تاکید رئیس‌جمهور منتخب به توسعه روابط با چین در مقاله روزنامه تهران‌تایمز، انتقاد چهره‌ها و رسانه‌های اصلاح‌طلب را در پی داشت تا بار دیگر پروژه تخریب روابط با شرق با هدف راضی نگه‌داشتن غرب و توافق با آنها مطرح شود؛ همانند آنچه در دولت روحانی پیاده‌سازی شد.
پس از انتخاب مسعود پزشکیان به عنوان رئیس‌جمهور دولت چهاردهم، همچنان ابهامات درباره رویکرد سیاست خارجی وی وجود دارد؛ اینکه آیا دولت پزشکیان قصد دارد رویکرد دولت روحانی را در این عرصه طی کند و یا اینکه از تجربه 8 سال دولت تدبیر و امید در گذاشتن همه تخم‌مرغ‌های ایران در سبد غرب عبرت گرفته است.هر چند مواضع پزشکیان در مناظرات انتخاباتی با چاشنی شرق‌ستیزی همراه بود اما وی در مقاله جدید خود در روزنامه تهران تایمز با عنوان «پیام من به جهان جدید» مواضع قبلی خود را اصلاح کرده و نوشت: “چین و روسیه همواره در روزهای سخت دوست و پشتیبان ما بوده‌اند. نقشه‌راه 25 ساله ایران و چین یک گام مهم در جهت ایجاد یک «شراکت جامع راهبردی» سودمند برای هر دو کشور بود. ما تمایل داریم در آستانه ورود به نظم جدید جهانی، همکاری‌های گسترده‌تری در این مسیر با پکن برقرار سازیم.”
سخنگوی وزارت خارجه چین نیز در واکنش به اظهارات اخیر رئیس‌جمهور منتخب ایران در خصوص چشم‌انداز روابط ایران با چین تصریح کرد که پکن نیز به توسعه روابط با جمهوری اسلامی بسیار اهمیت می‌دهد.
انتقاد اصلاح‌طلبان از موضع پزشکیان درباره چین
اما تاکید رئیس‌جمهور منتخب بر لزوم تعامل با همه کشورها از جمله چین در کنار اجرای سیاست رفع تحریم‌ها، با انتقاد چهره‌های سیاسی و فعالان مجازی اصلاح‌طلب همراه بود که به صورت گسترده در رسانه‌های اصلاح‌طلبان منعکس شد.مسیح مهاجری چهره سیاسی اصلاح‌طلب در روزنامه جمهوری اسلامی در واکنش به مقاله پزشکیان نوشت: این مقاله نقاط ضعفی هم دارد که در رأس آنها پررنگ شدن رابطه با چین و روسیه و تمجید کم‌نظیر از پیمان‌های درازمدت 25 ساله با چین و 20 ساله با روسیه است.
مهاجری در ادامه نوشت: لابد رئیس جمهور منتخب می‌دانند این پیمان‌ها و بطور کلی زیاده‌روی در تقویت روابط با این دو کشور در سال‌های اخیر از نقاط ضعف دولت‌های دوازدهم و سیزدهم بوده و همواره مورد انتقاد و اعتراض رسانه‌ها و صاحبنظران قرار داشته است.
اعتراف ظریف درباره تخریب روابط ایران و چین در دولت روحانی
اما انتقاد از موضع رئیس‌جمهور منتخب درباره گسترش روابط با چین در فضای مجازی ادامه می‌یابد و یک نمودارِ «بدون منبع» توزیع می‌شود که طبق آن سرمایه‌گذاری چینی‌ها در ایران بین سال‌های 2018 تا 2022 فقط 618 میلیون دلار بوده درحالیکه این رقم مثلا در امارات 19.3 میلیارد دلار بوده است.سپس با تکیه بر این نمودار مجهول، این روایت مطرح می‌شود که ایران هیچگاه اولویت چین برای توسعه روابط اقتصادی نیست و دولت چهاردهم نیز نباید با پیگیری سند 25 ساله، به دنبال همکاری استراتژیک با چین بوده و وقت خود را تلف کند!
البته این گزاره که در سال‌های گذشته، سرمایه‌گذاری چینی‌ها در ایران نسبت به کشورهای حاشیه خلیج فارس کمتر بوده، گزاره درستی است. طبق گزارش SolutiEn، طی 5 سال اخیر بیشترین مقصد سرمایه‌گذاری‌ها به ترتیب عربستان، عراق و امارات به ارزش 10.5، 12.3 و 10 میلیارد دلار بوده و سهم ایران از 64 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری چین طی 10 سال اخیر در خاورمیانه کمتر از 4 درصد بوده است.اما موضوع محل مناقشه به چرایی این اتفاق برمی‌گردد، موضوعی که بعد از 8 سال سیاست شرق‌ستیزی محمدجواد ظریف به خوبی آن را در آخرین روزهای دولت روحانی توضیح می‌دهد.جواد ظریف وزیر سابق امور خارجه در آخرین گزارش برجام به کمیسیون امنیت ملی مجلس (فیلم) عنوان کرد: اگر در مورد ضرورت کار متوازن با شرق و غرب به یک اجماع ملی رسیده بودیم و با خوش خیالی، دوستان دوران سختی را در سراب طمع سرازیر شدن شرکت‌های غربی از خود نرنجانده بودیم، دوستان‌مان سرخورده نمی‌شدند و در دوران سختی رهایمان نمی‌کردند.
