اهداف بایدن از بازگرداندن معافیت تحریمی برنامه هسته‌ای ایران/ آیا آمریکا سیگنال توافق فرستاده است؟

درحالی‌که هتل کوبورگ وین خودش را برای دور جدیدی از گفتگوهای دیپلماتیک میان اعضای ۱+۴ آماده می‌کند. یک مقام دولت بایدن اعلام کرد که آمریکا برخی از تحریم‌های مربوط به برنامه‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را برداشته است. خبرگزاری آسوشیتدپرس نوشته است که آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا چند معافیت تحریمی مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای غیرنظامی ایران را امضا کرده است. در ادامه این خبر آمده است که این اقدام با هدف لغو تصمیم دولت ترامپ در پایان دادن به این معافیت‌های تحریمی بوده است. پس از این تصمیم «ند پرایس» در جمع خبرنگاران گفته است که اعمال معافیت‌های جدید به معنای سیگنال مثبت برای رسیدن به تفاهم در آینده نیست!

به نظر می‌رسد آنچه آمریکایی‌ها به‌عنوان «معافیت هسته‌ای» از آن یاد کرده‌اند مربوط به برخی پروژه‌های هسته‌ای در داخل کشور است. این تحریم‌ها در خرداد ۱۳۹۹ توسط دولت ترامپ اعمال‌شده و حالا وزارت خارجه آمریکا ادعا می‌کند که دوباره آن تحریم‌ها را لغو کرده است. انتقال سوخت مصرف‌شده و پسماند رآکتور هسته‌ای در نیروگاه بوشهر، تأمین اورانیوم غنی‌شده برای رآکتورهای تحقیقاتی تهران و نیز پروژه‌های مربوط به آب‌سنگین اراک بخشی از تحریم‌های اعمال شده توسط ترامپ در آن سال است.

شتاب هسته‌ای و فرمول‌های رفع تحریم

سرعت غنی‌سازی، انباشت و پیشرفت‌های هسته‌ای در داخل کشور به‌گونه‌ای طراحی‌شده است که هم‌زمان با آغاز دور هفتم گفتگوها در وین، جمهوری اسلامی ایران به سطح «بازدارندگی هسته‌ای» رسید. این دست برتر ایران باعث شد طرف‌های اروپایی تحت‌فشار شدید آمریکا برای تشکیل کمیته هسته‌ای قرارگرفته و مجبور شوند تا به‌ موازات مذاکره در کارگروه تحریم، بخشی از گفتگوها را نیز به کارگروه هسته‌ای اختصاص دهند. آمریکایی‌ها تصور می‌کردند که با ابزار تحریمی می‌توانند تعادل ازدست‌رفته را بازگردانده و با گرفتن امتیازات بیشتر، تهران را محدود کنند. اما اقدامات پیش‌دستانه و نیز ابتکار عمل‌های جدید از سوی هیئت دیپلماتیک ایرانی در حوزه هسته‌ای و رفع تحریم باعث شد تا غرب دچار سردرگمی شدید شده و ناکارآمدی تحریم‌ها به رخ رقیب کشیده شود. از این رو شیوه برخورد با اعمال معافیت هسته‌ای از سوی آمریکا از اهمیت بالایی برخوردار است، هر نوع تفسیر غلط از رفتار واشنگتن فرمول‌های رفع تحریم و انتفاع از آن را در آینده با چالش روبرو خواهد کرد.

۱- پذیرش معافیت‌های تحریمی جدید باعث می‌شود که در آینده تنها مسیر «لغو حقوقی تحریم‌ها» در برابر انتفاع از آن را ناخواسته بپذیریم. در حال حاضر در موقعیتی قرار داریم که خود را در برابر شرکای منطقه‌ای و راهبردی دوباره بازتعریف کنیم. فرصت‌های طلایی پی رو را نباید با سیگنال‌های زرد معاوضه کنیم.

۲- تنها معافیت موردپذیرش از جانب ایران مربوط به مواردی است که وزارت خزانه‌داری آمریکا اعمال کرده است و نه‌تنها یک فرمان حقوقی و بی‌ارزش از جانب وزارت خارجه آمریکا، آن‌هم فقط روی کاغذ!

