منطقه آزاد اینچه‌برون در شمال شرق ایران با عبور از رکورد ۳ میلیون تُن ترانزیت ریلی، نه‌تنها به نقطه اتصال راهبردی در کریدور شمال–جنوب بدل شده، بلکه نقش ویژه‌ای در اتصال روسیه به هند و چین از طریق مرز ایمن ترکمنستان ایفا می‌کند؛ مسیری که می‌تواند ایران را از مسیری دیگر به دروازه اوراسیا تبدیل کند.
کسی هنوز نمی‌داند اینچه‌برون قرار است به چه نقطه‌ای از جغرافیای سیاسی و اقتصادی ایران برسد، اما نشانه‌ها می‌گویند که این نقطه مرزی در شمال استان گلستان، در حال تبدیل‌شدن به یکی از مهم‌ترین گلوگاه‌های ترانزیتی غرب آسیاست.
در دورانی که جهان با جنگ‌های زنجیره‌ای، تحریم‌های دومینویی و رقابت‌های نفس‌گیر برای مسیرهای کوتاه‌تر و امن‌تر دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، ایران از نقش صرفاً نظاره‌گر در تجارت جهانی خارج شده و در حال تبدیل‌شدن به کنشگر راهبردی است.
در این میانه، «منطقه آزاد تجاری ـ صنعتی اینچه‌برون» نه یک پروژه صرفاً بومی یا استانی، بلکه مهره‌ای کلیدی در کریدور چندمیلیارددلاری شمال–جنوب است؛ کریدوری که می‌تواند مسیر سن‌پترزبورگ به بمبئی را دگرگون کند و جایگاه ایران را از صادرکننده مواد خام به میزبان ترانزیت هوشمند منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ارتقا دهد.
اینچه‌برون، با موقعیتی خاص در همسایگی ترکمنستان، دسترسی به ریل، جاده، مرز زمینی، نزدیکی به دریای خزر و بندر ترکمن و واقع‌شدن در منطقه‌ای آرام و باثبات، اکنون یکی از امن‌ترین شاه‌راه‌های منطقه برای اتصال چین، روسیه، آسیای مرکزی و هند محسوب می‌شود.
اما پرسش کلیدی اینجاست: آیا ایران، گلستان و مدیران اقتصادی کشور به وزن ژئوپلیتیکی این نقطه استراتژیک آگاه‌اند؟
سه میلیون تن در یک سال؛ جهش ترانزیتی اینچه‌برون
بر اساس اعلام مدیرکل راه‌آهن شمال شرق ۲، امسال بیش از ۳ میلیون تُن کالا از مسیر ریلی اینچه‌برون ترانزیت می‌شود که نسبت به سال گذشته رشد ۶ برابری را خواهد داشت. این رکوردشکنی در حالی‌ست که مجموع هدف‌گذاری ترانزیت ریلی کشور در سال جاری ۸ میلیون تن است.
حسن زیودار با اشاره به نقش کلیدی اینچه‌برون در تجارت منطقه‌ای گفت: هر محموله ترانزیتی پنج تا شش برابر بار داخلی برای کشور ارزش اقتصادی دارد.
وی توسعه زیرساخت‌های ریلی، مراکز لجستیکی و همکاری با کشورهای CIS از جمله روسیه، ترکمنستان، قزاقستان و چین را عوامل کلیدی این جهش معرفی کرد.
گفتنی است، بر اساس گزارشات از اواسط دولت سیزدهم، تعدد قطارهای اعزامی از روسیه به مقصد بندرعباس از طریق مرز ریلی اینچه‌برون در استان گلستان برای ارسال بار به چین، هند، عربستان سعودی و دیگر کشورها افزایش‌یافته است.
* همکاری ریلی ایران و تاجیکستان کلید خورد *
همچنین پنج شنبه ۸ خرداد ماه، تفاهم‌نامه‌ای بین معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل راه‌آهن ایران جبارعلی ذاکری و مدیر مؤسسه واحد دولتی راه‌آهن تاجیکستان میرزا علیف کمیل جمعه خان به امضا رسید.
این تفاهم که در راستای توسعه دیپلماسی ریلی و با هدف استفاده بهینه از ظرفیت های موجود، توسعه اقتصادی منطقه و افزایش حمل و نقل ریلی بین‌المللی صورت گرفته، به واگن‌های ایرانی اجازه می‌دهد تا در شبکه ریلی تاجیکستان تردد کنند.
