دو تن از کارشناسان روابط بین‌الملل می‌گویند: شرکت سران کشورهای مختلف در مراسم ادای احترام به پیکرهای شهید جمهور و وزیرامورخارجه فقید، نشان داد که گسترش روابط با همسایگان و نگاه به شرق که اولویت سیاست خارجی شهید جمهور، آیت‌الله رئیسی بود موفقیت آمیز بوده و سیاست همسایگی دولت سیزدهم به بار نشسته است.
روز یکشنبه ۳۰ اردیبهشت ماه، آیت‌الله رئیسی در سفری استانی به آذربایجان شرقی برای حضور در مراسم افتتاح سد مرزی قیزقلعه‌سی همراه با همتای آذربایجانی خود به شمال این استان در نزدیکی مرز همسایه شمال غربی کشورمان سفر کرده بود که در بازگشت به تبریز، بالگرد حامل رئیس جمهور، وزیر امور خارجه، امام جمعه تبریز، استاندار آذربایجان شرقی، تیم محافظت و خدمه پرواز دچار سانحه شد و سقوط کرد. در اثر این سانحه، همه مسافران این پرواز به شهادت رسیدند و آخرین برگ از سفرهای استانی آیت الله رئیسی، با شهادت وی در راه خدمت به وطن رقم خورد.
یش از ۶۰ هیأت عالی‌رتبه خارجی در مراسم بزرگداشت شهادت رئیس جمهور و وزیر خارجه ایران در تهران شرکت کردند که بیش از ۱۰ هیات در سطح سران، حدود ۲۰ هیات در سطح وزیر و مابقی در سطوح مختلف نظیر روسای پارلمان، فرستادگان ویژه بودند.
پژوهشگر در گفت وگو در این زمینه با محمد رضا دهشیری استاد روابط بین الملل دانشکده وزارت امورخارجه و حسن بهشتی پور کارشناس مسائل سیاسی به گفت و گو نشست که در ادامه آن را می‌خوانیم.
ایرنا: چرا سانحه هلی کوپتر رییس جمهور توسط مقامات ارشد جهان مورد پیگیری قرار گرفت؟
بهشتی پور: دولت همچنان ادامه دارد. یعنی با شهادت آیت الله رییسی دولت آقای رییسی به پایان نرسیده و فکر می‌کنم این مسیر حداقل تا انتخاب رییس جمهور آینده ادامه پیدا خواهد کرد. اگر چه ایشان دکترین خاص و یا نظریه خاصی در سیاست خارجی مطرح نکرد اما مهمترین بحثی که داشت نگاه به شرق بود.
بهشتی‌پور: در راستای گسترش روابط با همسایگان مهمترین رسیدن به توافق با عربستان سعودی مهم بود که این معضل پیش از این توسط برخی نابخرد ایجاد شده بود. در بعد سیاست خارجی موفقیت بسیاری کسب کردند. البته ما با کشورهای همسایه دیگر مانند جمهوری آذربایجان هم تنش داشتیم که برطرف شد و یا حداقل کاهش پیدا کرد
وزیر خارجه امیرعبداللیهان این امر را اینگونه تبیین کرده بود که به این مفهوم است که ما اولویت را باید در برقراری ارتباط با کشورهای آسیایی قرار دهیم و این به معنای این نیست که با کشورهای آفریقایی یا آمریکای لاتین ارتباط برقرار نکنیم بلکه سیاست نگاه به شرق یعنی اولویت دادن به برقراری ارتباط بیشتر با آسیا.این بعد اول سیاست خارجی این دولت بود که به نظرم اجرا شد و ادامه پیدا خواهد کرد.
نکته دوم بحث گسترش روابط با همسایگان بود که مهمترین آن رسیدن به توافق با عربستان سعودی قابل توجه است. این موضوع معضلی بود که توسط برخی نابخرد ایجاد شده بود. در بعد سیاست خارجی موفقیت بسیاری کسب کردند. البته ما با کشورهای همسایه دیگر مانند جمهوری آذربایجان هم تنش داشتیم که برطرف شد و یا حداقل کاهش پیدا کرد.