۳- تلاش برای رسیدن به یک توافق سریع در وین (آنچه غرب از ایران می‌خواهد) باعث می‌شود که بار دیگر در تله بیافتیم. آمریکا با دادن برخی معافیت‌های کوتاه‌مدت به ایران در حال پر کردن مجدد خشاب اسلحه تحریمی برای جهت‌دهی به رفتار ایران در آینده است، در چنین وضعیتی به‌جای تن دادن به ادامه راه با وین باید فرصت‌های بازسازی «سازمان دور زدن تحریم‌ها» را جدی گرفت. در حال حاضر فرصت داریم تا مبادی ورودی کالاهای اساسی را تنوع داده و رابطه با همسایگان را عمق بدهیم (این توجه زیرساختی به معنای مخالفت با ادامه مذاکرات در وین نیست)

۴- تحریم‌های متأخر امریکا علیه ایران در زمستان سال ۹۸ تحت عنوان پروژه فشار حداکثری و به‌روزرسانی تگ بانکی و مالی آن در سال ۹۹ اساساً بیشتر از آنکه علیه ایران وضع‌شده باشد؛ علیه روابط راهبردی تهران و همکاران آن وضع‌شده بود. معافیت‌های برداشته‌شده جدید نیز بار دیگر همین هدف‌ها را پیگیری می‌کند. غرب برای نشان دادن حسن نیت به‌جای مایه گذاشتن از منطقه در قانون مسدود ساز اتحادیه اروپا تجدیدنظر کند!

۵- اعمال معافیت‌های هسته‌ای و محدود از سوی آمریکا شکننده است. تنها هدف آن افزایش اعتبار دیپلماتیک واشنگتن برای ایجاد اجماع مجدد بین‌المللی علیه ایران است. تا به امروز به‌گونه‌ای در وین پیش رفته‌ایم که آمریکایی‌ها را خارج از تفاهم نگه‌داشته و طرف اروپایی را برای لغو همه تحریم‌های غیرقانونی مجاب کرده‌ایم.

نیکلاس مالدر تحلیل‌گر مسائل امنیتی در نشریه فارین پالیسی نوشته است که آمریکایی‌ها شیفته تحریم هستند، اما افراط بیش‌ازحد در استفاده از آن باعث بی‌اثری تحریم به روی برخی کشورها ازجمله ایران شده است، در ادامه این یادداشت آمده است که بحران‌های مالی جهانی اثر تحریم را بر تحریم کنندگان بیشتر از کشورهای هدف کرده است. هم‌زمان با اعتراف آمریکایی‌ها بر نتایج تحریم‌ها رابین رایت کارشناس ارشد موسسه ویلسون گفته است که ایران پرچم یک ناتو قدرتمند و بومی در سراسر منطقه خاورمیانه افراشته و آماده تبدیل‌شدن به یک بازیگر فرا منطقه‌ای است. در ادامه این گزارش آمده است که تهران هم برد موشک‌های خود را افزایش داده‌اند و هم‌سطح غنی‌سازی را تا نقطه گریز هسته‌ای پیش برده‌اند. ایرانی‌ها شطرنج را اختراع کرده‌اند نمی‌توان به‌سادگی آن‌ها را کیش‌ومات کرد!

واقعیت آن است که سیگنال‌های ارائه‌شده از سوی آمریکایی‌ها در وین نمایشی از «حسن نیت» آن‌ها محسوب نمی‌شود. انتظار می‌رفت واشنگتن کلیه تحریم‌های (هسته‌ای و غیرهسته‌ای) اعمال‌شده توسط ترامپ را لغو کرده و آن را در معرض راست آزمایی قرار دهند و پس‌ازآن طرف ایرانی گام‌های تدریجی را برای بازگشت به تفاهم ۲۰۱۵ بردارد. اما غربی‌ها به‌جای اجرای وظایف خود تنها با کارت‌های سوخته ترامپ در وین بازی می‌کنند.

پیش‌ازاین کاخ سفید با لغو معافیت‌های هسته‌ای در سال ۱۳۹۸ به‌سوی خود شلیک کرده و مسیرهای جبرانی را مسدود کرده‌اند. در حالی واشنگتن درباره ترتیبات بازگشت به عقب در برجام قدم برداشته است که بنا بر اعتراف بسیاری از مقامات دولت آمریکا پروژه فشار حداکثری ترامپ شکست سنگین خورده و آمریکا برای بازگشت به میز برجام چاره‌ای جز برداشتن تحریم‌ها ندارد.