ظریف مدعی شد که بخشی از تعداد ۱۵۰۰ تحریم در هشت سال دولت یازدهم و دوازدهم مربوط به اشخاص و شرکت‌ها می‌شود اما در دوران برجام بانک‌های ایران، نفت ایران، پتروشیمی ایران، کشتیرانی و بیمه ایران تحریم نشد و این به نوعی نقطه‌قوت برجام محسوب می‌شود که امکان تحریم بخش‌های یاد‌شده را نداد.
سخنان اخیر محمدجواد ظریف، وزیر خارجه پیشین کشورمان در باب دستاوردهای برجام که در خلال برنامه میزگرد سیاسی شبکه سه سیما پخش شد، گرچه در نگاه نخست بسیار غرا به نظر می‌رسید اما تطبیق این سخنان هیجانی برای مخاطب با واقعیات برجام، باعث می‌شود که داستان اصلی فراز و فرود برنامه راهبردی جامع اقدام مشترک یا همان برجام طور دیگری روایت شود.
ظریف که به‌عنوان مشاور مسعود پزشکیان در این برنامه حاضر شده بود تا او را در تبیین مواضع خود در حوزه سیاست خارجی همراهی کند، برجام را به گونه‌ای برای مردم به تصویر کشید که گویی باید دلتنگ آن شوند و این سوال برای‌شان به طور جدی به‌وجود آید که «چرا اجازه احیای مجدد برجام داده نشد و تحریم‌ها ادامه یافت؟»، حال آن‌که طبق آمار باید گفت رویایی بود به نام برجام که دست آخر نیز به واقعیت نپیوست و کارنامه موجود جایی برای دفاع از آن باقی نگذاشته است. در هر حال سخنان مذکور به باز شدن دفتر خاک خورده برجام پس از ۹ سال منجر شد اما تاملی بر بدعهدی آمریکا در این قضیه نشان می‌دهد که چرا اساسا رویکرد اصلی سیاست خارجی کشورمان در تعامل با آمریکا نمی‌تواند بر‌اساس اعتماد به طرف مقابل پیش رود.
مجادله محمد جواد ظریف و فواد ایزدی پیرامون مسائل مختلف در روز گذشته در مرکز توجهات، گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران» در خصوص واکنش فعالین دانشجویی را اینجا بخوانید.
تحریم‌هایی که از سال ۹۷ آغاز شد
ظریف مدعی شد که بخشی از تعداد ۱۵۰۰ تحریم در هشت سال دولت یازدهم و دوازدهم مربوط به اشخاص و شرکت‌ها می‌شود اما در دوران برجام بانک‌های ایران، نفت ایران، پتروشیمی ایران، کشتیرانی و بیمه ایران تحریم نشد و این به نوعی نقطه‌قوت برجام محسوب می‌شود که امکان تحریم بخش‌های یاد‌شده را نداد.
این اظهارات درحالی از زبان وزیر خارجه پیشین کشورمان بیان شد که پس از خروج ترامپ از برجام و از سال ۱۳۹۷ به بعد آمریکا رسما دور جدیدی از تحریم‌ها را علیه جمهوری اسلامی وضع کرد و همان زمان پمپئو، وزیر دفاع آمریکا نیز تصریح کرد که این دور جدید تحریم‌ها در زمینه بانکی، انرژی، حمل‌و‌نقل و صنایع کشتی‌سازی ایران است.
برای مثال در سال ۱۳۹۹ یعنی سال آخر دولت دوازدهم، ترامپ ۱۸ بانک ایرانی را تحریم کرد، اقدامی که به ایجاد اخلال در فرآیند ارتباطی نظام بانکی ایران با نظام مالی جهان منجر شد. استدلال ترامپ برای این اقدام آن بود که ممکن است دولت ایران از نظام بانکی خود در راستای پیشبرد برنامه اتمی‌اش استفاده کند.
اردیبهشت سال ۱۳۹۸ نیز دونالد ترامپ، با صدور یک فرمان اجرایی صنایع فولاد، آهن، مس و آلومینیوم ایران را تحریم کرد. همچنین خرداد ۱۳۹۸ نیز آمریکا طی بیانیه‌ای اعلام کرد که شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس و ۳۹ زیرمجموعه و نمایندگی‌های فروش آن در خارج از ایران در لیست سیاه قرار گرفته است.از سوی دیگر درحالی که تحریم علیه بانک مرکزی ایران از سال ۱۳۹۷ شروع شده بود، آمریکا مجددا در سال ۱۳۹۸ تحریم جدیدی علیه بانک مرکزی ایران، صندوق توسعه ملی ایران و شرکت اعتماد تجارت پارس اعمال کرد و پس از آن نیز صنایع آهن و فولاد ایران در لیست تحریم‌ها قرار گرفتند.
