آیا روس‌ها در سفر رییس‌جمهور به مسکو تشریفات را رعایت نکردند؟

شهریور ماه امسال و بلافاصله پس از استقرار دولت سیزدهم، «لوان جاگاریان» سفیر جمهوری فدراتیو روسیه در تهران از علاقه کشورش برای دعوت از آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی برای سفر به مسکو خبر داد و البته تأکید کرد که «این سفر، هر وقت وضعیت ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا اجازه دهد انجام می‌شود».

پس از آن و در اقدامی کم‌سابقه، رییس‌جمهور روسیه نیز آذر ماه گذشته در نشست خبری با نخست وزیر یونان ابراز امیدواری کرده بود که آیت‌الله رئیسی دعوت وی را برای سفر به کشورش پذیرفته و اوایل سال ۲۰۲۲ به مسکو سفر کند. ابراز علاقه‌مندی مقامات ارشد روسیه برای سفر رییس‌جمهور کشورمان به مسکو نشان‌دهنده اراده سیاسی طرف روس برای بالابردن سطح همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه در همه زمینه‌ها بود.

سفر آیت‌الله رئیسی به روسیه و دیدار با ولادیمیر پوتین رییس‌جمهوری این کشور در ابعاد مختلف دارای اهمیت قابل توجهی در عرصه دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی است. تقویت موضع ایران در مذاکرات هسته‌ای، تقویت همکاری‌های اقتصادی دو کشور در حوزه‌های مختلف از جمله ترانزیت، انرژی و کشاورزی و در عین حال، همکاری دو کشور در شکل دادن به یک نظم نوین منطقه‌ای از جمله دستاوردهای سفر رئیسی به مسکو از دید کارشناسان بود.

سفر آیت‌الله رئیسی اما مخالفانی هم داشت؛ گروهی که احساس می‌کردند انجام این سفر در شرایط فعلی منطقه و جهان، می‌تواند تأثیرگذاری تحریم‌های آمریکا و متحدانش علیه ایران را تضعیف و نقش منطقه‌ای و بین المللی جمهوری اسلامی ایران را تقویت کند. از آنجا که امکان زیرسؤال بردن اصل سفر از جهت نقشی که در تقویت منافع ملی داشت ممکن نبود، مخالفان سفر تنها توانستند به حاشیه‌سازی درباره برخی مسائل مرتبط با تشریفات سفر بپردازند و با طرح مسائل فرعی و بعضاً نادرست و مخدوش، افکار عمومی را از توجه به دستاوردهای سفر منحرف کنند. به همین دلیل نیز فضاسازی‌های تخریبی پیرامون این سفر، به تشریفات سفر معطوف و محدود شد.

جریانات و رسانه‌های منتقد تلاش کردند با استفاده از کلیدواژه‌هایی نظیر «بی‌توجهی»، «کم‌توجهی» یا «برخورد تحقیرآمیز» و طرح مسائلی نظیر قرار ندادن پرچم ایران در میز گفت‌وگوی دوجانبه رؤسای جمهوری، نبودن پرچم ایران در فرودگاه و استقبال نکردن شخص رییس‌جمهوری روسیه از رییس‌جمهور کشورمان اصل سفر و دستاوردهای آن را تحت‌الشعاع تحلیل‌های خودشان قرار دهند.

این اظهارات و بهانه‌جویی‌ها در حالی مطرح می‌شود که در کمتر دوره‌ای از تاریخ روابط تهران – مسکو، دو کشور تا این حد به هم نزدیک بوده‌اند و تأکید شخص پوتین بر انجام سفر به خودی خود حاکی از اهمیت همکاری با ایران برای رییس‌جمهوری روسیه است.

تلاش برای برگزاری حتمی سفر باوجود پروتکل‌های سخت موجود برای دیدار با پوتین، نشان‌دهنده اهمیت سفر برای طرف روس است. پیگیری‌های مداوم این مقامات برای هماهنگ کردن دیدار بر اساس پروتکل‌های سخت‌گیرانه کرملین، نکته‌ای است که از دید رسانه‌ها مغفول ماند.

