آیا بوریس جانسون کنار خواهد رفت؟

 بوریس جانسون نخست وزیر انگلیس اکنون مدتی است به دلیل زیر پا گذاشتن مقررات انزوا در مدت قرنطینه تحت فشار قرار دارد. جانسون در مدت زمامداری خود نقاط ضعف بسیاری داشته و افتضاح های زیادی به بار آورده است؛ اما به نظر می رسد این یکی با وجود کم اهمیت بودنش، کاسه صبر جامعه را لبریز کرده باشد.

تا عصر روز سه شنبه هنوز پلیس وارد قضیه نشده و دولت یکی از کارمندان خود به نام خانم «سو گِرِی» را مامور تحقیق در زمینه مهمانی های خلاف مقررات دفتر نخست وزیری کرده بود. سه شنبه و با بیانیه پلیس لندن مبنی بر اینکه در این زمینه تحقیقات خود را آغاز خواهد کرد، ماجرا وارد مرحله جدیدی شد. ورود پلیس به این معنی است که احتمالاً عمل مجرمانه ای صورت گرفته است. از سوی دیگر تحقیقات پلیس که مستقل از دولت انجام می شود، دیگر تحت کنترل مستقیم بوریس جانسون نخواهد بود. به این ترتیب احتمال اینکه وی از این مرحله به راحتی عبور کند، هر روز کمتر می شود.

انتظار می رود گزارش «سو گِرِی» به زودی منتشر شود و پس از آن نخست وزیر در جلسه پرسش و پاسخ چهارشنبه ها، بیانیه خود در این مورد را قرائت کند. جانسون گفته است متن گزارش را بدون دخل و تصرف و سانسور منتشر خواهد کرد. وی حتی از وارد شدن پلیس به ماجرا استقبال کرده وگفته است تحقیقات پلیس به شفاف شدن اوضاع کمک می کند. گفته می شود برخی نمایندگان حزب محافظه کار منتظر نتیجه این گزارش هستند تا پس از آن اقدامات خود در زمینه برکناری جانسون را آغاز کنند.

«تازیانه»

برای درک بهتر نوع زمامداری در انگلیس، باید ابتدا موضوع «تازیانه» یا whip در سیاست این کشور را به خوبی درک کرد. در ساختار پارلمانی انگلیس که اعضای دولت را نمایندگان مجلس از حزب حاکم تشکیل می دهند، گروهی از نمایندگان وجود دارند که آنها را «ویپ» یا «تازیانه» می نامند. این نمایندگان وظیفه دارند اطمینان حاصل کنند که سایر نمایندگان در همه موارد سیاستهای دولت را دنبال کرده و به مصوبات پیشنهادی رای مثبت دهند. همه احزاب اصلی برای خود تازیانه هایی دارند. آنها به طور ویژه ای روش کار خود را محرمانه نگه می دارند.

با این حال روشن است که آنها از روشهایی مانند تهدید، باجگیری، تطمیع و حتی شکنجه (به نوشته بی بی سی) استفاده می کنند. هر حزب در کتابچه مخصوصی که آخر هفته چاپ کرده و به نمایندگان خود می دهد، درجه اهمیت مصوبات را تعیین کرده و به اصلاح تعداد خط های تازیانه را مشخص می کند. اگر زیر مطلبی دو یا سه خط کشیده شده باشد، یعنی حضور نمایندگان در جلسه مورد بحث الزامی بوده و انتظار می رود آنها کاملاً منطبق با نظر حزب رای بدهند. نمایندگان خاطی باید توقع این را داشته باشند که حداقل تا دو سال هیچ ترفیعی دریافت نکنند.

به این ترتیب نمایندگان نه به صلاح حوزه انتخابیه خود، بلکه در جهت اهداف حزب رای می دهند. مفهوم تازیانه، دموکراسی وکالتی را به دموکراسی حزب محور تبدیل می کند. نماینده شما دیگر وظیفه ندارد که به «وکالت» از طرف شما در تصمیم گیری ها شرکت کرده و وکیل شما باشد. بلکه باید اهداف حزب را تامین کند. حزب محافظه کار کمتر از ۱۵۰ هزار عضو دارد. هدف حزب تامین منافع این گروه و منافع حامیان مالی است.