چگونه پیشنهاد فاینانس 50 میلیارد یورویی چینی‌ها رد شد؟
بدیهی است که در دنیای امروز، پنجره فرصت‌ها همیشه به روی هر کشوری باز نیست و اگر به موقع برای استفاده از فرصت‌ها اقدام نشود، ممکن است دیگر نصیب کشور نشود. به اعتقاد کارشناسان، اصلی‌ترین دلیل سرمایه‌گذاری اندک چینی‌ها در ایران به تخریب روابط دو کشور در دولت روحانی بازمی‌گردد که آثار آن همچنان در نمودار سرمایه‌گذاری چین باقی مانده است.علاءالدین بروجردی سفیر اسبق ایران در چین و رئیس گروه دوستی ایران و چین در مجلس نهم و دهم در خصوص امضای سند راهبردی ایران و چین در جریان سفر رئیس‌جمهور چین در سال 94 و نگاه دولت روحانی به این سند می‌گوید: چینی‌ها در مقطع قبل از انتخاب ترامپ به ریاست‌جمهوری آمریکا اعلام کردند که تسهیلات 50 میلیارد یورویی در قالب فاینانس در اختیار ایران قرار خواهد گرفت و در پروژه‌های زیربنایی دیگر نیز سرمایه‌گذاری خواهیم کرد، پس از پایان پروژه نیز یک سال تنفس به شما می‌دهیم و بعد از آن، بازپرداخت تسهیلات یا به صورت نقدی انجام خواهد شد یا چین آمادگی دارد در ازای آن به قیمت جهانی از شما نفت خریداری کند.
وی در ادامه افزود: مذاکرات آغاز شد اما به دلیل دیدگاه غرب‌گرایانه، آن قدر هیئت چینی را معطل و اذیت کردند که قراردادی بسته نشد. نفر اول هیئت چینی، سفیر سابق چین در ایران بود. نفر دوم نیز از نزدیکان رئیس‌جمهور چین بود. پس از بازگشت هیئت چینی به کشورشان، آقای کاشان مشاور آقای آخوندی آب پاکی را روی دست هیئت چینی ریخت و گفت «خودتان را معطل نکنید». بروجردی در پایان اظهار داشت: سفیر سابق چین در ایران نامه‌ای به من نوشت که «شما این‌گونه می‌خواهید از منافع ملی خود دفاع کنید؟ ما سه بار چنین تسهیلاتی را به روسیه داده‌ایم و این تسهیلات ویژه برای کشورهای نزدیک به ما است. این نامه به عنوان یک سند تاریخی است.وحید شقاقی، استاد دانشگاه خوارزمی و کارشناس مسائل اقتصادی نیز در این باره می‌گوید: به یاد دارم در جریان بازدیدی که از چین داشتم، آنها بسیار ناراحت بودند که چرا بعد از برجام، ایران آنها را رها کرده و به سمت کشورهای اروپایی رفته است. ما قراردادهای نفتی در پروژه‌های مختلفی با چین داشتیم که بخشی از آنها ملغی شد و دلخوری چینی‌ها را پدید آورد. چینی‌ها خودشان علنی اعلام می‌کردند که شما ما را دور زدید و از این مساله ناراحت بودند.
همچنین منصور حقیقت‌پور مشاور رئیس مجلس دهم درباره تخریب روابط ایران با چین در دولت تدبیر و امید می‌گوید: مقامات چینی عنوان می‌کردند که دولت ایران پس از برجام دولت چین را تحویل نگرفت و در واقع چین را تحقیر کرد و ما حاضر به همکاری با دولت ایران نیستیم.
رکوردشکنی سرمایه‌گذاری خارجی در 3 سال از مسیر احیای روابط با چین
با روی کارآمدن دولت سیزدهم، احیای روابط با چین در اولویت سیاست خارجی ایران قرار گرفت و این موضوع باعث شد که طبق آمار موسسه کپلر، میزان فروش نفت ایران به این کشور به 1.4 میلیون بشکه در روز برسد و 2 برابر فروش به چین در زمان اجرای برجام شود.همچنین با بهبود روابط با چین، جذب سرمایه‌گذاری خارجی در ایران رکورد 16 ساله را شکست. سیداحسان خاندوزی وزیر اقتصاد در این باره می‌گوید: در سال 1402 رکورد بیشترین سرمایه‌گذاری خارجی واقعی در 16 سال اخیر شکسته شد. چینی‌ها در 1402 بیشترین ورود سرمایه را داشتند.با برنامه‌ریزی صورت گرفته، سیر صعودی سال‌های 1400 تا 1402 که از 2 به 4 و اکنون 5.5 میلیارد دلار رسید، باز هم تداوم می‌یابد.
نکته جالب اینکه رقم سرمایه‌گذاری مصوب معتبر خارجی در ایران در 3 سال دولت سیزدهم به 11.9 میلیارد دلار رسید که این عدد نه‌تنها از دوره اجرای برجام، بلکه از کل عمکلرد دولت یازدهم و دوازدهم به رقم 9.6 میلیارد دلار بیشتر بوده است که چین و روسیه سهم عمده‌ای از آن را تشکیل داده‌اند.باید توجه داشت که همیشه ساختن بسیار دشوارتر از خراب‌تر کردن است و تا رسیدن به نتیجه موردنظر زمان می‌برد اما با این وجود نیز، بهبود روابط با چین، خودش را به خوبی در آمارهای جذب سرمایه‌گذاری خارجی نشان داده است.
