رقص آشفته اعراب در خاورمیانه جدید

در شرایطی که تنش ها میان ایران و اسرائیل اوج گرفته، گمانه زنی ها درباب پویایی کشورهای عربی بالا است. حال سوال این است که رویارویی میان تهران و تل آویو می تواند روابط ایران و عربستان یا امارات را تحت تاثیر قرار دهد؟

ایران در پاسخ به حمله تروریستی اسرائیل به دمشق اهداف اسرائیل در سرزمین های اشغالی را هدف بیش از 300 موشک و پهپاد قرار داد؛ واکنشی که به ادعای رسانه های غربی با واکنش ادعایی اسرائیل این بازیگر در پایگاه شکاری اصفهان همراه بود. تحلیلگران می گویند تحولات اخیر عصر تازه ای را در خاورمیانه رقم زد: «رویارویی در سایه» ایران و اسرائیل به پایان رسیده و اکنون یک رویارویی مستقیم میان دو بازیگر رقم خورده، هرچند این احتمال بالا است که سطح تنش ها پس از این کاهش یابد.

چرا ریاض و ابوظبی به تقلا افتادند؟

میدل ایست ای در تحلیلی ادعایی ضمن اشاره به تحولات اخیر مدعی است، از آنجایی که خاورمیانه درگیر تحولاتی غیر قابل پیش بینی شده،، تهدید ها برای شش عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) که به دنبال جلوگیری از گرفتار شدن در تیررس پویایی تشدید درگیری در منطقه هستند، بالا است؛ گزاره ای که می تواند امنیت ملی و اقتصادی آنها را به خطر بیاندازد.به استثنای بحرین، همه اعضای شورای همکاری خلیج فارس حمله تروریستی اسرائیل به ساختمان دیپلماتیک ایران در سوریه را محکوم کردند.در این میان، امارات متحده عربی و عربستان سعودی احتمالاً تلاش کردند تا تعادلی ایجاد کنند، اما پس از پاسخ تهران به تل آویو، کشورهای حاشیه خلیج فارس به تقلا افتادند چرا که منطقه را در آستانه جنگی تمام عیار می دیدند.عربستان سعودی پبه سرعت گزارش ها مبنی بر دست داشتن این بازیگر در رهگیری پهپادها و موشک های ایرانی پرتاب شده به سرزمین های اشغالی را رد کرد.

همزمان با تشدید خصومت ها، ابوظبی که بعد از دو سال از زمان عادی سازی روابطش با اسرائیل رابطه دیپلماتیک خود با ایران را هم احیا کرده، تلاش کرد تا در قالب نظم خاورمیانه تازه، نقشی بی طرفانه ایفا کرده و در شرایط پیچیده و چندلایه ای ژئوپلتیکی کنونی ایفاگر نقش بازیگری غیر متعهد باشد. عربستان سعودی نیز به طور مشابه تلاش داشت تا در دو زمین بازی کند، همان الگویی که این بازیگر در جریان حمله روسیه به اوکراین نیز از آن پیروی کرده است.به نوشته میدل ایست ای، هم امارات متحده عربی و هم عربستان سعودی برای ترسیم چشم انداز خود برای آینده پس از نفت به دنبال این هستند که به عنوان مراکز تجاری که مناطق متعددی از جهان را به هم پیوند می دهند، ظاهر شوند. کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با تمرکز بر دستیابی به تنوع اقتصادی و رفاه بلندمدت در داخل، خواهان ثبات هستند.