تفاوت پروتکل‌های تشریفات، موضوعی که همه آنرا پذیرفته‌اند

نحوه استقبال از آیت‌الله رئیسی در فرودگاه مسکو یکی از نکاتی بود که از سوی برخی رسانه‌های مخالف مورد انتقاد قرار گرفت. وزیر انرژی روسیه که رییس کمسییون مشترک اقتصادی دو کشور نیز هست، در حالی از رییس‌جمهوری اسلامی ایران در فرودگاه استقبال کرد که معمولاً بر اساس پروتکل‌های طرف روسی، مقاماتی با یک جایگاه پایین‌تر به مراسم استقبال می‌آیند. روس‌ها به دلیل اهمیت و جایگاه این سفر حتی جایگاه مقام استقبال کننده را نیز ارتقاء دادند. در دیدارهای پوتین از ایران نیز، معمولاً مقاماتی در سطح پایین‌تر از رییس‌جمهور، از وی استقبال کردند که در سفر سال 94، محمود واعظی رییس کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور و وزیر ارتباطات وقت این مسئولیت را بر عهده گرفت.

وجود نداشتن پرچم ایران در صف گارد تشریفات یکی دیگر از نکاتی بود که برخی رسانه‌های سعی کردند با توسل به آن، برای این سفر مهم حاشیه‌سازی کنند. براساس اصول و پروتکل‌های تشریفاتی، گارد نظامی هر کشوری مراسم استقبال از مقامات عالی کشورهای دیگر را بر عهده دارد؛ بر همین اساس، تنها پرچم کشور میزبان و همچنین پرچم یگان نظامی هر کشوری در گارد تشریفات مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مسأله در مراسم‌های استقبال از مقامات سایر کشورها در ایران نیز شاهد و مثال‌های فراوانی دارد.

براساس اطلاعات موجود، سرود ملی ایران نیز در فرودگاه و در جریان استقبال از رییس جمهوری کشورمان نواخته شد. قرار نگرفتن پرچم ایران در پشت‌سر رییس‌جمهور نیز براساس پروتکل کشورها متفاوت است؛ تفاوتی که در برخی دیدارهای قبلی نیز رخ داده و در دیدار مقامات ایران با سایر کشورها هم وجود دارد.

مواردی نظیر نوع دیدار پوتین و آیت‌الله رئیسی و شیوه قرار گرفتن رؤسای جمهوری در پشت میز و قرار نگرفتن پرچم ایران روی میز، از دیگر موضوعاتی بود که تلاش شد پیرامون آنها حاشیه‌سازی شود. این در حالی است که برخی از این تفاوت‌ها نیز از سوی کشورها در دیدارهای مختلف و پیش از برگزاری سفر هماهنگ می‌شود. به عنوان مثال، در تمامی دیدارهای رسمی مقام معظم رهبری با مقامات ارشد کشورهای دیگر، در گوشه اتاق ملاقات، تنها پرچم جمهوری اسلامی ایران مشاهده می‌شود؛ این مساله نشان می‌دهد که این تفاوت پروتکل‌ها از سوی کشورهای مختلف پذیرفته شده است.

دیدارهای رییس‌جمهوری روسیه بر اساس اهمیت در اتاق‌های مختلفی در کاخ کرملین انجام می‌شود؛ برگزاری دیدار در اتاق‌های کرملین نیز با نظر مستقیم پوتین صورت می‌گیرد. دیدارهای پوتین بر اساس اهمیت در دو سالن سبز و آبی برگزار می‌شود که در سالن سبز، معمولاً دیدارهای رسمی و تشریفاتی رییس‌جمهور، مذاکرات دوجانبه، امضای اسناد و مصاحبه مطبوعاتی پسادیدارها در این محل انجام می‌شود.

و اتاق آبی که دفتر کار رییس‌جمهوری روسیه نیز هست، محل دیدارهایی با درجه اهمیت بالاتر است؛ در جریان دیدارهایی که در این اتاق انجام شده معمولاً از پرچم هیچ یک از دو کشور میزبان و میهمان استفاده نمی‌شود که نمونه آن نیز در دیدارهای قبلی پوتین با مقامات ارشد دیگر کشورها دیده شده است.

سفر آیت‌الله رئیسی به مسکو در قالب یک «سفر کاری» انجام شد اما طرف روس برخی تشریفات یک سفر رسمی نظیر استقبال و بدرقه در فرودگاه توسط یکی از مقامات عالی و نواختن سرود ملی را نیز برای تکریم مهمان خود انجام داد.

به نظر می‌رسد اهمیت سفر آیت‌الله رئیسی به روسیه که منجر به افزایش سطح روابط راهبردی در آینده‌ای نزدیک خواهد شد، برخی جریان‌های سیاسی داخلی و بین‌ المللی را نگران کرده است که تلاش خود را برای کم‌ اهمیت جلوه دادن این سفر و حاشیه‌سازی برای آن به کار گرفته‌اند و نشاندهنده آن است که توسعه روابط استراتژیک ایران با کشورهای منطقه، باعث نگرانی جدی کشورهای فرامنطقه‌ای شده است.