هم اکنون نام ایران در لیست کشورهای غیرهمکار FATF، تعلیق شده و مجمع FATF اعلام کرده است که در صورت پذیرش اجرای ۴۱ بند، نام ایران را از این لیست خارج می کند. طبق بررسی ها، وجود کشورهای مخالف ایران مانند آمریکا و رژیم صهیونیست در اعضای مجمع FATF، خروج ایران از لیست کشورهای غیرهمکار، حتی با تصویب و اجرای برنامه اقدام، ممکن نیست. همچنین تعهد ایران برای شفافیت تبادلات مالی در صورت پذیرش، ریسک شناسایی مسیرهای دورزدن تحریم های کشور را افزایش می دهد و پیوستن به کنوانسیون CFT افزایش فشارهای آمریکا و متحدان را به بهانه حمایت ایران از تروریسم به دنبال دارد.
ضرورت و اهداف پژوهش
نام ایران در لیست کشورهای غیرهمکار گروه ویژه اقدام مالی FATF در حالت تعلیق قرار دارد. ایران به منظور خروج کامل، باید ۴۱ بند FATF را که دو بند آن شامل کنوانسیون های بین المللیCFT و پالرمو است، تا بهمن ۹۸ تصویب و اجرا کند. کشورهای غیرهمکار در عمل فشار شدیدی در مبادلات خود احساس می کنند. چراکه از طرف گروه ویژه اقدام مالی به عنوان کشورهای پرخطر برای مبادلات مالی معرفی شده اند و این موضوع به اجتناب دیگر کشورها از تعاملات مالی با کشورهای غیرهمکار منجر می شود. در واقع جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با گروه ویژه اقدام مالی FATF بر سر دو راهی انتخاب میان بد و بدتر، یعنی پذیرفتن یا نپذیرفتن برنامه اقدام قرار دارد. گزارش حاضر با بررسی سناریوهای ممکن در این خصوص و مشخص کردن آثار و پیامدهای احتمالی آن، فضایی روشن برای تصمیم گیری فراهم کرده است و در نهایت براساس این بررسی ها پیشنهادات سیاستی ارائه می کند.
بررسی و تحلیل سناریوهای مواجهه جمهوری اسلامی ایران با FATF
سناریوهای پذیرش یا عدم پذیرش اقدام، در ادامه به تفصیل شرح داده می شود.
سناریو اول: پذیرش برنامه اقدام از سوی ایران
در حالت اول این سناریو، FATF تمامی ۴۱ بند تصویب شده در ایران را تایید کرده و به دنبال آن با خروج ایران از فهرست کشورهای غیرهمکار، اقدامات مقابله‌ای لغو می شود. در این خصوص چهار نکته حائز اهمیت است:
-
محتمل نبودن خروج ایران از فهرست کشورهای غیرهمکار: تصمیم گیری مجمع عمومی FATF در این رابطه با اجماع (Consensus) انجام می شود و در صورت وجود یک مخالف مصر، موضوع منتفی می شود. بنابراین با وجود کشورهای آمریکا، عربستان، رژیم صهیونیستی و شورای همکاری خلیج فارس در میان اعضای این مجمع به علت خصومت و دشمنی، خروج ایران از لیست کشورهای غیرهمکار عملی نخواهد بود.
-
دشوارشدن دورزدن تحریم ها: با ایجاد واحد اطلاعات مالی (FIU)، ثبت مبادلات بالای ۱۵ هزار دلار و امکان بررسی مبادلات مشکوک توسط FATF، خطر انتقال تبادلات مالی ایران و سو استفاده دشمنان برای مسدودسازی راه های دورزدن تحریم به شدت افزایش می یابد. همچنین برخی از بندهای برنامه اقدام ناظر بر جرم انگاری، پول شویی چمدانی و پول شویی صرافی ها، مسیر دورزدن تحریم ها را برای ایران دشوار می سازد.
-
مسئله تروریسم در کنوانسیون CFT: بین ایران و کنوانسیون های بین المللی CFT و پارملو در تعریف تروریسم و دامنه آن اختلاف نظر وجود دارد. این موضوع با توجه به نپذیرش حق شرط در کنوانسیون CFT حل شدنی نیست. بنابراین در صورت قرارگرفتن گروهی مانند حزب الله در لیست تروریستی سازمان ملل و شورای امنیت، کشورهای متخاصم ایران ابزار حقوقی جدید برای فشار و تحریم ایران به دست می آورند.
