مطالعه تاریخ جمهوری اسلامی ایران نشان می دهد که، حتی در صورت سخت ترین شرایط، در هر نقطه ای که سررشته امور به دست مردم بود و آن ها دارای هدف بودند کارها به بهترین نحو پیش رفته است. بنا بر نظر امام خامنه ای علت نابودی و به ثمر ننشستن بسیاری از انقلاب ها در سراسر جهان، انحراف آن ها از اهداف اعلام شده خودشان بوده است. مطالعه سخنان امام خامنه ای در زمینه های گوناگون نشان دهنده اهمیت بسیار زیاد اهداف در منظومه فکری ایشان می باشد؛ به گونه ای که بارها و بارها و در فرصت های گوناگون به نقش اهداف در ساحت های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و … پرداخته اند.
ضرورت و اهداف پژوهش
علامه طباطبایی (ره) در کتاب نهایه الحکمه در خصوص نقش «هدف» بیان می دارد: «هر فاعلی در فعلش غایتی دارد و آن غایت، علت غایی فعل می باشد». همچنین در جایی دیگر می فرماید: «حرکت، کمال اول است برای شیئی که حرکت را بالقوه دارد و از این جهت که بالقوه است پس در مورد حرکت کمال دومی وجود دارد که شیء متحرک با حرکتش به سوی آن متوجه است و حرکتش به آن منتهی می شود… آن کمال دوم مطلوب لنفسه است و حرکت به جهت تحصیل آن و نیل به آن مطلوب می باشد… و این کمال دوم «غایت حرکت» نامیده می شود و متحرک با رسیدن به این غایت به تکامل می رسد. … هیچ حرکتی خالی از غایت نیست وگرنه منقلب به سکون می شود.» این راهبرد اساسی که در حکمت نظری و فلسفه اسلامی تبیین شد در سیره حضرت امام خامنه ای مدظله العالی به صورت حکمت عملی ظهور یافته است. در تمامی شئون تمدنی، این راهبرد اساسی جاری و ساری است و جای جای قول و فعل و تقریر این حکیم مملو است از اشارات به این اصل اساسی، به گونه ای که از کنار هم قرار گرفتن این کلمات می توان نتیجه گرفت ایشان در جایگاه معلم و هدایت کننده امت، حرکت تمدنی جامعه و انسان را با این راهبرد امامت می نمایند. از همین رو بررسی نقش اهداف در منظومه فکری ایشان در ساحت های گوناگونی همچون اقتصاد، علم و فناوری، هنر و … ضروری بوده و می تواند جامعه اسلامی ایران و کشورهای اسلامی دیگر را به بالاترین جایگاه ها در این زمینه ها هدایت نماید.
نقش «هدف محوری» در منظومه تربیتی امام خامنه ای
«تربیت» یکی از ساحات وجودی انسان و تمدن می باشد که در کنار ساحت هایی همچون فرهنگ، اقتصاد، هنر، سیاست و … تکمیل کننده طرح متعالی حیات آدمی می باشد. حضرت امام خامنه ای مدظله العالی در این زمینه فرموده اند: «مهم ترین موضوع تمدنی ما تعلیم و تربیت است…». چراکه تمدن بر شانه های ستبر انسان هایی بنا خواهد شد که اندیشه، گرایش و منششان در گرو آرمان ها و اهداف آن حرکت عظیم تاریخی باشد. همان طور ایشان فرموده اند: «برای ایجاد یک تمدن اسلامی ـ مانند هر تمدن دیگر – دو عنصر اساسی لازم است یکی تولید فکر، یکی پرورش انسان». برخی از مهم ترین اشارات ایشان در زمینه نقش هدف در منظومه تربیتی عبارتند از:
- «هدف» و تعریف تربیت: ایشان در زمینه تعریف تربیت بیان می دارند: «تربیت به معنای رشد و نمو و حرکت هر شیء به سمت هدف و غایتی است که آن شیء کمال خود را بازمی یابد؛ بنابراین وقتی تربیت را این گونه معنا کنیم وسعت زیادی پیدا می کند و مستلزم این می شود که ما انسان را چگونه و به چه شکلی رشد و نمو بدهیم تا از هرجهت کامل بشود؛ یعنی انسان دارای سلامت جسمی همراه باعقل و سلامت فکری و پرورش علمی و اخلاقی باشد و یک انسان کامل بشود»؛
- «هدف» و هویت انسان: از منظر امام خامنه ای مهم ترین نیاز جوان هویت است و در این زمینه می فرمایند: «نیاز عمده، جوان هویت است؛ باید هویت و هدف خودش را بشناسد؛ باید بداند کیست و برای چه می خواهد کار و تلاش کند. دشمن می خواهد هویت جوان ایرانی را از او بگیرد؛ اهداف را از بین ببرد؛ افق ها را تیره کند؛ به او بگوید تو یک موجود حقیر و محدود هستی؛ پیش من بیا تا تو را زیر بال بگیرم. معلوم است؛ کشور ثروتمند ایران و منطقه بسیار مهم و راهبردی ما و تاثیرات فراوانی که این ملت از همه سو می تواند بگذارد، همه از طریق تحقیر شخصیت جوان ها در مشت دشمن می آید. امروز برنامه دشمن نسبت به شما جوان ها این است؛ خیلی باید بیدار باشید»؛
· «هدف» و آرمان های امام در تربیت: امام خامنه ای با اشاره به آرمان های تربیت امام خمینی (ره) بیان می دارند: «فقط با آرمان های امام (رضوان الله تعالی علیه) است که چنین افرادی [شهدا] با این گونه جهان بینی و عمل پیدا می شوند و بدون آن اصلا امکان ندارد. امروز آرمان ها و آرزوهای امام، از هر چیز دیگر زنده تر است؛ دنیا هم از آن ها می ترسد. آن ها از شخص امام، به خاطر آن آرمان ها می ترسند. ما همان راهی را که آن بزرگوار رفت، ادامه خواهیم داد؛ زیرا برتر و والاتر و شیرین تر و مقدس تر و شایسته تر از آرمان های او سراغ نداریم».
