با به قدرت رسیدن طالبان در مرداد ۱۴۰۰ بسیاری از نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد فعالیت‌های خود را در افغانستان کاهش دادند، اما ترکیه از طریق آژانس توسعه خود پروژه‌های متعددی را در این کشور انجام داد تا نفوذ خود را حفظ کند.
افغانستان به عنوان دروازه‌ای به آسیای مرکزی شناخته می‌شود و نقش کلیدی در معادلات منطقه‌ای ایفا می‌کند. ترکیه با گسترش نفوذ خود در این منطقه، سعی دارد جایگاه خود را به عنوان یک بازیگر کلیدی در صحنه بین‌المللی تثبیت کند.
این اهمیت در سال‌های اخیر، به ویژه پس از بازگشت طالبان به قدرت در ۲۰۲۱، افزایش یافته است. ترکیه با حفظ حضور خود در افغانستان، نه تنها منافع ملی خود را تأمین می‌کند، بلکه در رقابت با قدرت‌های دیگر مانند روسیه و چین برای نفوذ در آسیای مرکزی، موقعیت خود را قوی‌تر می‌کند.
تیکا در افغانستان با پروژه‌های توسعه‌ای، نفوذ نرم ترکیه را گسترش می‌دهد و چهره‌ای مثبت از این کشور به‌عنوان ناجی ترویج می‌کند. این فعالیت‌ها بازارهای جدیدی برای کالاهای ترکی ایجاد کرده و به رشد اقتصادی ترکیه کمک می‌کند.
سابقه و گسترش فعالیت‌ها
آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (تیکا) از سال ۱۳۸۳ (۲۰۰۴ میلادی)، پس از سقوط رژیم طالبان، با هدف کمک به بازسازی و بهبود زندگی مردم افغانستان، فعالیت‌های خود را آغاز کرد.
این سازمان با گشایش دفتر کابل، نه تنها به توسعه زیرساخت‌ها کمک کرد، بلکه به طور غیرمستقیم، نفوذ و منافع ملی ترکیه را در منطقه افزایش داد. تیکا دامنه فعالیت‌های خود را با افتتاح دفاتر در مزارشریف (۱۳۸۶) و هرات (۱۳۹۵) گسترش داد و تا کنون بیش از ۱۵۰۰ پروژه در حوزه‌های آموزش، بهداشت، کشاورزی و مرمت آثار باستانی در افغانستان اجرا کرده است.
نکته قابل توجه این است که پس از تسلط دوباره طالبان در مرداد ۱۴۰۰ (اوت ۲۰۲۱)، زمانی که بسیاری از نهادهای بین‌المللی فعالیت‌های خود را محدود یا متوقف کردند، تیکا به تلاش‌هایش ادامه داد. برای مثال، در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲، این آژانس پروژه‌های آموزشی و بهداشتی متعددی را در ولایات مختلف به اجرا درآورد.
این رویکرد نشان‌دهنده تمایل قاطع ترکیه به حفظ حضور و نفوذ خود در افغانستان، حتی در شرایط پیچیده سیاسی است. به وضوح، تیکا به عنوان بازوی اصلی ترکیه برای گسترش نفوذ بین‌المللی عمل می‌کند و از طریق این فعالیت‌ها، منافع دولت متبوع خود را در افغانستان به حداکثر می‌رساند.
۱. آموزش
دوره‌های آموزشی: دوره‌هایی در زمینه آموزش زبان ترکی، خیاطی، گل‌دوزی، آرایشگری و قالی‌بافی برای زنان و جوانان در مناطق مختلف به انجام رسانده است.
تیکا با همکاری اداره معارف ولایت بلخ، یک دوره آموزش زبان ترکی برای ۹۰ دانش‌آموز این ولایت با اعطای گواهینامه معتبر برگزار کرد.
همچنین تیکا در سال ۲۰۱۶ با همکاری اداره امور زنان ولایت جوزجان، یک دوره آموزشی به‌خصوص در رشته‌های خیاطی و گل‌دوزی برای زنان این ولایت در شهر مزارشریف برگزار کرد.
این پروژه‌ها مهارت‌های محلی را ارتقا داده و به‌طور غیرمستقیم، با آموزش زبان ترکی، به ترویج فرهنگ ترکیه در افغانستان کمک کرده‌اند.
