اهرم قدرت ایران در زمینه اتمی برای رفع تحریم‌ها چیست؟

دور هشتم مذاکرات رفع تحریم‌ها از روز دوشنبه ۶ دی آغاز شد پس از چندین مرتبه وقفه برای هیئت‌های مذاکره کننده جهت مشورت با پایتخت‌ها، مجدداً روز سه شنبه ۱۹ بهمن با ورود مذاکره‌کنندگان جمهوری اسلامی و پنج کشور عضو برجام به پایتخت اتریش از سرگرفته شد.

نکته‌ حائز اهمیت در روند مذاکرات «دلیل پیشرفت» گفتگوهاست. تیم جدید سیاست خارجی به صورت موازی با گفتگوهای وین، درحال توسعه توان اقتصادی کشور (از طریق گسترش روابط با کشورهای همسایه و منطقه و فرامنطقه) و ارتقاء برنامه هسته‌ای طبق قانون اقدام راهبردی مجلس است.

این رویکرد توامان طرف غربی تحت فشار گذاشته، زیرا که از یک طرف حاضر نیست از تحریم دل بکند و از طرفی دیگر با افزایش فروش نفت و برگرداندن ارز به داخل کشور عملاً مهمترین حربه غرب رو به زوال رفته است. از طرفی برنامه هسته‌ای ایران به حدی از پیشرفت رسیده که به تعبیر غربی‌ها از بعد دانش و تجربه دیگر قابل بازگشت نیست.

در این گزارش اهرم‌های فشار ایران جهت پیشبرد مذاکرات وین در زمینه هسته‌ای به صورت اجمالی بررسی می‌شود.

افزایش حجم ذخایر اورانیوم غنی‌شده/ غنی‌سازی  ۶۰ درصد اورانیوم

طبق آخرین آمار سازمان انرژی اتمی، ایران تا روز ۱۳ آبان ۱۴۰۰ حجمی معادل «۲۱۰ کیلو اورانیوم ۲۰ درصد» و «۲۵ کیلو اورانیوم ۶۰ درصد» تولید کرد که هیچ کشوری در جهان به استثنای ۹ کشور اصلی اتمی قادر به تولید آن نیست.

غنی‌سازی ۶۰ درصد بالاترین سطحی می‌باشد که ایران به آن مبادرت ورزیده است. ایران طبق توافق هسته ای از غنی سازی بالای ۳.۶۷ درصد اورانیوم منع شده بود اما پس از تروریسم هسته‌ای اسرائیل در تاسیسات نطنز (فروردین ۱۴۰۰) اقدام به مقابله مثل کرد.

تولید اورانیوم فلزی

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز ۱۵ تیر اعلام کرد که ایران اطلاع داده «قصد تولید اورانیوم فلزی با غنای۲۰ درصد را دارد». این اقدام در راستای قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» بود که آذرماه ۱۳۹۹ در مجلس تصویب شد و به تأیید شورای نگهبان رسید. این قانون در واکنش به ترور شهید فخری زاده در روز ۷ آذر ۱۳۹۹ تدوین شد.

رویترز نوشت:« تولید اورانیوم فلزی کشورهای اروپایی عضو برجام و آمریکا را به شدت نگران کرده است؛ زیرا تکنولوژی و دانش تولید این ماده می‌تواند برای تولید هسته بمب اتمی نیز کاربرد داشته باشد». اطلاعات دقیقی در این مورد وجود ندارد امّا رویترز مدعی است که «ایران  ۲۵۷ گرم از اورانیوم ۲۰ درصد غنی‌سازی شده خود را برای تولید ۲۰۰ گرم اورانیوم فلزی استفاده کرده است».

فعال شدن تاسیسات فردو

اهمیت تاسیسات فردو از این جهت است که در دل کوه ساخته شده و مقابل تسلیحات متعارف از جمله «بمب سنگر شکن» مصون است. غربی‌ها ایران را متهم می‌کنند که می‌تواند در تاسیسات فردو اقدام به توسعه کلاهک اتمی بکند، به همین دلیل بود که آمریکا در مذاکرات برجام اصرار داشت ظرفیت غنی‌سازی در این تاسیسات باید به صفر برسد.

