محمد لاهوتی معتقد است تعدد نرخ ارز باعث شده تا دولت هرچقدر تلاش می‌کند تا ارز ارزان به کالا‌های وارداتی تخصیص دهد، در نهایت کالای وارداتی با ارز نیمایی، با نرخی فراتر از ارز آزاد به دست مصرف کننده می‌رسد.
یکی از موضوعات مهم اقتصادی موردبحث در هفته‌های اخیر، تغییرات نرخ ارز نیمایی است. به‌گونه‌ای که نرخ دلار در سامانه نیما یا همان حواله دلار برای واردات بسیاری از کالاها، روزبه‌روز به‌صورت پلکانی در حال افزایش است.
در این میان، رئیس‌کل بانک مرکزی در حضور نمایندگان مجلس تأکید داشته است که دلار نیمایی بیش از ۴۷ هزار تومان نباید رشد کند چراکه تبعات تورمی به دنبال دارد. اما از سوی دیگر، وزیر اقتصاد به صراحت بر ضرورت رشد دلار نیمایی و کاهش فاصله این نرخ با بازار آزاد ارز تاکید دارد.
در این باره با محمد لاهوتی رئیس کنفدراسیون صادرات ایران گفتگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید؛
تابناک: باتوجه‌به فعالیت حدود دو‌ماهه دولت چهاردهم، روند نرخ ارز نیمایی به‌گونه‌ای است که با افزایش پلکانی همراه است. به نظر شما جهت‌گیری دلار نیما به سمت بازار آزاد و تک‌نرخی شدن ارز است؟
لاهوتی: یکی از وعده‌های آقای رئیس‌جمهور در زمان انتخابات و تیم اقتصادی‌شان در زمان رأی اعتماد از مجلس شورای اسلامی این بود که تعداد نرخ ارز اقتصاد کشور را دچار چندگانگی کرده است و باعث گسترش رانت و فساد شده و باید کمتر شود، لذا کاهش تعداد نرخ ارز یکی از اهداف دولت چهاردهم بوده و به نظر می‌رسد در این مدت، افزایش نرخ ارز نیمایی و نزدیک‌شدنش به نرخ واقعی، در راستای تحقق این هدف است. هرچند این سؤال مطرح است که نرخ واقعی ارز، آیا نرخ ارز آزاد هست یا نرخی کمتر؟ معتقدم نرخ واقعی ارز، بر عهده بازار و سیاست‌گذار ارزی است تا تعیین کند نرخ چقدر است.
تابناک: باتوجه‌به سیاست‌های وزیر اقتصاد، به نظر شما امکان تک‌نرخی شدن ارز در بازه زمانی یک سال آتی فراهم است یا اینکه همچنان شاهد ارز ترجیحی و سایر نرخ‌ها خواهیم بود؟
لاهوتی: شاید امروز شرایط تک‌نرخی کردن ارز به معنای واقعی، باتوجه‌به شرایط اقتصادی کشورمان و تحریم‌ها، امکان‌پذیر نباشد و از سوی دیگر افزایش نرخ ارز ترجیحی برای کالا‌های اساسی که با سفره مردم ارتباط دارد، تأثیر مطلوبی در زندگی مردم ندارد؛ لذا در بعضی از کالا‌های خاص تحت عنوان کالا‌های اساسی، باید ارز ترجیحی کماکان باقی بماند و حذف آن به صلاح نیست.
در حال حاضر نرخ دلار ترجیحی ۲۸۵۰۰ تومان، دلار نیما بیش از ۴۸ هزار تومانی، دلار سنا بالای ۵۰ هزار تومان، دلار توافقی بالای ۵۵ هزار تومان و نرخ ارز آزاد هم در کانال ۶۰ هزار تومانی است؛ بنابراین تعدد نرخ ارز باعث شده تا دولت هرچقدر تلاش می‌کند تا ارز ارزان را به کالا‌های وارداتی تخصیص دهد، در نهایت کالای وارداتی با ارز نیمایی، امروز با نرخی فراتر از ارز آزاد به دست مصرف کننده می‌رسد. در نتیجه کاهش تعداد نرخ‌ها و رساندن به یک نرخ در کنار ارز ترجیحی (مجموعا دو نرخ ارز) قطعا می‌تواند به مدیریت بهتر وضعیت ارزی کشور کمک کند.
