اروپا و آمریکا پس از دوره دوم ترامپ در دو سوی یک مناقشه قرار گرفته‌اند. از دید برخی تحلیلگران و ناظران، نوع مواضع مسکو تعیین می‌کند که این ناهمسویی ادامه خواهد یافت یا دو سوی آتلانتیک بر سر بحران اوکراین به هم نزدیک خواهند شد.
تحولات سیاسی و دیپلماتیک مربوط به جنگ اوکراین با وجود پیشرفت، هنوز چشم‌اندازی از پایان قطعی این جنگ بر اساس توافق طرف‌های اصلی درگیر یعنی مسکو و کی‌یف را بروز نمی‌دهد.
از دید طیفی از ناظران، اکنون اصلی‌ترین متغیر در حل مساله اوکراین زمان است. به همین دلیل ترامپ به دنبال پایان سریع این جنگ است چرا که می‌داند اگر روند توافق صلح دستخوش فرسایش شود به اهدافش دست نخواهد یافت
بعد از مذاکرات اخیر «استیو ویتکاف» فرستاده ویژه ترامپ در مسکو، سخنگوی کرملین روز شنبه از آمادگی «ولادیمیر پوتین» برای گفت‌وگوی بدون پیش‌شرط با اوکراین خبر داد.
با این حال، گویا «دونالد ترامپ» از وضعیت گفت‌وگوها دست کم در ظاهر و در مواضع اعلانی انتظارات بیشتری دارد. چند روز پیش بود که ترامپ در واکنش به حملات تازه روسیه در شبکه اجتماعی خود نوشت: «ولادیمیر، بس کن! هفته‌ای پنج هزار سرباز می‌میرند. بیا توافق صلح را نهایی کنیم!»
پس از آن هم رسانه‌ها به نقل از ترامپ نوشتند «به نظرم پوتین دارد ما را بازی می‌دهد و شکل دیگری باید با او برخورد کرد!»
به دنبال این مواضع، رسانه‌ها از ملاقات و گفت‌وگوی ترامپ با «ولودیمیر زلنسکی» رئیس‌جمهوری اوکراین در حاشیه مراسم به خاکسپاری پاپ فرانسیس، در کلیسای سنگ مرمرین در واتیکان تصاویری منتشر کردند؛ گفت‌وگویی که رهبران انگلیس و فرانسه هم به آن پیوستند.
این وقایع، بار دیگر توجهات را به روابط آمریکا با اروپا بر سر مساله اوکراین معطوف کرد.
هرچند اتحادیه اروپا در برابر آمریکا اهرم‌ها و مکانیسم‌های چندانی برای تحمیل دیدگاه‌های خود ندارد اما تا به اینجا دست کم توانسته موانعی در مسیر روند صلح مورد نظر آمریکا و روسیه ایجاد کند
بحرانی که قرار بود به سرعت پایان یابد
دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ با اختلافات و تنش‌های قابل توجهی در روابط بین ایالات متحده و اروپا همراه شد. این اختلافات در زمینه‌های مختلفی از جمله تجارت، امنیت و سیاست خارجی بروز کرد.
اختلاف بر سر بودجه دفاعی ناتو، موضوع تراز منفی آمریکا در تجارت با اروپا که در مساله اعمال تعرفه‌های تجاری نمود یافته، رویکردهای یکجانبه آمریکا در سیاست خارجی از جمله در زمینه سازمان‌ها و معاهدات بین‌المللی مانند خروج از توافق آب و هوایی پاریس، خروج از برجام و … شکاف‌ها میان دو سوی اقیانوس اطلس را طی سال‌های گذشته به تصویر کشیده است.
مهم‌ترین مساله‌ای که با شروع دوره دوم ریاست جمهوری ترامپ به چالش اصلی میان واشنگتن و بروکسل تبدیل شده جنگ اوکراین است. اوکراین به دلیل موقعیت استراتژیک، پل رسیدن روسیه با اروپا به شمار می‌آید و نقشش در تامین انرژی و تجارت، از اهمیت ویژه‌ای برای اروپا برخوردار است. جنگ در اوکراین که به نوعی دیوار امنیتی میان اروپا و روسیه محسوب می‌شود، حساسیت‌های امنیتی فزاینده اروپا را به دنبال داشته است . این در حالی است که از دیدگاه آمریکای ترامپ، چنین تهدیدی به هیچ وجه برای ایالات متحده وجود خارجی ندارد و آن را یک جنگ غیرضروری با حمایت دولت «جو بایدن» می‌داند که پول مالیات‌دهندگان آمریکایی را برای تامین امنیت کشورهای اروپایی بر باد داده است.
