اقتصاد کشور به دلیل تحریم های اقتصادی اعمال شده از طرف ایالات متحده و هم پیمانان این کشور تحت فشار قرار گرفته است و یکی از راهکارهای اساسی خروج از این فشار، گسترش تجارت خارجی کشور در قالب پیمان های منطقه ای و بین المللی است. سازمان همکاری شانگهای در واکنش به فضای سیاسی و امنیتی حاکم بر دهه ۹۰ میلادی و در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ایجاد شد و طی دو دهه گذشته به دنبال توسعه همکاری ها میان اعضای خود بوده است. این همکاری ها طیفی از اقدامات سیاسی امنیتی تا اقتصادی را در بر می گیرند. این گزارش مشتمل بر ۷ فصل است که به فهم ضرورت توسعه تجارت ایران و استفاده از ظرفیت های موجود و بیان موانع تجاری پرداخته است.
ضرورت و اهداف پژوهش
در اقتصاد نوین و روز جهانی، حرکت از بازرگانی به تجارت جهانی و پس از آن ایجاد کسب و کارهای بین المللی ضروری است و در این راستا بایستی توجه ویژه ای به قرارگیری کشور در زنجیره های ارزش جهانی صورت بپذیرد. همچنین توسعه روابط تجاری می تواند به رشد اقتصادی در کشور بیانجامد. یکی از اقدامات مهم برای کشور در این مسیر، عضویت در سازمان های بین المللی است. در این راستا با عنایت به عضویت ایران در سازمان همکاری های شانگهای، تلاش شده است که تاریخچه، ماهیت، نهادها و پتانسیل تجاری این سازمان مورد بررسی قرار بگیرد. سؤال اصلی که هدف این پژوهش است، بررسی چالش ها و موانع در گسترش روابط بین دو کشور ایران و روسیه است که در دو بخش موانع مشترک و موانع صادراتی از ایران به روسیه مورد بررسی قرار گرفته است.
ایران و سازمان همکاری شانگهای
آنچه در این گزارش به شکل ویژه موردتوجه قرار گرفته است، نهادها و فرایندهای اقتصادی موجود در این سازمان است که تا با توجه به آغاز فرایند عضویت ایران، فرصت هایی را برای کشور شناسایی کند. شناسایی و برخورداری از این فرصت ها نیازمند درک درستی از این پیش نیازهای عضویت کامل ایران در این سازمان و شناخت نهادهای اقتصادی موجود و قابلیت های آن ها برای ایران است. چنین رویکردی موجب می شود تا درک این فرصت ها مطابق با واقعیات و بر اساس توان ساختاری این سازمان شکل بگیرد. چنین درکی می تواند با ترسیم چشم اندازی واقع گرایانه از امکانات موجود در سازمان همکاری شانگهای، امکان بیشینه کردن منافع اقتصادی و تجاری ایران را مهیا کند.
روسیه و تعامل تجاری ایران با این کشور
تحولات کنونی منطقه در آسیای مرکزی، قفقاز و خاورمیانه باعث افزایش عملکرد و کنشگری ایران شده است و این موضوع روسیه را ملزم به افزایش همکاری با ایران کرده است. اهمیت کشور روسیه برای تعامل تجاری با ایران، وجود ویژگی های چون دارا بودن مزیت رقابتی در تامین انرژی جهان، توانایی های نظامی و افزایش روابط بین ایران و روسیه است. ایران باید از فرصت به وجودآمده حداکثر استفاده را در راستای تامین منافع خود و تهدید مواضع غرب به کار ببرد. درحال حاضر توسعه روابط و رفع موانع ارتباطی ایران و روسیه یکی از مهم ترین مولفه های توسعه اقتصادی هر دو کشور در شرایط کنونی جهان است که از طریق دستگاه دیپلماسی خارجی هر دو کشور باید دنبال بشود. از دیدگاه امنیتی، سیاسی و اقتصادی، هر دو کشور باید سطح تعاملات خود را افزایش دهند. در این قسمت از پژوهش، جمعیت و موقعیت جغرافیایی، اقتصاد و صنایع روسیه مورد بررسی قرار گرفته اند که این اطلاعات نشان دهنده پتانسیل بالای این کشور جهت همکاری های بین المللی با ایران دارند. در ادامه فرصت ها و ظرفیت بازار روسیه در حوزه های پوشاک، محصولات صنعتی، کشاورزی و… ذکر گردیده اند که متأسفانه با بررسی حجم تجارت بین ایران و روسیه و مقایسه آن با دیگر رقبای تجاری مشخص گردید که ایران نتوانسته است پاسخ مناسب به این نیازها بدهد و به همین دلیل سطح روابط با روسیه توسعه چندانی نیافته است.
