دولت در اسلام آباد برای بررسی هرگونه تنش زدایی و نزدیکی به هند به حمایت صریح شرکای خود در ائتلاف حاکم و همچنین ارتش نیاز دارد. احزاب رقیب، به ویژه اپوزیسیون، با هر گونه تعامل با هند مخالفت خواهند کرد . به هرحال این آزمونی سخت برای شهباز شریف خواهد بود.

الجزیره در گزارشی به بررسی پاسخ به این سوال پرداخته که آیا نخست وزیر تازه سوگندخورده پاکستان می تواند رابطه با هند را بهبود بخشد؟ در متن این گزارش آمده است:

این یک تبادل پیام رسمی و مختصر بود. در 5 مارس، دو روز پس از اینکه شهباز شریف بیست و چهارمین نخست‌وزیر پاکستان شد، همتای هندی وی پیامی 13 کلمه‌ای در شبکه اجتماعی ایکس منتشر کرد : به نخست‌وزیر شریف برای سوگند به عنوان نخست‌وزیر پاکستان تبریک می‌گویم.

شریف دو روز بعد پاسخ او را داد: از  شما برای تبریک به مناسبت انتخاب من به عنوان نخست وزیر پاکستان سپاسگزارم.

پیام تبریک مودی و پاسخ شریف، حتی در یک جلسه توجیهی وزارت امور خارجه ایالات متحده، در مورد چشم انداز تنش زدایی بین این همسایگان  مجهز به سلاح هسته ای که روابط دیپلماتیک در رابطه آنها به سختی کارکردی دارد، سؤالاتی را ایجاد کرد. وزارت امور خارجه آمریکا نیز در این مورد ابراز امیدواری کرد که روابط سازنده و صلح آمیز بین دهلی نو و اسلام آباد برقرار شود.

ماموریت سخت نواز شریف

اگرچه نواز شریف، برادر بزرگ نخست‌وزیر پاکستان سابقه طولانی در تلاش برای پیشرفت‌ در رابطه با هند – از جمله با مودی – دارد، تحلیلگران دو طرف مرز می‌گویند که جهت گیری روابط تنها پس از انتخابات ملی آتی هند قابل ارزیابی است که در آوریل و مه برگزار می شود.

ملیحه لودی، یک دیپلمات بازنشسته پاکستانی که به عنوان سفیر در سازمان ملل متحد، ایالات متحده و همچنین بریتانیا خدمت کرده، می گوید که مدیریت روابط با دهلی نو آزاردهنده ترین آزمون سیاست خارجی برای دولت فعلی پاکستان خواهد بود.

او با اشاره به حزب مسلم لیگ نواز پاکستان (PMLN)، حزب برادران شریف، به الجزیره گفت: «درست است که PMLN قبلی آماده تعامل با هند بود، اما قبلاً این حس دو جانبه و متقابل بود. اما امروز موانع زیادی برای عادی سازی روابط وجود دارد که غلبه بر آنها آسان نیست.»

معمای کشمیر

مسلماً، بزرگترین مانع بر سر راه هر حرکت به سمت عادی سازی بین همسایگان، مسئله دره کشمیر است، منطقه زیبا اما بحث برانگیز  که دو طرف بر سر آن جنگ های متعددی از زمان استقلال از سلطه بریتانیا در سال 1947 انجام داده اند. هر دو طرف ادعای ارزی کامل بر این منطقه دارند اما هر دو فقط بخش هایی از آن را اداره می کنند.

دهلی نو اسلام آباد را به حمایت از شورشیان مسلح کشمیری متهم کرده  که برای استقلال و یا برای ادغام این منطقه با پاکستان می جنگند. اسلام آباد ضمن رد این اتهامات می گوید  که فقط از مبارزه  مردم این منطقه برای حق تعیین سرنوشت حمایت دیپلماتیک می کند.

روابط بین هند و پاکستان در سال 2019 زمانی که دولت ملی گرای هندو به رهبری مودی ماده 370 قانون اساسی هند را لغو کرد، که قبلاً به جامو و کشمیر تحت مدیریت هند خودمختاری جزئی می داد، بدتر شد.

کشمیر در مرکز اختلافات هند و پاکستان قرار دارد و موضوعی است که در آن هر یک از همسایگان شرایطی را برای گفت وگوها تعیین کرده اند که برای دیگری قابل قبول نیست. هند اصرار دارد که وضعیت جامو و کشمیر یک موضوع داخلی این کشور است. از سوی دیگر، رهبران پاکستان – از جمله برادران شریف – پیشرفت در روابط با هند را به لغو تصمیم 2019 دهلی نو مرتبط می دانند.

شرات صبهاروال، کمیساریای عالی سابق هند در پاکستان گفت که اگر هدف بهبود روابط است، توپ در زمین پاکستان است و افزود که این پاکستان بود که تجارت بین دو کشور  را تعلیق کرد و همچنین سطح نمایندگی دیپلماتیک خود را کاهش داد.