همچنین موفقیت دیگر داشتن تعامل با افغانستان و دولت طالبان بود. این تعامل به نحوی مدیریت شد. در واقع هدف این بود که در کشور همسایه صرف نظر از اینکه چه دولتی بر آن حاکم است باید روابط خوبی داشت. مضاف بر اینکه این کشور پیوستگی فرهنگی و اشتراکات تاریخی بسیار با ما دارد و منافع مشترک گسترده دارد. از طرفی اگر چه با پاکستان هم تنشی ایجاد شد اما مدیریت شد. با ترکیه و عراق هم همچنین. یعنی خلاصه با مجموعه کشورهای همسایه رابطه مون نسبت به قبل گسترش پیدا کرد.
دهشیری: مشارکت گسترده مردم در تشییع جنازه و حمایت عامه مردم موجب شد که نظام سیاسی ایران در بین کشورهای جهان از جایگاه و اعتبار بالاتری برخوردار باشد. همچنین شرکت سران کشورهای مختلف در این مراسم نشان داد که سیاست همسایگی دولت سیزدهم با تلاش‌های صادقانه شهید دکتر امیرعبداللهیان به بار نشسته و از این نظر من معتقدم که تلاش بسیاری از کشورها برای برقراری مناسبات با ایران حاکی از جایگاه و مقبولیت بالای ایران هم در عرصه منطقه و هم در عرصه بین‌المللی است. بنابراین باید از این فضای جدید که در جامعه خودمان هم نوعی همبستگی و وفاق ملی ایجاد شده برای ارتقای پویایی سیاست خارجی بهره‌بری لازم را ببریم.
ایرنا: آیا شهادت رییس جمهور تاثیری جدی در سیاست خارجی ایران خواهد داشت؟
بهشتی پور: به نظر می‌آید این سیاست ادامه پیدا کند. این سیاستی نیست که قائم به شخص آقای رییسی و یا آقای امیر عبداللهیان باشد بلکه سیاست نظام جمهوری اسلامی ایران بوده، اما نکته مهم این است که این افراد با قوت و قدرت این خط مشی را اجرا می‌کردند. امیدوارم آقای محمد مخبر و آقای باقری همچنان با قوت و قدرت این سیاست را ادامه دهند.
۵۰ روز هم به نظر من فرصت بسیار کمی است. زیرا این عزیزان درگیر مسایل اجرایی کشور و مسایل مربوط به انتخاب رییس جمهور آینده است. اکنون باید دید رییس جمهور آینده چه کار می‌کند و سیاستش چه خواهد بود. با این حال من فکر می‌کنم حداق تا دو ماه آینده کشور این سیاست را ادامه دهد و شاید شاهد تحول فوق العاده‌ای در منطقه و بین الملل نخواهیم بود. البته این امر را در مورد ایران ذکر کردم زیرا تحولات خاورمیانه قابل پیش‌بینی نیست.
یعنی به طور دائم این منطقه در حال غلیان و درگیر انواع و اقسام مسایل و مشکلات است و از این رو قابل پیش‌بینی نیست.
ایرنا: شاخص‌ترین ویژگی‌های شهید دکتر رییسی به عنوان یک دولتمرد و سیاستمدار چه بود؟
دهشیری: ایشان فردی صادق و مردمی بود. همانطور که مقام معظم رهبری فرمود، آقای رییسی مجاهد خستگی ناپذیری بود که پیوسته فعالیت‌های مردمی خود را ادامه می‌داد و در راه خدمت از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کرد. بنابراین، ویژگی عمده ایشان تلاش خستگی‌ناپذیر برای تحقق آرمان‌های انقلاب و ارتقای منافع ملی و تلاش برای خدمت به جامعه بود.
دهشیری نقش دکتر امیر عبداللهیان در ارتقای سیاست خارجی شایسته تامل است. ایشان توانست نقاط زرینی را در تاریخ ایران رقم بزند. به ویژه پیوستن ایران به بریکس و شانگهای و تلاش برای توسعه سیاست همسایگی و توسعه روابط منطقه‌ای به ویژه با اهدای مناسبات دیپلماتیک با عربستان و در عین حال حمایت از محور مقاومت نقاط زرین در دوران از این دست هستنددر اینجا جا دارد که به شخص خود شهید دکتر امیرعبداللهیان هم اشاره کنم. ایشان هم نقش بسیار سازنده‌ای در دولت شهید رییسی داشتند. در واقع، به عنوان یک دیپلمات انقلابی، وزیر خارجه مجاهد و فعال نقش بسیار سازنده‌ای در دولت آقای رییسی داشتنند. ایشان اولین وزیر خارجه شهید در تاریخ ایران است و فردی است که در دوران ایشان موفقیت‌های راهبردی و بلند مدتی برای منافع ایران روی داد.
