه حضور نظامی پیوسته و مستقیم است.
«عمار شیبانی» تحلیلگر سیاسی عرب در اینباره تأکید میکند که یمن اکنون «عرصه رقابت همهجانبه میان ریاض و ابوظبی» شده و این رقابت بر توان و انسجام ارتش دولت مستعفی یمن تأثیر مستقیم گذاشته است.
نقشه پهنه نفوذ و استقرار نیروهای سعودی
رصد استقرار نیروهای وابسته به عربستان سعودی نشان میدهد که این کشور حضور مستقیم و گستردهای از عدن و سقطری و المهره تا جزیره میون، شبوه، مأرب و مرزهای شمالی دارد. علاوه بر نیروهای مستقیم، عربستان در سالهای اخیر با تشکیل و پشتیبانی از واحدهایی نظیر «سپر میهن»، «نیروهای حفاظت حضرموت» و تیپهای «الیمن السعید» شبکهای از نیروهای نیابتی و وابسته را ایجاد کرده که نقش تعیینکنندهای در ساختار امنیتی مناطق تحت نفوذ دارد.
براساس اطلاعات منتشرشده از منابع متعدد نظامی، حضور سعودیها در یمن از ۲ مسیر اصلی دنبال میشود؛ یکی استقرار مستقیم نیروها و دیگری ایجاد و پشتیبانی از واحدهای نظامی یمنی وابسته. این حضور در نقاطی از جمله قصر معاشیق در عدن، پایگاه ائتلاف در البریقه، جزیره میون در بابالمندب، جزیره سقطری، استان المهره، فرودگاه الغیضه، مرزهای شحن و صرفیت، شهر عتق در شبوه، نقاط مرزی حضرموت و جبهههای مرزی صعده و مأرب مشهود است.
در عدن، گزارشهایی از خروج اخیر نیروهای سعودی از قصر معاشیق و حتی فرودگاه عدن مطرح شده، اما تأیید رسمی دریافت نکرده است. همچنین توقف جزئی پروازها از فرودگاه عدن بهدنبال عدم صدور مجوزهای پروازی از سوی ائتلاف، نشانهای از افزایش تنش میان ریاض و نیروهای شورای انتقالی ارزیابی شده است. آسوشیتدپرس نیز از توقف بخشی از پروازها خبر داده است.
اعزام «محمد عبید القحطانی» رئیس کمیته ویژه عربستان سعودی برای کاهش تنش در حضرموت و المهره نیز که از سوی شورای انتقالی نادیده گرفته شد، نمونهای از دشواریهای میدانی ریاض در مدیریت توازن سیاسی و امنیتی در جنوب یمن است.
حضور نیروهای وابسته به ریاض و اهداف آنها
۱.نیروهای سپر میهن
ریاض از سال ۲۰۲۲ این نیروها را عمدتاً از جریانهای سلفی سازماندهی کرد تا وزنهای مقابل نیروهای مستقر در جنوب یمن مورد حمایت امارات ایجاد کند. این واحدها که حدود ۲۰ تیپ و بیش از ۵۰ هزار نیرو برآورد میشوند، تحت فرماندهی مستقیم عربستان سعودی و خارج از ساختار وزارت دفاع دولت مستعفی یمن فعالیت میکنند. حقوق آنها نیز بهصورت منظم با ریال سعودی پرداخت میشود.
نیروهای حفاظت حضرموت
این ساختار وابسته به ائتلاف قبایل حضرموت به رهبری «عمرو بن حبریش» است که خواستار نوعی خودگردانی در حضرموت است. این نیروها ۶ تیپ اعلام کرده و بنا بر ادعا، ائتلاف قبایل حضرموت دارای ۳۵ هزار عضو مسلح ثبتشده است.
تیپهای الیمن السعید
این واحدهای جدید شامل هفت تیپ با ۱۴ هزار نیروی آموزشدیده هستند. سه تیپ آماده رزماند و بقیه در حال تکمیل آموزش. این نیروها نیز زیر نظر مشترک نیروهای سعودی و فرماندهی ائتلاف عمل میکنند.
رقابت عربستان و امارات و پیامدهای آن
تحلیلگران یمنی معتقدند که یمن امروز به صحنه رقابت مستقیم میان عربستان و امارات تبدیل شده است؛ رقابتی که به تضعیف ارتش دولت مستعفی یمن انجامیده و برخی مناطق نظامی تحت نفوذ ابوظبی یا ریاض قرار گرفتهاند. نمونه آن جزیره سقطری است که امارات با وجود نبود تهدید امنیتی مستقیم از سوی جنبش انصارالله، نیروهای گستردهای در آن مستقر کرده است. عربستان نیز با اعزام ۲ گردان و کنترل فرودگاه سقطری بهنوعی در رقابت نفوذ وارد شده است.
«محمد عسکر» تحلیلگر نظامی یمنی تأکید دارد که هدف اصلی عربستان «تأمین امنیت مرزهای جنوبی، حفاظت از بنادر و مراکز حساس مناطق تحت کنترل دولت مستعفی و کاهش نفوذ روزافزون امارات» است.
او میافزاید که ریاض برای پرهیز از حضور گسترده نیروهایش در جبهههای فعال، ترجیح داده است نیروهای نیابتی وفادار به خود را تشکیل و تجهیز کند؛ نیروهایی که با حقوق بالا (تا ۲۰۰۰ ریال سعودی) و آموزش کامل، وابستگیشان به ریاض تضمین شده است، این در حالی است که سربازان وزارت دفاع دولت مستعفی یمن حقوق بسیار پایینتری دریافت میکنند و گاه ماهها بدون دستمزد میمانند.
او تأکید میکند که این روند یکپارچهسازی نیروهای مسلح زیر پرچم دولت مستعفی یمن را دشوار کرده و عملاً زمان و امکان رویارویی نظامی با جنبش انصارالله را به تأخیر میاندازد و به تکهتکه شدن قدرت نظامی در مناطق مختلف دامن میزند.
شیبانی در گفتوگو با «العربی الجدید» افزود: عربستان سعودی از دیرباز یمن را حیاط خلوت خود تلقی میکند و نفوذش را چه در دوران صلح و چه در دوران جنگ، بر اساس سیاستی پیوسته از زمان تشکیل نظام جمهوری در یمن اعمال کرده است.
او به جنگ میان جمهوریخواهان و سلطنتطلبانِ مورد حمایت ریاض اشاره کرد و توضیح داد که چگونه عربستان پس از آن جنگ، «کمیتهٔ ویژه»ای ایجاد کرد که وظیفهاش خرید وفاداری مقامات دولتی، شیوخ قبایل، فرماندهان نظامی، چهرههای حزبی و حتی روزنامهنگاران از طریق پرداخت منظم حقوق ماهانه بود