نمایندگان حزب که رای مستقلی داشته باشند، معمولاً با تهدید یا تطمیع مجبور به حمایت از تمام تصمیم های حزب می شوند. گفته می شود در اکثر مواقع این کار از راه تطمیع انجام می شود که ساده ترین آن گرفتن ترفیع و ترقی در مدارج حزبی است. این موضوع باعث می شود در سیستم حزبی انگلیس «وفاداری» حرف اول را بزند و نه «تخصص». اینگونه افراد وفادار، صرف نظر از میزان تخصص و قابلیت های خود، در حزب ترقی کرده و به پستهای بالا مانند وزارت می رسند.

نقش تازیانه ها در حفظ موقعیت بوریس جانسون

افتضاح بارآمده توسط بوریس جانسون در روزهای گذشته البته بزرگترین یا مهم ترین بی کفایتی او نبوده است. بیش از ۱۵۰ هزار کشته بر اثر کرونا که یکی از رکوردهای جهانی است، سقوط اقتصاد، افزایش تورم، فساد مالی، هزینه های اضافی بی ثمر مانند بیش از ۳۴ میلیارد پوند برای برنامه بی نتیجه رهگیری افراد مبتلا به کرونا و از همه مهم تر ، خروج پر دردسر و پر هزینه از اتحادیه اروپا را می توان از جمله این بی کفایتی ها برشمرد. بنابراین بسیار مضحک است که چنین موضوع کم اهمیتی، یعنی تخطی از مقررات قرنطینه این همه سر و صدا کند و ممکن است موجب استعفا یا برکناری جانسون شود.

با این حال تازیانه ها به سرعت دست به کار شده اند تا جلوی رای عدم اعتماد به نخست وزیر را بگیرند. اخیراً یک نماینده معترض به نام «ویلیام رَگ» (William Wragg)  به خبرنگاران گفت نمایندگان مخالف جانسون تهدید شده اند که در صورت دادن رای عدم اعتماد، بودجه های زیرساختی حوزه های انتخاباتی آنها قطع خواهد شد. به نماینده دیگری گفته شده است در صورت مخالفت با قطع غذای رایگان کودکان مستمند در مدارس، بودجه مدارس در حوزه انتخاباتی اش قطع خواهد شد. (کودکان مستمند در دوران دبستان ناهار رایگان در مدرسه دریافت می کردند.)

ساختار دولت انگلیس: وفاداری به جای تخصص

همانطور که گفته شد، به دلیل وجود نظام تشویق و تنبیه، افرادی که بیشترین وفاداری به حزب را دارند در این سیستم پیشرفت می کنند. به عنوان مثال نماینده کهنه کار حزب محافظه کار، «دیوید دیویس» به دلیل افکار مستقل خود اکنون در نیمکت های عقبی پارلمان جای دارد. (اشاره به اینکه پست مهمی در حزب و دولت ندارد.)

به همین دلیل است که وزرای کابینه معمولاً در شغل خود تخصصی ندارند. زیرا ملاک در ارتقاء، تخصص یا کارآمدی نیست. به عنوان مثال «ساجد جاوید» وزیر فعلی بهداشت، در سالهای قبل وزیر خزانه داری، وزیر کشور، معاون وزیر در امور مسکن، عضو هیات بازرگانی و عضو کابینه در امور تجارت و نوآوری، معاون وزیر در امور فرهنگ، رسانه و ورزش، معاون مالی خزانه داری و معاون اقتصادی خزانه داری بوده است. وی حتی در سال ۲۰۱۹ برای رهبری حزب نیز نامزد شد. میزان تحصیلات وی کارشناسی (لیسانس) است.

