در میانه تنش‌های منطقه‌ای، از حملات ادعایی اسرائیل به قطر تا سایه جنگ با ایران، پاکستان و عربستان سعودی پیمانی امضا کرده‌اند که می‌تواند معادلات قدرت را بازنویسی کند. آیا این اتحاد، خاورمیانه را به سوی ثبات هدایت می‌کند یا به میدان رقابت‌های جدید؟
عربستان سعودی و پاکستان روز گذشته (چهارشنبه) در ریاض توافق امنیتی را به امضا رساندند که مهمترین ماده آن دفاع قاطع از یکدیگر درصورت حمله نظامی خارجی است. پیمانی بسیار مهم که در وضعیت ناآرام امروز خاورمیانه چیزی جز هشدار برای تحولات قریب الوقوع تلقی نمی‌شود.
به گزارش فرارو، در جهانی که تنش‌های منطقه‌ای خاورمیانه را به لرزه درمی‌آورد – از حملات ادعایی اسرائیل به قطر تا سایه جنگ بر سر برنامه هسته‌ای ایران – امضای “توافقنامه دفاعی متقابل استراتژیک” (SMDA) بین پاکستان و عربستان سعودی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۵، همچون جرقه‌ای در پودربار ژئوپلیتیک عمل کرده است. این پیمان، که در جریان سفر رسمی نخست‌وزیر پاکستان، محمد شهباز شریف، به ریاض امضا شد، نه تنها نمودی از آمادگی برای تحولات احتمالی آینده است بلکه پیام روشنی به قدرت‌های جهانی می‌فرستد: عصر وابستگی یک‌جانبه به آمریکا به سر آمده.
توافقنامه دفاعی متقابل عربستان و پاکستان
توافق SMDA، که توسط نخست‌وزیر شریف و ولیعهد عربستان، محمد بن سلمان، امضا شد، در بیانیه مشترک وزارت خارجه پاکستان و آژانس خبری عربستان (SPA) به عنوان “گامی تاریخی برای تقویت امنیت مشترک” توصیف شده است. این پیمان، که در حضور مقامات ارشد نظامی مانند وزیر دفاع عربستان (خالد بن سلمان) و فرمانده ارتش پاکستان (ژنرال عاصم منیر) امضا گردید، بر پایه شراکت برادرانه اسلامی و منافع استراتژیک مشترک بنا شده. اما فراتر از شعارها، بندهای عملی آن، چارچوبی محکم برای همکاری دفاعی فراهم می‌کند.
هسته مرکزی توافق، بند “هرگونه تجاوز به یکی از دو کشور، تجاوز به هر دو تلقی خواهد شد” است. این الزام، دفاع مشترک را در برابر تهدیدهای خارجی اجباری می‌سازد و عربستان را – برای نخستین بار – زیر چتر هسته‌ای پاکستان (تنها قدرت هسته‌ای اسلامی) قرار می‌دهد. مقام سعودی به الجزیره گفته است: “این توافق جامع است و همه ابزارهای دفاعی و نظامی را بر اساس تهدید خاص در بر می‌گیرد.” مفاد بندهای این توافقنامه نشان می‌دهد با چیزی شبیه به پیمان ناتو مواجه هستیم.
پشت پرده توافق دفاعی متقابل عربستان و پاکستان
اگر ظاهر توافق، تصویری از برادری اسلامی ترسیم می‌کند، پشت‌پرده آن، داستانی از محاسبات ژئوپلیتیک پیچیده است. امضای SMDA در بحبوحه تنش‌های خاورمیانه – از جمله حمله اسرائیل به قطر در روزهای اخیر و تشدید تنش با ایران – تصادفی نیست. تحلیل‌گران آن را “لحظه خاص آمریکا” می‌نامند: نقطه‌ای که عربستان، نماد کلاسیک دولت-مشتری واشنگتن، به سمت گزینه‌های مستقل چرخیده است.
انگیزه‌های اصلی پشت‌پرده:
ناامیدی از تضمین‌های امنیتی آمریکا: حمله اسرائیل به دوحه، که بدون واکنش جدی واشنگتن رخ داد، زنگ خطری برای ریاض بود. منابع نشان می‌دهند عربستان از “بی‌عملی” آمریکا در حمایت از متحدان خلیجی خشمگین است، به‌ویژه پس از شکست مذاکرات برای پیمان دفاعی با واشنگتن. این توافق، پیامی مستقیم به آمریکا است: ریاض دیگر منتظر “چتر امنیتی” واشنگتن نمی‌ماند. تحلیل‌گر ارشد سعودی به رویترز گفته: “ما گزینه‌های جایگزین داریم، و پاکستان یکی از آن‌هاست.”
تهدید مشترک اسرائیل و نیاز به بازدارنده هسته‌ای: با توجه به حملات اخیر اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران و قطر، عربستان به دنبال “چتر هسته‌ای” پاکستان است. پاکستان، با دکترین “عدم استفاده اول” صریح (no first use) اما سابقه حمایت مالی عربستان از برنامه هسته‌ای‌اش در دهه ۱۹۸۰، گزینه ایدئال است. پست‌های X از کارشناسان مانند آرنو برتران تأکید دارند: “این پیمان، عربستان را در بلوک هسته‌ای مقابل آمریکا-اسرائیل قرار می‌دهد.”
رقابت ژئوپلیتیک با ایران و هند: روابط بهبودیافته ریاض-تهران (پس از توافق پکن ۲۰۲۳) همچنان با نگرانی از نفوذ ایران در یمن و عراق همراه است. پاکستان، با تنش‌های مرزی با ایران در بلوچستان، می‌تواند اهرمی برای تعادل باشد. همزمان، این توافق، هند را – رقیب اصلی پاکستان – در تنگنا قرار می‌دهد، زیرا عربستان منبع اصلی انرژی دهلی است. تحلیل بلومبرگ هشدار می‌دهد: “این پیمان، ریاض را در درگیری‌های احتمالی هند-پاکستان درگیر می‌کند.”
ابعاد اقتصادی و ایدئولوژیک: عربستان، با منابع مالی عظیم، به پاکستان کمک‌های نقدی و نفتی ارائه می‌دهد (مانند وام‌های اخیر برای تعادل پرداخت‌ها). در مقابل، پاکستان نیروی انسانی و صنعتی دفاعی می‌آورد. پشت‌پرده، این اتحاد بخشی از “محور اسلامی” جدید است، که پاکستان را از “مزدور” به “رهبر امنیتی” جهان اسلام تبدیل می‌کند.
در مجموع، پشت‌پرده SMDA، استراتژی دوگانه ریاض است: ظاهر دیپلماتیک با ایران و غرب، اما اتحاد نظامی با پاکستان برای کاهش تهدیدها. با این همه توافقنامه دفاعی همچون شمشیری دو لبه است. شاید عربستان با استفاده از آن بتواند تا حدودی از وابستگی به آمریکا بکاهد اما وضعیت نابسامان خاورمیانه ممکن است به سادگی هم عربستان و هم پاکستان را به مرکز درگیری‌ها بکشاند.