ایشان در زمره دیپلمات‌هایی بود که توانسته بود تمامی مراتب پیشرفت را در درون وزارت خارجه به تدریج طی کند و همچنین توانست در دوران وزارت بین دو طیف نیروهای بروکراتیک و حرفه‌ای تعادل، انسجام، هماهنگی و هم افزایی برقرار کند.بنابراین نقش دکتر امیر عبداللهیان در ارتقای سیاست خارجی شایسته تامل است.
امیرعبداللهیان توانست نقاط زرینی را در تاریخ ایران رقم بزند. به ویژه پیوستن ایران به بریکس و شانگهای و تلاش برای توسعه سیاست همسایگی و توسعه روابط منطقه‌ای به ویژه با اهدای مناسبات دیپلماتیک با عربستان و در عین حال حمایت از محور مقاومت نقاط زرین در دوران از این دست هستند.
سوال ۴: افق همکاری‌ها و مناسبات ایران با کشورهای منطقه و جهان چگونه خواهد بود؟
بهشتی پور: به دو مساله باید توجه کرد. وزیر امورخارجه و یا رییس جمهور ایران اگر هر کسی بود، این حادثه ارزش خبری داشت و مطمنا در دنیا با واکنش گسترده رو به رو می‌شد زیرا ایران موقعیت ژئوپلتیک مهمی دارد. در واقع جایگاه ایران برای کشورهای دیگر اهمیت دارد، این جایگاه از زمان صفویه اهمیت داشته تا قاجار و پهلوی. یعنی ایران جای مهمی در عرصه مبادلات قدرت در دنیا و جهان بود و به همین دلیل است که قدرت‌های مهم به کار ما کار دارند. یعنی اگر ما کاری به آنها نداشته باشیم، آنها با ما کار دارند.
وقتی رییس جمهور کشوری که از این موقعیت ژئوپلتیک برخوردار است، جانش را از دست می‌دهد، این اتفاق ارزش خبری مهمی در دنیا پیدا می‌کند و یا با انعکاس گسترده در سطح جهان رو به رو می‌شود. اگر آقای رییسی هم نبود برای هر فرد همین امر صورت می‌گرفت. وقتی در شورای امنیت سازمان ملل سه کشور درخواست یک دقیقه سکوت می‌کنند ، برای جایگاه ایران است و نه شخص رییس جمهور.
این به این دلیل نیست که من به شخص رییس جمهور توجهی ندارم، یا کم می‌کنم بلکه می‌گویم مهم جایگاه ایران است و برای این جایگاه ژئوپلتیک، رییس جمهور هر کس که باشد چون تاثیرگذار و تعیین کننده است و به ویژه وقتی حادثه‌ای برایش ایجاد شود یعنی به صورت طبیعی فوت نشده باشد، با انعکاس خبری گسترده در دنیا رو به رو می‌شود. این امر در مورد رییس جمهور کشور دیگر که چندان جایگاه مهمی در دنیا و منطقه ندارد، طبیعتا فرق می‌کند. باز تاکید می‌کنم که ذکر این نکته به معنای عدم درنظر گرفتن شخصیت این دو بزرگوار نیست.
دهشیری: به نظر من با توجه به حمایتی که جامعه از دولتمردان سیاسی خود نشان داد، هم انتخابات ریاست جمهوری پرشوری خواهیم داشت و هم اینکه کشورهای قدرتمند بین‌المللی پی بردند که پیوند وثیق و ناگسستنی بین دولت و ملت ایران وجود دارد و از این نظر شهادت بزرگواران شهید دکتر رییسی و شهید دکتر امیرعبداللهیان نشان داد مسیر کشور در جهت پیوند بیشتر ملت و دولت است و از این رو به نظر می رسد جایگاه و اعتبار بین‌المللی ایران ارتقا پیدا خواهد کرد.