این دو دیدگاه، ریشه اختلافات اساسی میان واشنگتن و بروکسل درباره اوکراین است و حل و فصل این بحران را تحت تاثیر قرار داده است.
ترامپ در دوران مبارزات انتخاباتی خود وعده داده بود که جنگ اوکراین را یک روزه پایان خواهد داد. اکنون با گذشت یکصد روز از ریاست جمهوری ترامپ، تنش‌ها میان روسیه و اوکراین نه تنها کاهش نیافته بلکه شدیدتر و پیچیده‌تر نیز شده است.
مشخص نیست ترامپ چرا و چگونه به این نتیجه رسیده بود که می‌تواند جنگ اوکراین را ۲۴ ساعته تمام کند. شاید تنها یک وعده انتخاباتی برای جلب نظر رای‌دهندگان بوده و شاید ناشی از خودبزرگ بینی یا از سرِ کم‌تجربگی در عالم سیاست و شاید ملغمه‌ای از همه اینها. هر چه بود ترامپ اکنون از این موضع خود عقب‌نشینی کرده و به این نتیجه رسیده که به همین راحتی‌ها هم نیست. او اخیرا در مصاحبه‌ای با مجله «تایم» به این موضوع اعتراف کرد و گفت: «من آن را به صورت استعاری گفتم و به نوعی اغراق‌آمیز، بدیهی است، مردم می‌دانند که وقتی این را گفتم، به شوخی گفته شد…»
رویکرد ترامپ این بود که با تحت فشار قرار دادن دولت زلنسکی و قطع حمایت‌های مالی و نظامی ایالات متحده، اوکراین را وادار به حضور پشت میز مذاکره با روسیه کند. از سوی دیگر، قصد داشت با استفاده از روابط شخصی با شخص ولادیمیر پوتین، رهبران کرملین را نیز به میز مذاکره بکشاند.
اکنون به نظر می‌رسد که ترامپ درباره هر دو سناریو بسیار اغراق‌آمیز رفتار کرده است. فشار به زلنسکی و حتی مشاجره لفظی با او در کاخ سفید در مقابل چشم میلیون‌ها نفر، کی‌یف را اگر چه تحقیر و خُرد کرد اما در عین حال نظر ترامپ را هم تامین نکرد.
از سوی دیگر، در مسکو برای حضور پای مذاکره، شروطی مانند کناره‌گیری زلنسکی از قدرت، برگزاری انتخابات مجدد در اوکراین و سپردن اداره این کشور به سازمان ملل مطرح شد؛ مساله‌ای که حتی آمریکا نیز با آن واکنش نشان داد و با آن مخالفت کرد. برخی تحلیلگران می‌گویند شروط یادشده به نوعی مانع‌تراشی در مسیر توافق صلح بوده چرا که روسیه طی ماه‌های گذشته در جبهه‌های نبرد دست بالا را داشته و شاید تمایلی به توقف جنگ در کوتاه مدت ندارد.
جنگ در اوکراین که به نوعی دیوار امنیتی میان اروپا و روسیه محسوب می‌شود، حساسیت‌های امنیتی فزاینده اروپا را به دنبال داشته است
نقش اروپا در این میان چیست؟
از دید برخی تحلیلگران، ترامپ درباره نقش اروپا در حل و فصل بحران اوکراین دچار اشتباه محاسباتی شده است. این دیدگاه که اروپا به لحاظ نظامی قدرت چندانی ندارد و نفوذ سیاسی این بازیگر به شدت تحلیل رفته، باعث نشده که اتحادیه اروپا در موضوع اوکراین عقب‌نشینی کند.