این تحریم‌ها نه‌فقط لغو نشد، بلکه در دوران پاندمی کووید – ۱۹ و در شرایطی که حتی برخی از چهره‌های دموکرات آمریکا خواهان لغو تحریم‌ها علیه ایران بودند، ترامپ اعلام کرد تحریم‌های جدید را علیه ایران وضع می‌کند.بهمن ماه ۱۳۹۷ حتی برخی دانشگاه‌های ایران از جمله صنعتی شریف و شهید بهشتی که در زمینه هسته‌ای مطالعات و فعالیت‌هایی داشتند در لیست تحریم‌ها قرار گرفتند. از طرفی وزارت خزانه‌داری آمریکا در سال ۱۳۹۸ اعلام کرد که سازمان فضایی، مرکز تحقیقات فضایی و پژوهشگاه فضایی ایران به فهرست تحریم‌های دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی اضافه شده است.
بخش عمران ایران حتی از تحریم‌های آمریکا در امان نماند و در نهایت فروش آهن، گرافیت، زغال‌سنگ ناخالص یا آماده و نرم‌افزار هماهنگ‌سازی اهداف صنعتی بخش عمرانی کشور مورد تحریم واقع شدند. ذکر این مورد ضروری است که موارد یاد‌شده فارغ از تحریم‌هایی است که علیه تسلیحات و مجموعه‌های نظامی و دفاعی ایران وضع شده و چشمه بسیار کوچکی از تحریم‌های اعمال شده از سال ۱۳۹۷ به بعد علیه کشورمان است.
تسامحی که برجام را بی‌روح و جسم کرد
هرچند از این نکته نیز نباید غافل شد که اعمال تحریم‌های یاد‌شده از سال ۱۳۹۶ مورد انتظار بود، چراکه از همان سال آمریکایی‌ها شروع به نقض مواردی از برجام کردند و عمر برجامی که به صورت مشروط به تایید مقام معظم رهبری رسیده بود رو به پایان می‌رفت. کار به جایی رسید که شخص محمدجواد ظریف نامه‌ای گویا به مسئولان اروپایی درباره نقض روح و جسم برجام نوشت. تعبیری که خاص محمدجواد ظریف بود و وی برخلاف سایرین که اعلام می‌کردند روح برجام نقض شده است، صراحتا در آن نامه اظهار کرد در مواردی جسم برجام نیز نقض شده است.
موضوعی که مورد تذکر از سوی مقام معظم رهبری قرار گرفت. مقام معظم رهبری در دیدار با مسئولان نظام در سال ۹۶ اظهارکردند: « وزیر محترم خارجه، چون انسان متدینی است، انسان باوجدانی است و انسان صاحب احساس مسئولیت است. خود ایشان هم این اعتراض را دارد می‌کند. این به‌خاطر آن است که آنجا یک مسامحه‌ای انجام گرفته از ناحیه ما؛ اگر این تسامح انجام نمی‌گرفت، اعتماد به دشمن نمی‌شد، راه دشمن بسته بود و نمی‌توانست این کار را انجام بدهد.»
قانون، اقدام راهبردی کشور را از سرگردانی در قضیه هسته‌ای نجات داد
ظریف اما سخن دیگری هم درباره قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران بیان کرد و زمان تصویب این قانون در مجلس که در شش ماه پایانی دولت دوازدهم انجام شد، با عنوان «شش ماه تلخ» توصیف کرد که اجازه احیای برجام را نمی‌داد.وی دراین‌باره گفت:«در آن شش ماه تلخ ما بارها می‌توانستیم برجام رازنده کنیم تا مردم سه سال زجر نکشند.»این سخنان درحالی است که اساسا قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران پس از خروج آمریکا از برجام و در شرایطی که به تعبیر شخص محمد جواد ظریف، نه روح و نه جسمی از برجام باقی مانده بود، در راستای از سرگیری غنی‌سازی ۲۰درصدی اورانیوم، افزایش ذخایره غنی شده، کاهش سطح بازرسی‌های آژانس و توقف اجرای تعهدات فراپادمانی تصویب شد.