رویترز آذر ۱۴۰۰ به نقل از آژانس بین المللی انرژی اتمی نوشت: «ایران فرآیند غنی‌سازی اورانیوم با غنای ۲۰ درصد را در تاسیسات فردو با یک زنجیره از ۱۶۶ سانتریفیوژ پیشرفته IR-۶ آغاز کرده است».

سانتریفیوژهای پیشرفته IR-۶ و IR-۹

مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی (ISIS) آمریکا در گزارشی نوشت: «تعداد سانتریفیوژهای پیشرفته و نصب شده ایران در ماه‌های اخیر از تعداد ماقبل برجام بیشتر شده است. ایران تا سپتامبر ۲۰۲۱ (شهریور) تقریباً ۱۸۸۹ سانتریفیوژ پیشرفته در سه تاسیسات غنی‌‌سازی خود نصب کرده بود. این عدد تا نوامبر ۲۰۲۱ (آبان) به ۲۱۰۶ سانتریفیوژ رسید.»

این موسسه در ادامه نوشت: «بر اساس اعلام‌های ایران به آژانس بین المللی انرژی اتمی و قانون هسته ای ایران که در دسامبر ۲۰۲۰ (آذر ۱۳۹۹) به تصویب رسید، تخمین زده می‌شود که سازمان انرژی اتمی ایران ۱۲۸۰ سانتریفیوژ پیشرفته دیگر را نصب کند و مجموع سانتریفیوژهای پیشرفته پیش بینی شده را به ۳۳۸۱ دستگاه برساند.»

مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی (ISIS) آمریکا در گزارش خود  نوشت: «اکنون مهم ترین سانتریفیوژهای پیشرفته [ایران] سانتریفیوژهای IR-۲M ، IR-۴ و IR-۶ هستند.»

ستون آبی: تعداد سانتریفیوژ پیشرفته ایران | منبع: ISIS
بازه زمانی: شهریور ۱۳۹۰ – ۲۶ آبان ۱۴۰۰
ستون سبز: پیش بینی ISIS درباره ۳۳۸۱ سانتریفیوژ پیشرفته ایران (پایان ۱۴۰۰)

برای فهم بهتر تفاوت سانتریفیوژها این نکته حائز اهمیت است که ظرفیت غنی‌سازی سانتریفیوژهای قدیمی IR-۱ برابر با ۱ سو (SWU) است امّا ظرفیت غنی‌سازی سانتریفیوژهای IR-۲M و IR-۴ برابر با ۵/۵ سو (SWU) و سانتریفیوژهای خانواده IR-۶ نیز بین ۶ تا ۱۲ سو (SWU) است.

گفتنی است که ایران ۱۶ نوع سانتریفیوژ ساخته که پیشرفته ترین آن سانتریفیوژ IR-۹ با ظرفیت غنی‌سازی برابر با ۵۰ سو (SWU) است. نصب بزرگترین سانتریفیوژ کنونی کشور یعنی IR-۹ روز ۲۱ فروردین ۱۴۰۰ در تاسیسات نطنز انجام شد.

رهبر انقلاب سال ۱۳۹۳ نیاز قطعی کشور را ۱۹۰ هزار سو (SWU) اعلام کردند ولی دولت روحانی در جریان مذاکرات برجام این خط قرمز کشور را مثل موارد متعدد دیگر نقض کرد.

مشخصات ۱۶ سانتریفیوژ ایرانی | منبع: روزنامه خراسان

مذاکرات وین ۸ طولانی‌ترین بخش از سلسله‌ گفتگوهای تهران و ۱+۴ برای رفع تحریم‌ها شده است. طولانی شدن روند دومین دور «مذاکرات رفع تحریم‌ها» در دولت رئیسی نشان از جدی شدن روند گفتگوها دارد. اکنون چارچوب توافق نهایی مشخص شده است.

مذاکرات وین ۸ از روز جمعه هشتم بهمن  تا سه شنبه ۱۹ بهمن برای مشورت هیأت‌ها با پایتخت‌ها متوقف شده بود؛ در صورتی که آمریکا  تصمیمات لازم را در خصوص زمین گذاشتن «اسلحه تحریم» را در این وقفه ۱۱ روزه گرفته باشد، توافق نهایی در آینده نزدیک محتمل است.