آنچه مشخص است این که اروپایی‌ها خواستار ایفای نقش موثر در مذاکرات هستند و قصد ندارند سرنوشت خود را به تصمیمات یکجانبه ترامپ و پوتین گره بزنند. سفر «امانوئل مکرون» رئیس جمهور فرانسه و «کی‌یر استارمر» نخست وزیر انگلیس به آمریکا برای رایزنی با ترامپ درباره اوکراین در همین راستا قابل ارزیابی است.
استارمر و ماکرون در کاخ سفید تلاش کردند ترامپ را درباره چگونگی پایان جنگ اوکراین متقاعد کنند. مکرون در مقابل خبرنگاران و عکاسان ادعای ترامپ درباره بازپس گیری کمک‌های اروپا از اوکراین را رد و با قطع صحبت‌های ترامپ بر ادامه حمایت‌های قاطع اروپا از اوکراین تاکید کرد؛ موضوعی که بازخورد زیادی در رسانه‌های جهان داشت
از سوی دیگر، سرنوشت انتخابات پارلمانی آلمان نیز برخلاف آنچه برخی تصور می‌کردند مطابق میل و خواسته آمریکا پیش نرفت و «فردریش مرتس» رهبر ائتلاف پیروز در انتخابات آلمان با رد رویکرد ترامپ، بر ادامه حمایت کامل برلین از اوکراین تاکید کرد. مرتس حتی از ارسال موشک‌های دوربرد تاروس به اوکراین خبر داد.
از سوی دیگر به دنبال تعلیق کمک‌های مالی و نظامی آمریکا به اوکراین، بسیاری از کشورهای اروپایی از جمله لهستان، چک، بلژیک و قدرت‌های اروپایی کمک‌های مالی بیشتری را در حمایت از اوکراین اختصاص دادند تا بتوانند فعلا از فروپاشی ارتش اوکراین در برابر حملات روسیه جلوگیری کنند و شاید بتوانند برای اوکراین زمان بخرند.
در زمینه تضمین‌های امنیتی در برنامه‌های متفاوت اروپا و آمریکا، پیشنهادات آمریکا کلی و مبهم است و در طرح اروپا هم هیچ محدودیتی برای اندازه ارتش اوکراین و استقرار نیروهای نظامی متحدان اوکراین در خاک این کشور وجود نخواهد داشت
موازی‌کاری اروپا با مذاکرات آمریکایی
با وجود تمام مخالفت‌ها، ترامپ بدون توجه به مواضع اروپا در حال پیشبرد طرح‌ها و اقدامات یکجانبه خود درباره اوکراین است. استیو ویتکاف نماینده ویژه ترامپ تاکنون چندین بار با ولادیمیر پوتین دیدار و پیشنهادات خود را به طرف روس ارائه کرده است؛ دیدارهایی که به نظر می‌رسد هر دو طرف از آن راضی هستند.
به دنبال همین دیدارها بود که آمریکا طرحی جدید برای توافق صلح میان روسیه و اوکراین ارائه کرد. روزنامه «واشنگتن پست» گزارش داد که در طرح پیشنهادی آمریکا به کی‌یف، دولت ترامپ درنظر دارد تا در ازای پایان عملیات نظامی روسیه در اوکراین، تحریم‌هایش را لغو کرده و الحاق شبه‌جزیره کریمه را به رسمیت بشناسد؛ مساله‌ای که بلافاصله با مخالفت اوکراین و اتحادیه اروپا مواجه شد.
«اورسولا فون در لاین» رئیس کمیسیون اروپا هم اعلام داشته «ما از حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی اوکراین حمایت می‌کنیم. موضع ما درخصوص اوکراینی بودن کریمه کاملا واضح است.»
به دنبال ارائه این طرح، رهبران اروپایی در نشستی در لندن که هفته گذشته در غیاب مقامات آمریکایی برگزار شد، طرحی موازی طرح آمریکا ارائه کردند که مفاد آن در مغایرت با پیشنهادات آمریکا است.
«رویترز» این طرح را مقاومت رهبران اروپایی در مقابل طرح مورد نظر آمریکا خوانده است.