از آن زمان، پاکستان تعامل با هند را منوط به لغو حرکت هند برای پایان دادن به وضعیت ویژه جامو و کشمیر تحت قانون اساسی هند کرده است. او به الجزیره گفت:  این اتفاق نمی افتد. این دولت پاکستان است که اگر می‌خواهد کارها پیش برود، دیدگاهی عمل‌گرایانه‌تر و سازنده‌تر داشته باشد.

امید به دیپلماسی شخصی شهباز شریف

با این حال، علی‌رغم موضع‌گیری‌های سخت دو طرف، برخی تحلیل‌گران محتاطانه به احتمال تلاش مجدد دو دولت برای بهبود روابط خوش‌بین هستند که این خوش بینی بیشتر به دلیل سابقه مشترک شریف‌ها با مودی و حزب او بهاراتیا جاناتا  BJP است.

در فوریه 1999، نخست وزیر وقت هند از همین حزب مودی، با اتوبوس از مرز به لاهور رفت تا با نواز شریف، که در آن زمان در دومین دوره نخست وزیری خود بود، ملاقات کند.

دو مقام معاهده‌ای را امضا کردند که به‌عنوان یک موفقیت تاریخی برای اعتمادسازی بین دو کشور، کمتر از یک سال پس از انجام آزمایش‌های هسته‌ای هر دوی آنها که تنش‌ها را در منطقه تشدید کرده بود، تلقی می‌شد.

با این حال، سه ماه پس از این معاهده، دو کشور درگیر جنگ در کارگل در کشمیر تحت کنترل هند شدند. هند سربازان پاکستانی را به نفوذ به مناطق تحت کنترل خود متهم کرد. نواز فرمانده ارتش وقت خود، ژنرال پرویز مشرف و دیگر فرماندهان ارشد را به دلیل سازماندهی تهاجم بدون اطلاع او مقصر دانست.

تنها چند ماه بعد، مشرف یک کودتای نظامی در اکتبر 1999 انجام داد که طی آن شریف، تنها دو سال پس از تصدی مسئولیت به عنوان نخست وزیر، از قدرت برکنار شد.

یک سال پس از اینکه نواز سرانجام در سال 2013 به قدرت بازگشت،  BJP نیز پس از یک دهه  این بار با نخست وزیری مودی به قدرت بازگشت. نواز در سفر به دهلی نو برای مراسم ادای سوگند مودی به رهبران سراسر آسیای جنوبی پیوست.

سپس، در روز کریسمس در دسامبر 2015، مودی با یک بازدید غیرمنتظره از لاهور برای شرکت در مراسم عروسی نوه نواز، مردم هر دو کشور را متحیر کرد. دولت پاکستان گفت که دو کشور گفت‌وگوی رسمی را از سر خواهند گرفت و از نشست دیپلمات‌های ارشد در ژانویه 2016 خبر داد.

اما تنها یک هفته بعد، چهار مهاجم یک پایگاه نیروی هوایی هند را هدف قرار دادند که منجر به کشته شدن حداقل هشت هندی از جمله پرسنل امنیتی شد.

هند بار دیگر پاکستان را مسئول این حادثه دانست و خواستار دستگیری عاملان این حمله شد. در سپتامبر 2016، پس از حمله جنگنده‌های مسلح به یک پاسگاه ارتش هند در کشمیر، سربازان هندی برای حمله به آنچه که دهلی نو به عنوان «سکوهای پرتاب شبه‌نظامیان» توصیف کرد، وارد خاک تحت کنترل پاکستان شدند.

سه سال بعد، در فوریه 2019، درست قبل از آخرین انتخابات ملی هند، پس از کشته شدن 46 سرباز شبه نظامی هندی در یک بمب گذاری انتحاری در کشمیر تحت کنترل هند، تنش ها دوباره افزایش یافت. نیروی هوایی هند به این اتفاق با حمله به داخل خاک پاکستان پاسخ داد و ادعا کرد که اردوگاه های آموزشی جنگنده ها را هدف قرار داده است.

روز بعد جت های پاکستانی نیز وارد حریم هوایی هند شدند. یک جت نیروی هوایی هند که هواپیماهای پاکستانی را تعقیب می کرد، سرنگون شد و خلبان آن دستگیر شد. پس از آنکه پاکستان خلبان آبیناندان وارثامان را دو روز پس از دستگیری او به کشورش بازگرداند، بن بست به وجود آمده در رابطه تقریبا به پایان رسید.

این تاریخچه پیچیده گام‌ها به سمت گفت‌وگوها که اغلب قبل از دستیابی به هر گونه پیشرفت معنی‌داری متوقف شده، برای بسیاری از ناظران  و به‌ویژه دیپلمات‌های هندی شاهدی از تأثیر ارتش پاکستان بر روابط بین دو کشور است. برخی از تحلیلگران هندی ارتش پاکستان را به خرابکاری در طرح های صلح گذشته متهم کرده اند.