مقام معظم رهبری نیز سال گذشته در دفاع از تصویب این قانون بیان کردند: «قانون اقدام راهبردی، کشور را از سرگردانی در قضیه هسته‌ای نجات داد. این قانون کاملا مشخص کرد که باید چه کار کنیم. الان هم داریم نشانه‌هایش را در دنیا مشاهده می‌کنیم.»وزیر خارجه پیشین کشورمان همچنین درباره تعداد تحریم‌ها درهشت سال دولت یازدهم و دوازدهم و قیاس آن با تحریم‌های اعمال شده در دولت سیزدهم مدعی شد: «اگرتعداد تحریم‌ها در هشت سال دولت آقای روحانی با ترامپ شد ۱۵۰۰، در سه سال دولت سیزدهم از ۱۵۰۰ شد ۲۵۷۰ تحریم. یعنی هشت سال ۷۰۰تحریم اما در سه سال۱۰۰۰تحریم داشتیم. اگرمی‌خواهیم سر مردم را با عدد شیره بمالیم، درست بمالیم.»
قالیباف: قانون اقدام راهبردیمانع احیای برجام نبود
محمدباقر قالیباف اما در واکنش به سخنان محمدجواد ظریف، اظهار کرد: «قانون اقدام راهبردی که گفتند مانع احیای برجام است، حرف درستی نیست؛ گفته شد که ما حتما اقدامات‌مان را باید بر اساس سیاست‌های کلان در سیاست خارجی که مصوب و ابلاغ شده است انجام دهیم، اما سوال این است که اگر تابع این سیاست‌ها هستیم، مگر مقام معظم رهبری کمتر از یک سال قبل نفرمودند که قانون اقدام راهبردی، کشور را نجات داد؛ تکلیف را روشن کرد و همه را از بلاتکلیفی درآورد؟ اگر معتقدید، چرا این حرف را می‌زنید که قانون اقدام راهبردی مانع توافق شد؟
در شورای عالی امنیت ملی مصوبه داریم مجلس متناسب با خروج غرب از برجام، قانون‌گذاری کند. این قانون تصویب و در نهایت ابلاغ شد؛ حالا ما باید بگوییم این قانون مانع احیای برجام بوده؟ همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند این قانون دست مذاکره‌کننده‌ها را پر‌کرد. چطور ما تا از دولت آمریکا یک چیز می‌خواهیم می‌گوید که دست ما نیست و دست کنگره است؟ ما هم در مجلس قانون راهبردی را تصویب کردیم و باعث شد که از انفعال خارج شویم. در بحث تحریم‌ها باید مسیری را رفت تا مردم به انتفاع اقتصادی برسد. ما پیشنهاد روشن دادیم که اقدام در مقابل اقدام باشد.»
جلیلی: راهبرد فشار حداکثری، شکست فاحش خورد
سعید جلیلی نیز در واکنش به صحبت‌های ظریف، اظهار کرد: همان کشوری که می‌گفت فشار حداکثری بر ایران، مقام رسمی‌اش اعلام کرد که این راهبرد فشار حداکثری، شکست فاحش خورد. این موفقیت ملتی است که خودش را باور دارد. جالب است شنیدم یک نفر بیان کرده که این موفقیت ما نبوده است؛ خود آمریکا می‌گوید راهبرد ما شکست خورده؛ بعد امروز یکی گفته است خود بایدن نخواسته این کار ممانعت از فروش نفت ایران را بکند؛ عجب!
این دو نگاه است که آینده کشور را تعیین می‌کند. خود بایدن نخواسته است؟ اولا اگر خود بایدن نمی‌خواسته، پس چرا در آن ۹ ماهی که شما در کار بودید، این کار (فروش نفت) را نکردید؟ این را جواب بدهید. ثانیا خود بایدن اذعان کرده که نه‌فقط یکی از تحریم‌های ترامپ را کم نکرد، بلکه در همین مدت ده‌ها تحریم دیگر افزوده است. علیرضا زاکانی نیز در واکنش به اظهارات ظریف اعلام کرد که پاسخ محمدجواد ظریف را در دومین مناظره انتخاباتی خواهد داد.
ظریف چه گفت؟
محمدجواد ظریف درخلال میزگرد سیاست خارجی انتخابات که به منظور تبیین برنامه‌های مسعود پزشکیان به‌عنوان یکی از شش نامزد انتخاباتی پخش شد، در دو بخش صحبت کرد. دربخش ابتدایی برنامه سخنان کوتاهی را در باب خطوط کلی سیاست خارجی و ارائه آن از سوی مقام معظم رهبری و نقش پر اهمیت رئیس‌جمهور کشور در ساخت این سیاست خارجی بیان کرد. سخنان جنجالی و یا به اصطلاح برخی کاربران فضای مجازی سخنان طوفانی او درباره برجام در بخش پایانی برنامه و در پاسخ به مواردی بیان شد که فواد ایزدی، کارشناس سیاسی مبنی بر لزوم درس گرفتن از تجربه تلخ برجام و بدعهدی آمریکایی‌ها مطرح کرد.