تأمین میز و صندلی برای مدارس: تیکا میز و صندلی‌های کمکی را برای مدارس دولتی در استان‌های بدخشان، بغلان و بلخ فراهم کرد. این پروژه، که توسط هماهنگ‌کننده تیکا در مزار شریف مدیریت شد، شرایط آموزشی را برای حدود ۲۰ هزار دانش‌آموز بهبود بخشید.
مقامات محلی از حمایت ترکیه قدردانی کردند و تأکید کردند که تیکا به‌طور مداوم از آموزش در افغانستان حمایت می‌کند.
۲. بهداشت
در حوزه بهداشت، تیکا اقدامات مؤثری انجام داده است که از آن جمله می توان به تجهیز بخش آنکولوژی بیمارستان منطقه‌ای هرات را که سالانه به ۴۰۰۰ بیمار خدمات ارائه می‌دهد، اشاره کرد.
این اقدامات دسترسی به خدمات درمانی را بهبود بخشیده و چهره مثبتی از ترکیه به‌عنوان یک حامی بشردوستانه ایجاد کرده است. اهمیت فعالیت‌های تیکا در بخش بهداشت به این علت حائز اهمیت است که این بخش به دلیل ارائه خدمات مستقیم به مردم، جمع آوری اطلاعات و رساندن منافع اقتصادی به ترکیه از نقش مهمی در توسعه نفوذ، برخوردار است.
بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان در دانشگاه ننگرهار: تیکا یک بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان را در بیمارستان آموزشی دانشکده پزشکی دانشگاه ننگرهار تأسیس کرد.
این پروژه شامل تعمیر گسترده بخش نوزادان و ارائه ۷۲ قلم تجهیزات پزشکی مانند انکوباتورها، دستگاه‌های تنفس مصنوعی، و تجهیزات سونوگرافی بود.
سیستم اکسیژن نیز به صورت مرکزی ارتقا یافت. مراسم تحویل با حضور مقامات محلی و هماهنگ‌کننده تیکا در کابل برگزار شد، و تأکید شد که هدف اصلی نجات جان نوزادان است
تداوم فعالیت‌ها پس از بازگشت طالبان
پس از بازگشت طالبان به قدرت در مرداد ۱۴۰۰ بسیاری از نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد و برخی سازمان‌های غیردولتی، فعالیت‌های خود را در افغانستان کاهش دادند یا به‌طور کامل متوقف کردند.
با این حال، تیکا حضور خود را حفظ کرد و پروژه‌های جدیدی را به اجرا درآورد که می توان به ادامه دوره‌های آموزشی حرفه‌ای برای زنان و جوانان در کابل و مزارشریف، توزیع بذر و ابزار کشاورزی در مناطق روستایی در سال ۱۴۰۱و اهدای تجهیزات پزشکی به بیمارستان عمومی کابل، از جمله برای بخش کودکان در سال ۱۴۰۲ اشاره کرد.
فعالیت‌های تیکا در افغانستان نتایج چندجانبه‌ای به دنبال داشته است:
بهبود روابط دوجانبه: این پروژه‌ها اعتماد میان دو کشور را افزایش داده و ترکیه را به‌عنوان یک شریک قابل اتکا معرفی کرده است، که به تأمین منافع ملی ترکیه، از جمله ثبات منطقه‌ای، کمک می‌کند.
افزایش نفوذ فرهنگی: آموزش زبان ترکی و مرمت آثار باستانی، به توسعه نفوذ فرهنگ ترکیه در افغانستان یاری رسانده و پیوندهای اجتماعی را تقویت کرده است.
بنابراین آژانس تیکا به واسطه فعالیت‌های گسترده و گوناگون خود در افغانستان، به عنوان نمادی از رویکرد دیپلماسی توسعه‌ای ترکیه در این کشور شناخته می‌شود.
این نهاد با اجرای پروژه‌های عمرانی و انسان‌دوستانه، به شکلی موثر در جهت تحقق اهداف سیاست خارجی و تامین منافع ملی و امنیت ترکیه در افغانستان فعالیت می‌نماید. بر اساس موارد ذکر شده، تیکا با بهره‌گیری از قدرت نرم و دیپلماسی توسعه‌ای، به نحو قابل توجهی در حال گسترش حوزه نفوذ خود در افغانستان است.