-
ارتباط برجام با FATF: یکی از دلایل وجود ایران در لیست کشورهای غیرهمکار اتهام تامین مالی اشاعه سلاح های کشتارجمعی (هسته ای) بود که پس از برجام، قطعنامه های قبلی شورای امنیت ناظر بر ایران به واسطه قطعنامه ۲۲۳۱ به حالت تعلیق درآمد. اکنون برجام در بی ثبات ترین حالت خود قرار دارد و در صورت لغو آن و فعال شدن مکانیزم ماشه، حتی اگر ایران تمامی بندهای برنامه اقدام را اجرا کرده باشد، باز هم به لیست کشورهای غیرهمکار بازخواهد گشت.
در حالت دوم این سناریو، پس از پذیرش و تصویب برنامه اقدام، ایران از لیست کشورهای غیرهمکار خارج نمی شود. این موضوع با توجه به حضور کشورهای مخالف ایران در اعضای این مجمع، کاملا محتمل است. در این صورت FATF ایراداتی به برنامه اقدام ایران وارد می کند و آن را دلیل خارج نشدن ایران از لیست کشورهای غیرهمکار معرفی می کند. در حال حاضر نیز از ۳۹ بند اجرایی از مجموعه برنامه اقدام، تنها پنج اقدام ایران به طور کامل پذیرفته شده است. بنابراین FATF رفع نواقص را خواهد خواست و ایران همچنان در حالت تعلیق در لیست خواهد ماند که در عمل تفاوت چندانی با شرایط عدم تعلیق نداشته و دستاوردی برای ایران ندارد. تعهد ایران در قبال در اختیار گذاشتن اطلاعات واقعی تبادلات مالی بزرگترین ضرر ایران خواهد بود که خطر شناسایی مسیرهای دورزدن تحریم ها را به شدت افزایش می دهد. از سوی دیگر، پیوستن ایران به کنوانسیون های بین المللی CFT و پارملو تبدیل به ابزاری برای دشمنان جمهوری اسلامی ایران می شود و فشارهای بیشتر در زمینه حمایت ایران از تروریسم اعمال می کنند. این در حالی است که نام ایران از لیست کشورهای همکار همچنان خارج نشده است.
سناریو دوم: نپذیرفتن برنامه اقدام از سوی ایران
در سناریو نپذیرفتن برنامه اقدام از سوی ایران، براساس قواعد حاکم بر FATF نام ایران به هیچ عنوان از لیست کشورهای غیرهمکار خارج نخواهد شد. مهم ترین پیامد مثبت حاصل از این سناریو، از بین رفتن خطر افشای اطلاعات و شناسایی مسیرهای دورزدن تحریم ها است. همچنین انتخاب این سناریو از اعمال فشار بیشتر آمریکا و متحدانش به بهانه حمایت از تروریسم، از طریق سازمان ملل و شورای امنیت جلوگیری می کند. مهمترین پیامد منفی نپذیرفتن اقدام، سخت تر شدن انجام مبادلات بانکی با بانک های خارجی است. البته براساس نظر کارشناسان اقتصادی، مشکل اصلی سیستم بانکی ایران در حال حاضر تحریم های اولیه و ثانویه آمریکا است. تا زمانی که این تحریم ها وجود داشته باشد، رفع محدودیت های FATF و برنامه پذیرش اقدام به سخت تر شدن شرایط تحریم نیز منجر می شود.
پیشنهادهای سیاستی
با توجه به بررسی ها و نتیجه تحلیل های این گزارش، پیشنهادهای سیاستی به شرح زیر ارائه می شود:
-
اکیدا توصیه می شود که ایران از پذیرش برنامه اقدام خودداری کند. چرا که این برنامه با توجه به تحریم های ثانویه آمریکا، اوضاع بد کنونی را بدتر می کند.
-
در افکار عمومی این مطالبه ایجاد شود که مسئولان طرفدار تصویب باید تضمین دهند که اجرای برنامه اقدام، خللی در دورزدن تحریم ها به وجود نمی آورد و در صورت بروز مشکل، باید مسئولیت خسارات وارده بر کشور را بپذیرند.
-
دستگاه دیپلماسی کشور با کنش فعالانه در سطح بین المللی، تحریم های ثانویه آمریکا را دلیل نپذیرفتن اقدام از سوی ایران معرفی کند و از شرکای تجاری خود بخواهد که به همکاری با ایران ادامه دهند.
-
پیشنهاد می شود توجه به ظرفیت فعالان اقتصادی، یافتن و به کارگیری شیوه های جدید دورزدن تحریم ها و همچنین تاسیس نهادی ویژه در کشور برای مقابله با تحریم ها، ارائه راهبرد و حل مسائل این حوزه را در دستور کار قرار گیرد.