موانع و چالش های توسعه روابط تجاری با روسیه
در این بخش پس از بررسی مطالعات پیشین، چالش ها و موانع توسعه تجارت ایران و روسیه در دو سطح احصا شد:
- چالش ها و موانع مشترک
- موانع و چالش های دوجانبه: سابقه اقدامات روسیه و شوروی علیه ایران، نبود سیستم بانکی مشترک، نبود کارشناسان تجاری مسلط به زبان روسی و تفاوت در ساختار اقتصادی دو کشور ازجمله چالش های این بخش هستند؛
- موانع و چالش ها در سطح منطقه ای: عدم تمایل روسیه به ایجاد روابط پویا با سایر کشورها، عدم پایه ریزی سیاست های آینده نگرانه در بین دو کشور و رقابت پنهان در حوزه انرژی چالش های این سطح هستند؛
- موانع و چالش ها در سطح بین الملل: افزایش تنش ها با کمک تحریم و جریمه های بین المللی از سوی غرب بر دو کشور، به دلیل تاثیرگذاری افزایش سطح روابط دو کشور بر موازنه جهانی صورت گرفته است.
- موانع صادراتی ایران به روسیه: ضعف در زیرساخت های بندری، جاده ای و ریلی، عملکرد ضعیف در حوزه لجستیک، تامین مالی پرهزینه برای صادرکنندگان داخلی، فقدان بانک اطلاعاتی و نبود نمایشگاه های ایرانی چالش های این بخش هستند.
توصیه های سیاستی
به منظور شناخت نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت های تجارت جهانی ایران با کارشناسان و پژوهشگران بازرگانی جلساتی برگزار گردید. پس از بررسی های صورت گرفته، اقدامات لازمی که باید پیرو حل چالش های این مسئله صورت گیرد، به شرح زیر احصا شده است:
- تسهیل همکاری های بانکی بین دوکشور، تامین اعتبارات بانکی برای صادرات و بهبود سیاست های ارزی؛
- تمرکز بر همکاری های اقتصادی با استان های روسیه؛
- کاهش و یا تثبت متقابل عوارض و هزینه های بندری و ریلی بین دو کشور؛
- عدم اعمال ممنوعیت های صادراتی و تنوع بخشی به سبد کالاهای صادراتی؛
- ایجاد شرکت های بزرگ تجاری یا کنسرسیوم های تخصصی در بخش های مختلف کلایی و خدماتی؛
- راه اندازی مکانزیم تهاتر؛
- و …
جمع بندی
توسعه روابط سیاسی و اقتصادی بین کشورها موجب گره خوردن منافع آن ها به یکدیگر می شود و به این دلیل، اثرپذیری آن ها در مقابل قدرت های ذی نفوذ خارجی کاهش پیدا می کند. در شرایط کنونی و باتوجه به ضرورت گسترش روابط، ایران نیازمند تحکیم ارتباطات خارجی، به خصوص با کشوری صاحب صنایع پیشرفته و نفوذ سیاسی در جامعه جهانی، مثل روسیه است. با بررسی فرصت ها و ظرفیت بازار روسیه در حوزه های پوشاک، محصولات صنعتی، کشاورزی و… و همچنین بررسی حجم تجارت بین ایران و روسیه و مقایسه آن با دیگر رقبای تجاری، مشخص گردید که ایران نتوانسته است پاسخ مناسب به این نیازها بدهد و به همین دلیل سطح روابط با روسیه توسعه چندانی نیافته است. در این راستا به منظور شناخت نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت های تجارت جهانی ایران با کارشناسان و پژوهشگران بازرگانی جلساتی برگزار گردید. پس از شناخت چالش ها، راهکارهایی چون تسهیل همکاری های بانکی بین دوکشور، تمرکز بر همکاری های اقتصادی با استان های روسیه، ایجاد شرکت های بزرگ تجاری یا کنسرسیوم های تخصصی در بخش های مختلف کلایی و خدماتی و راه اندازی مکانزیم تهاتر پیشنهاد شده است.