اما برای دیگران، درگیری فوریه 2019 نشان داد که پاکستان چگونه در محاسبات انتخاباتی هند قرار می گیرد. محبوبیت مودی با این اتفاق بالاتر رفت و  حزب او آن را به عنوان نمایش قدرت در برابر پاکستان ترسیم کرد و با قدرت بیشتر در انتخابات ظاهر و به قدرت بازگشت.

نشانه های تغییر؟

علیرغم سردی رسمی دیپلماتیک، دو کشور در فوریه 2021، زمانی که یک پیمان آتش بس دو دهه ای را در امتداد خط کنترل 725 کیلومتری (450 مایلی) ، مرزی که کشمیر را بین دو کشور تقسیم می کند،  تمدید کردند به نقاط مشترکی هم دست یافتند.

سپس، در سال 2022، زمانی که شهباز شریف برای اولین بار پس از برکناری عمران خان و حزب تحریک انصاف پاکستان با رأی عدم اعتماد پارلمان، نخست وزیر شد، مودی به او تبریک و اعلام کرد که مایل به کار با او  برای آوردن صلح و ثبات به منطقه است.

رادا کومار، کارشناس سیاست خارجی مستقر در دهلی نو، تغییری در رویکرد ارتش پاکستان در قبال هند نیز مشاهده کرده و می گوید:  به نظر می رسد از آنجا که خصومت ها در چند سال گذشته نسبتاً مهار شده ، در تفکر ارتش پاکستان نیز تغییراتی ایجاد شده است.

با این حال، با توجه به بی ثباتی سیاسی در پاکستان و ادامه بحران اقتصادی این کشور، دیگر تحلیلگران می گویند که شهباز و دولت او  که تنها پس از ایجاد اتحاد با رقبای سیاسی سنتی به قدرت رسیدند ،  فضای مانور کمی دارند. محمد فیصل، کارشناس و محقق سیاست خارجی مستقر در اسلام‌آباد می گوید که دهلی نو دریافته  که می‌تواند سیاست خارجی منطقه‌ای خود را موثرتر اجرا کند و همزمان پاکستان را هم نادیده بگیرد.  در همین حال، دولت پاکستان قبل از تعامل با هند به اجماع داخلی نیاز دارد.

دولت در اسلام آباد برای بررسی هرگونه تنش زدایی و نزدیکی به هند به حمایت صریح شرکای خود در ائتلاف حاکم و همچنین ارتش نیاز دارد. احزاب رقیب، به ویژه اپوزیسیون، با هر گونه تعامل با هند مخالفت خواهند کرد . به هرحال این آزمونی سخت برای شهباز شریف خواهد بود.

کومار، که نویسنده کتاب بهشت در جنگ: تاریخ سیاسی کشمیر است، وجود چالش های سیاسی را در هرگونه تلاش برای تنش زدایی تایید می کند اما می گوید رهبرانی که تن به قمار تلاش برای روابط بهتر دو همسایه می دهند ممکن است از حمایت مردمی هم برخوردار شوند.  در پاکستان، سیاستمداران اپوزیسیون هر چیزی را که در قبال هند برخورد «نرم» تلقی شود، به ابزاری برای انتقاد از دولت مستقر تبدیل خواهند کرد. بنابراین اگر رهبران هر دو کشور بخواهند در برقراری صلح مشارکت کنند، باید مصمم باشند. من فکر می‌کنم که هر دو از حمایت بخش قابل توجهی از مردم برخوردار خواهندشد.

ویوک کاتجو، دیپلمات سابق هندی می گوید : پاکستان همچنین باید مرزهای تجاری خود را با هند باز و  سلامت اقتصادی خود را احیا کند. پاکستان در نقطه حساسی قرار دارد، چیزی که نخست وزیر جدید در سخنرانی خود به آن اذعان کرد. اما او  نمی‌تواند شرایط را متحول کند مگر اینکه رویکرد و روابط خود را با همسایگان خود، به‌ویژه هند، اصلاح کند و درباره منطقه مورد مناقشه هم به ابتکار جدیدی دست پیدا کنند.

با این حال، اعزاز چودری  که در جریان سفر مودی در سال 2015 وزیر خارجه پاکستان بود، می گوید که بعید است هند در حال حاضر به هرگونه ژستی از سوی پاکستان با رفتار متقابل پاسخ دهد.  او گفت:  «رهبری هند هدف ناسیونالیسم هندو را دنبال می کند و از سیاست عدم تماس با پاکستان پیروی کرده است. دولت باید منتظر بماند تا هندی ها نظر خود را تغییر داده و نشان دهند که خواهان روابط صلح آمیز با پاکستان هستند.»