چرا جانسون افراد منفور و بی استعداد را دور خود جمع می کند؟

شاید این سوال پیش آید که چرا بوریس جانسون افرادی تا این حد بی استعداد و منفور را در کابینه و پستهای بالای دولتی جمع کرده است. اکنون که کشور منتظر کناره گیری یا استعفای احتمالی او است؛ می توان دلیل این کار را دریافت. از اعضای ارشد حزب «پریتی پتل» و «دامینیک راب» قبلاً به دلیل افتضاحات و بی عرضگی های خود استعفا داده یا برکنار شده اند.

دامینیک راب همین اواخر به دلیل بی عرضگی در مدیریت خروج نیروها و شهروندان انگلیسی از افغانستان استعفا داد، اما بلافاصله به عنوان قائم مقام نخست وزیر منصوب شد. «لیز تراس» قبلاً وزیر تجارت بین‌الملل بود و ترقی او به وزارت خارجه نمی تواند دلیلی جز وفاداری بی چون و چرایش داشته باشد.

به این ترتیب خیال جانسون راحت است که حزب در میان کوتوله های اطراف او، فرد مناسبی برای جانشینی پیدا نخواهد کرد. بیشتراین افراد از خود جانسون نیز منفور تر هستند. تنها هنر این افراد وفاداری است و با این حال، جانسون از میان آنها نیز کودن‌ترین و منفورترین ها را انتخاب کرده است.

معتبرترین چهره ای که می توان برای جانشینی نام برد «ریشی سوناک» وزیر خزانه داری است که با داشتن مدرک کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی شاید مرتبط ترین تحصیلات به کارش را دارد. عملکرد او در دوران کرونا نیز از دید مردم مثبت دیده می شود.

با این حال بسیار دور از انتظار است که حزب محافظه کار یک فرد آسیایی تبار را به عنوان نخست وزیر معرفی کند. این اولین بار در تاریخ خواهد بود که یک آسیایی هندو، نخست وزیر انگلیس می شود. آن هم کشوری که حتی نخست وزیر کاتولیک نداشته است. برای حزبی که رای دهندگان آن تحمل مهاجر مسیحی و سفید پوست لهستانی را هم ندارند، قبول کردن نخست وزیر آسیایی تبار غیرممکن بوده و به معنی شکست در انتخابات بعدی است.

باری، اینگونه است که می توان راز تمرکز آسیایی و آفریقایی تبارها در مقام های بالای حزب محافظه کار را درک کرد. اینها امکان تبدیل شدن به رقیب برای جانسون را ندارند. علاوه بر ساجد جاوید و پریتی پتل و ریشی سوناک می توان از «الوک شاما» نیز نام برد و از «ناظم الزهاوی» وزیر فعلی آموزش که اصالت عراقی دارد و «جیمز کلورلی» با اصالت آفریقایی. در واقع بوریس جانسون از همان آغاز جلوی همه رقبا را گرفته است.

وضعیت اوکراین

جانسون بدش نمی آید که با پررنگ کردن وضعیت اوکراین و حتی کمک به تشدید بحران، خود را از مخمصه فعلی خلاص کرده و حتی به محبوبیت خود اضافه کند. مارگارت تاچر نخست وزیر اسبق انگلیس نیز هنگامی که با کاهش محبوبیت روبرو شد، جنگ فالکلند با آرژانتین را به راه انداخت.

جانسون به وضوح زبان به تهدید روسیه گشوده است. حتی در ادبیاتی مشابه رجزهای قدیمی خطاب به پوتین گفت در صورت وقوع جنگ «فرزندانِ مادران بسیاری از روسیه دیگر به خانه برنخواهند گشت». وی همچنین روسیه را تهدید کرد که در هماهنگی با سایر کشورها، تحریم های شدیدی علیه این کشور وضع خواهد نمود.

با این حال باید منتظر بود و دید پس از انتشار گزارش «سو گِرِی» چه اتفاقی خواهد افتاد و آیا این گزارش آنطور که انتظار می رود رفتار غیرقانونی نخست وزیر را تایید خواهد کرد یا نه.