برخی از جمله رئیس‌کل بانک مرکزی از تبعات تورمی رشد دلار نیمایی اظهار نگرانی کرده‌اند. به نظرتان نگرانی منطقی است یا اینکه نزدیک‌شدن نرخ نیما به بازار آزاد در بلندمدت به تعدیل تورم کمک خواهد کرد؟
لاهوتی: تمام اقتصاددانان معتقدند که ارز هم کالایی است که از تورم تأثیر می‌گیرد، لذا اینکه ارز را بالا نبریم تا تورم بالا نرود، سیاست درستی نیست. در عوض باید به دنبال این بود که تورم کاهش یابد تا حداقل نرخ ارز تحت‌تأثیر تورم بالا نرود. اگر هم تا به امروز نرخ ارز متناسب با تورم رشد نکرده است، دلیلش این است که با تزریق ارز‌های نفتی توسط دولت و اجبار بر صادرکنندگان بزرگ مبنی بر عرضه ارز با نرخ ارزان‌تر در سامانه نیما، باعث شده تا نرخ ارز در این سطح نگه داشته شود.
به نظر می‌رسد که در اصل باید مشکل نقدینگی را حل کنیم، چراکه تأثیر مستقیم بر تورم دارد و ارز را هم به‌عنوان کالایی که از تورم تأثیرپذیر است، در نظر بگیریم، بنابراین اینکه ارز بالا برود، تورم افزایشی می‌شود، نمی‌تواند مبنای علمی داشته باشد. در حقیقت چقدر واردات کالا و تولید در کشورمان ارزبری دارد که تأثیر مستقیم روی تورم داشته باشد؟ وقتی در پایان هر سال افزایش حقوق و افزایش نرخ انرژی و متعاقب آن، رشد سایر هزینه‌ها را در داخل داریم، روی تورم نیز تأثیر خودش را می‌گذارد، بنابراین اینکه ما فقط تابع نرخ ارز را در نظر بگریم و بقیه فاکتور‌های اقتصادی را رها کنیم، قطعاً درست نیست.
باتوجه‌به اینکه تا چند وقت دیگر دولت باید برای لایحه بودجه اقدام کند، به نظرتان بسته سیاست ارزی دولت به طور مشخص برای کالا‌های اساسی و ضروری چگونه باید تدوین شود؟
لاهوتی: در حال حاضر باتوجه‌به شرایطی که بر اقتصاد ایران حاکم است چه از منظر تحریمی و چه از منظر جنگ اقتصادی، حمایت از خانواده‌های آسیب‌پذیر لازم و ضروری است. اگر دولت اطلاعات دقیقی از دهک‌های پایین جامعه که امروزه شاید نزدیک به ۷ دهک را در بر می‌گیرد در اختیار داشته باشد و با تک نرخی کردن ارز، منابع حاصل شده از افزایش نرخ ارز را بین دهک‌ها تقسیم کند، قطعا هدفمندتر و بهتر است. ولی تا زمانی که این اطلاعاتِ دقیق را نسبت به خانوار‌ها ندارد و نمی‌تواند شناسایی دقیقی داشته باشد، به نظر می‌رسدکه چاره‌ای نیست تا برای چند قلم کالای اساسی، ارز ترجیحی در بودجه دیده شود تا از آسیب پذیری اقشار دهک‌های پایین تر، جلوگیری شود.
نکته پایانی
لاهوتی: در پایان معتقدم، کاهش نرخ ارز که یکی از موضوعات موردتوجه دولت و دستگاه‌های حاکمیتی است، فقط با عرضه بیشتر ارز حاصل می‌شود. به بیان دیگر، هرچقدر درآمد ارزی (نفتی و غیرنفتی) بالا رود، عرضه ارز نسبت به تقاضا افزایش پیدا می‌کند و چون تقاضا نسبت به عرضه، کاهشی است، نرخ ارز تعدیل می‌شود. همچنین اگر کاهش تعداد نرخ ارز هم اتفاق بیفتد و مشکلات در خصوص نرخ ارز که از سال ۹۷ پیش پای صادرکنندگان بوده، برداشته شود، قطعاً باتوجه‌به شرایط فعلی، صادرات افزایشی و درآمد‌های ارزی نیز بیشتر می‌شود و این احتمال وجود دارد که اگر تورم کاهشی شود، افزایش صادرات باعث کاهش نرخ ارز هم می‌شود.