این گزارش تصریح داشته در مورد سرزمین، پیشنهادات آمریکا خواستار به رسمیت شناختن قانونی کنترل روسیه بر کریمه، به علاوه به رسمیت شناختن بالفعل کنترل روسیه بر مناطقی از جنوب و شرق اوکراین است. در مقابل، سند اروپایی بحث مفصل در مورد قلمرو را تا پس از برقراری آتش‌بس به تعویق می‌اندازد و در این سند هیچ اشاره‌ای به به رسمیت شناختن کنترل روسیه بر هیچ یک از قلمروهای اوکراین نشده است.
در زمینه تضمین‌های امنیتی، پیشنهادات آمریکا کلی و مبهم است اما در طرح اروپا هیچ محدودیتی برای اندازه ارتش اوکراین و استقرار نیروهای نظامی متحدان اوکراین در خاک اوکراین وجود نخواهد داشت.
سند اروپایی پیشنهاد می‌کند که اوکراین برای خسارات وارده در جنگ از محل دارایی‌های مسدود شده روسیه در خارج از کشور، غرامت مالی دریافت کند. متن آمریکا فقط می‌گوید که خسارات اوکراین از نظر مالی جبران خواهد شد، بدون اینکه منبع این پول را مشخص کند
به گزارش «یورونیوز» در مورد اقدامات اقتصادی، پیشنهادات آمریکا می‌گوید که تحریم‌های اعمال شده بر روسیه از زمان الحاق کریمه در سال ۲۰۱۴ به عنوان بخشی از توافق در حال بحث برداشته خواهد شد. پیشنهادات متقابل اما تصریح می‌دارد که پس از دستیابی به صلح پایدار، کاهش تدریجی تحریم‌ها صورت خواهد گرفت و اگر روسیه مفاد توافق صلح را نقض کند، تحریم‌ها می‌توانند دوباره اعمال شوند. سند اروپایی و اوکراینی همچنین پیشنهاد می‌کند که اوکراین برای خسارات وارده در جنگ از محل دارایی‌های مسدود شده روسیه در خارج از کشور، غرامت مالی دریافت کند. متن آمریکا فقط می‌گوید که خسارات اوکراین از نظر مالی جبران خواهد شد، بدون اینکه منبع این پول را مشخص کند.
هرچند اتحادیه اروپا در برابر آمریکا اهرم‌ها و مکانیسم‌های چندانی برای تحمیل دیدگاه‌های خود ندارد اما تا به اینجا دست کم توانسته موانعی در مسیر روند صلح مورد نظر آمریکا و روسیه ایجاد کند. اتحادیه اروپا از بزرگ‌ترین حامیان مالی و اقتصادی اوکراین بوده و این حمایت می‌تواند اهرمی برای تاثیرگذاری بر مواضع کی‌یف در مذاکرات باشد. همسویی اروپا و اوکراین در این زمینه می‌تواند کی‌یف را حداقل در کوتاه‌مدت برای مقاومت در برابر طرح‌های یکجانبه آمریکا ترغیب کند.
به نوشته «آسوشیتدپرس» روسیه بیش از ۲۱۰ میلیارد یورو در بانک‌های اروپایی دارد که از سوی این اتحادیه مسدود شده و تاکنون بخشی از سود این پول را در اختیار اوکراین قرار داده است. با توجه نقش پررنگ احتمالی اروپا در هرگونه بازسازی اوکراین پس از جنگ، این مساله می‌تواند به عنوان اهرمی در برابر خواسته‌های آمریکا عمل کند. اتحادیه اروپا همچنین می‌تواند از روابط خود با سایر کشورها و سازمان‌های بین‌المللی برای حمایت از مواضعش در قبال اوکراین و ایجاد فشار بر آمریکا استفاده کند.
از دید طیفی از ناظران، اکنون اصلی‌ترین متغیر در حل مساله اوکراین زمان است. به همین دلیل ترامپ به دنبال پایان سریع این جنگ به هر قیمتی است چرا که می‌داند اگر روند توافق صلح دستخوش فرسایش شود به اهداف خود دست نخواهد یافت؛ مساله‌ای که البته با دیدگاه اروپا برای حل و فصل تدریجی بحران اوکراین مغایرت دارد.