به گفته مهدی باقری، کارشناس حمل‌ونقل و ترانزیت، توافق ایران و تاجیکستان برای تسهیل ترانزیت ریلی و استفاده از واگن‌های ایرانی در شبکه ریلی تاجیکستان، گام بزرگی برای تجاری‌سازی کریدور شرق-غرب و کریدور شمال-جنوب عبوری از خاک ایران است.
اتصال شرق خزر به تجارت جهانی
منطقه آزاد تجاری – صنعتی اینچه‌برون در حاشیه شرق دریای خزر، حلقه مفقوده‌ای بود که حالا در حال جان گرفتن است؛ به گفته استاندار گلستان، این منطقه نخستین منطقه آزاد جدید کشور است که وارد گام اجرایی شده و تاکنون بیش از ۶۰ شرکت برای سرمایه‌گذاری در آن درخواست ثبت کرده‌اند.
چهارهزار هکتار فنس‌کشی و اجرای پروژه‌های لجستیکی، زمینه را برای حضور سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی فراهم کرده است. از احیای تجارت چمدانی تا حضور فعال بخش خصوصی ترکمنستان، همه در خدمت تبدیل اینچه‌برون به قطب مبادلات اقتصادی شرق ایران هستند.
ایران؛ پل ترانزیتی اوراسیا به آسیا
نقشه راه مشترک ایران و روسیه در قالب توافق‌نامه جامع همکاری بیست‌ساله، منطقه آزاد اینچه‌برون را به نقطه کانونی اتصال اوراسیا به جنوب آسیا بدل کرده است.
به گفته کارشناسان، ترانزیت زغال‌سنگ روسیه به چین از مسیر ایران، آن‌هم بدون وابستگی به بودجه دولتی، فرصتی بی‌نظیر برای بازسازی و تقویت خطوط ریلی کشور است.
داریوش صفر نژاد، تحلیل‌گر مسائل اوراسیا در گفت‌وگو با فارس تصریح کرد: روسیه از ایران می‌خواهد مسیر صادراتش به چین را به مسیر ریلی منتقل کند. این یعنی سود ترانزیتی پایدار، بدون هزینه زیرساختی برای ایران!
جایگزینی امن برای مسیرهای پرمخاطره قفقاز
در شرایطی که مسیرهای ترانزیتی روسیه به اروپا از طریق دریای سیاه و قفقاز با مخاطرات سیاسی و نظامی مواجه است، ایران و به‌ویژه شاخه شرقی کریدور شمال–جنوب از مسیر اینچه‌برون، به گزینه‌ای راهبردی بدل شده است.
به گفته سید کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه، در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱.۸ میلیون تن کالا از شاخه شرقی کریدور عبور کرده و ظرفیت بالقوه آن ۱۵ میلیون تن است.
وی افزود: اگر مسیر به اروپا باز شود، ایران نه‌تنها به دومین کانال سوئز جهان، بلکه به نخستین شاهراه ترانزیتی قرن تبدیل می‌شود.
فرصت گلستان، فرصت ایران
باتوجه‌به اشتراکات فرهنگی، مذهبی و زبانی استان گلستان با ترکمنستان، دیپلماسی منطقه‌ای در حال تبدیل‌شدن به مکملی برای دیپلماسی رسمی است.
معاون اقتصادی استاندار گلستان در نشست اخیر با مقامات ترکمنستان، بر تشکیل کارگروه‌های تخصصی و امضای تفاهم‌نامه‌های دوجانبه تأکید کرد.
از سوی دیگر، آیت‌الله نورمفیدی، نماینده ولی‌فقیه در استان، اتصال ریلی اینچه‌برون را «امید تازه برای اشتغال و اقتصاد استان» دانسته و آن را زمینه‌ساز «رونق اقتصادی» معرفی کرده است.
در جهانی که قدرت‌ها در حال بازتعریف مرزهای ژئوپلیتیکی و مسیرهای تجاری هستند، ایران فرصت دارد تا با بهره‌گیری از مزیت‌های جغرافیایی، از مسیر یک استان مرزی، نقشی بین‌المللی ایفا کند.
منطقه آزاد اینچه‌برون نه فقط پروژه‌ای اقتصادی، بلکه یک ابزار قدرت ملی، ضریب امنیتی و سرمایه اجتماعی برای مردم ایران است.