مصادیق «هدف» در ساحات فردی و جمعی تربیت انسان
در این بخش از پژوهش به برخی از مصادیق هدف در دو ساحت فردی و جمعی در سخنان امام خامنه ای پرداخته می شود:
· ساحت فردی: ایشان در این زمینه بیان می دارند: «سعی کنید بچه ها را با ایمان کنید؛ ایمان به خدا، ایمان به حقیقت مطلق و ایمان به اسلام. اگر این بچه ها با ایمان پرورش پیدا کردند و شما توانستید بذر ایمان را در دلشان بکارید، در آینده می شود از آن ها هر شخصیت عظیمی ساخت و برای هر کاری مناسب اند…». همچنین در جایی دیگر می فرمایند: «[انسان باید] نسبت به اهدافی که از خود او فراتر است هم احساس مسئولیت کند؛ اهدافی که به خود او محدود نمی شود، بلکه مربوط به مجموعه، ملت، تاریخ و بشریت است. انسان باید در قبال این هدف ها هم احساس وظیفه، تعهد و مسؤولیت داشته باشد. هیچ انسان و هیچ جامعه ای بدون این احساس تعهد، به قله های رفیع سعادت نخواهد رسید»؛
· ساحت جمعی: ایشان در زمینه ساحت جمعی نیز سخنان پر اهمیتی را بیان داشته اند که برخی از این بیانات عبارتند از: «هدف ملت ایران و هدف انقلاب اسلامى، ایجاد یک تمدن نوین اسلامى است»؛ «امام بزرگوار ما مسیر را عوض کرد و یک تغییر بزرگ انجام گرفت؛ [امام] مسیر ملت ایران را تغییر داد، ریل را عوض کرد؛ ما را به سمت هدف های بزرگ حرکت داد. این هدف ها که انقلاب و امام انقلاب، ما را به سمت این هدف ها حرکت دادند و جامعه ایرانی را به این سمت رهنمون شدند، فوق العاده حائز اهمیت است. این هدف ها خلاصه می شود در حاکمیت دین خدا.»
نقش «هدف محوری» در سیره عملی و مواجهه تربیتی امام خامنه ای با حوادث
هدف محوری در سیره عملی و مواجهه تربیتی امام خامنه ای با حوادث نیز از نقش پررنگی برخوردار بوده است. چنان که می فرمایند: «این که ما هر سالی را به نامی و با شعاری موسوم می کنیم و سال را با این نام و با این شعار آغاز می کنیم، صرفا یک عمل تشریفاتی نیست. البته اسم ها مهم نیست؛ مهم مسماست؛ لیکن این نام گذاری ها به ما و ملت و مسئولان نشان می دهد که چه می خواهیم و دنبال چه هستیم یا باید به دنبال چه باشیم. هر سال باید با تجربه های سال های پیش، هم ملت و هم دولت راه خود را به سمت هدف های والای این ملت و این کشور طی کنند و گام ها را محکم تر و استوارتر بردارند». همچنین در جایی دیگر می فرمایند: «رسول گرامى اسلام (ص) از حادثه اى مثل جنگ اُحد و شکستى که براى مسلمین پیش آمد، در جهت تکامل مسلمان ها استفاده کرد. همین امام و پیشواى بزرگمان نیز در طول ده سال گذشته، از حوادثى که براى همه ما بسیار تلخ و سنگین و مصیبت بار بود، به عنوان عاملى در جهت تقویت و پیشرفت ملت استفاده کرد. آن رهبر عزیز، قبل از پیروزى انقلاب، از وقایعى مثل حادثه مدرسه فیضیه یا قیام پانزده خرداد به عنوان یک ابزار و وسیله در جهت اهداف انقلابى خود و ملت ایران استفاده کرد و مردم را پیش برد.»
جمع بندی
هدف و غایت از ارکان مهم هر حرکتی بوده و بسیار اهمیت دارد. داشتن هدف در سیره حضرت امام خامنه ای مدظله العالی به صورت حکمت عملی ظهور یافته است. از همین رو بررسی نقش اهداف در منظومه فکری ایشان در ساحت های گوناگونی همچون اقتصاد، علم و فناوری، هنر و … ضروری بوده و می تواند جامعه اسلامی ایران و کشورهای اسلامی دیگر را به بالاترین جایگاه ها در این زمینه ها هدایت نماید. به همین منظور پژوهش حاضر به بررسی نقش اهداف در منظومه فکری امام خامنه ای پرداخته است. برخی از مهم ترین اشارات ایشان در زمینه نقش هدف در منظومه تربیتی ایشان عبارتند از: نقش تربیت، هویت و نقش آرمان های امام خمینی (ره) در انتخاب هدف. همچنین به برخی از مصادیق هدف در دو ساحت فردی و جمعی در سخنان امام خامنه ای پرداخته شد. در پایان نیز نقش هدف محوری در سیره عملی و مواجهه تربیتی امام خامنه ای در مواجهه با حوادث بیان شد.
صمد ملازینل