آزمونی تازه برای ایران و عربستان

به ادعای میرا الحسین، جامعه شناس و محقق اماراتی فعال در مرکز الولید دانشگاه ادینبورگ، امارات و عربستان سعودی «بر روی رشد اقتصاد خود و جذب سرمایه گذاری خارجی متمرکز شدند».حسین به میدل ایست آی گفت: «در حالی که درجه‌ای از بی‌ثباتی در منطقه جهت جذب سرمایه و نیرو لازم است، درجه بالایی از بی‌ثباتی می‌تواند همه این دستاوردها را خنثی کند». به ادعای این کارشناس، بر کسی پوشیده نیست که کشورهای حاشیه خلیج فارس از تلاش جسورانه ایران برای بازتعریف قوانین تعامل با اسرائیل و آمریکا بسیار نگران هستند، اما بیشترین نگرانی آنها احتمال گسترش این رویارویی ها به سواحل خلیج فارس است.شیخ نواف بن مبارک آل ثانی، کارشناس امنیتی که پیش از این به عنوان وابسته دفاعی قطر در ایالات متحده، کانادا و مکزیک خدمت می کرد، به میدل ایستآی  گفت: «در پرتو جنگ های چند دهه در خاورمیانه، فکر می کنم نگرانی اصلی اکثریت تصاعد تنش است. کشورهای شورای همکاری خلیج فارس وارد «جنگ همیشگی» دیگری می شوند که در آن هزینه ها بالا است در حالی که سود ناچیز است یا اصلا وجود ندارد».

در این میان، این گزاره که بحران اخیر چگونه بر تنش‌زدایی بین ریاض و تهران تأثیر خواهد گذاشت نیز یک سؤال مهم است.همه دلایل عربستان سعودی برای احیای روابط دیپلماتیک با ایران همچنان پابرجاست. در مورد طرف ایرانی هم همینطور است. واکنش ریاض به تشدید خصومت‌ها بین ایران و اسرائیل و عزم این کشور برای فاصله گرفتن از بمباران اهداف انصار الله در یمن از سوی آمریکا و بریتانیا، نشان دهنده تعهد این کشور به فرایندتنش‌زدایی با تهران است.با این وجود، عربستان سعودی همچنان به ایران و فهرست بلندبالای بازیگران غیردولتی عرب همسو با تهران که سابقه خصومت با این پادشاهی دارند، تردید دارد.یکی از نگرانی‌های اصلی سیاست‌گذاران در ریاض به ناشناخته‌ها مربوط می‌شود که چگونه اعضای «محور مقاومت» در صورت خارج شدن تنش‌های منطقه‌ای از کنترل ممکن است عمل کنند و چگونه رفتار آنها ممکن است بر امنیت و منافع ژئوپلیتیکی اعضای شورای همکاری خلیج فارس تأثیر خواهد گذاشت. چنین عواملی فرایند تنش زدایی عربستان و ایران را همزمان با افزایش تنش های منطقه ای به ازمون می گذارد.

به ادعای ناظران، درک این نکته حیاتی است که انگیزه ایران برای پاسخ پهپادی و موشکی به اسرائیل صرفاً ایجاد بازدارندگی نبود. تهران به دنبال ارسال پیام مهمی به همسایگان خود در مورد برد و دقت تسلیحات ایران بود و به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تاکید کرد که تعهد واشنگتن به امنیت اسرائیل بسیار فراتر از هر چیزی است که ایالات متحده به متحدان و شرکای خود در شبه جزیره عربستان ارائه می دهد.حسین با اشاره به این مقوله مدعی شد: «من فکر می‌کنم کشورهای شورای خلیج فارس می‌دانند که رابطه با اسرائیل متقابل نیست، و ایالات متحده مایل نیست به آنچه که آمریکا اساساً به عنوان یک توافق ناظر بین [کشورهای مختلف شورای همکاری خلیج‌فارس] و اسرائیل می‌داند، پاداش‌های ارزشمندی ارائه دهد».

او گفت که با توجه به اینکه اعضای شورای همکاری خلیج فارس که رابطه شان را با اسرائیل عادی کرده اند، اهرمی برای متقاعد کردن تل آویو جهت کاهش تنش ندارند، بر این مقوله تاکید داشت که کشورهای عربی باید روابط فردی خود را با ایران مدیریت کنند.این پویایی ها مقامات کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را عمیقاً نگران آینده کرده است.