با فرا رسیدن سال ۲۰۲۴ و اوج گیری رقابت‌های انتخاباتی در آمریکا، راست گرایان پوپولیست یکصدا ترامپ را خوانده و منتظر تغییر قدرت در واشنگتن هستند. در نگاه اندیشکده‌ها بازگشت نئومحافظه‌کاران به قدرت می‌تواند بار دیگر سبب تغییر هندسه قدرت در سراسر جهان شده و فصل جدیدی از تقابل میان واشنگتن با قدرت‌های تجدیدنظر طلب را رقم بزند. برخی تحلیلگران معتقدند بازگشت راست گرایان و نیروهای محافظه کار به قدرت می‌تواند ثمره سال‌ها تلاش واشنگتن برای مهار روسیه، چین و ایران را از بین برده و سبب تشدید تنش‌ها در جبهه‌های مختلف شود.
دیدار صمیمی خاویر میلی و دونالد ترامپ در حاشیه کنفرانس محافظه‌کار آمریکا تبدیل به نمادی الهام بخش برای پوپولیست‌های راست گرا در سراسر جهان شده و در عین حال زنگ خطری برای نیروهای «میانه»، «چپ گرا» و معتقد به «چندجانبه گرایی» محسوب می‌شود. طی سال‌های اخیر بلوک غرب به رهبری دولت بایدن سعی کرده است تا با برجسته سازی تهدید «ژئواکونومیکی چین» و «ژئوپلیتیکی روسیه» زمینه احیای اتحاد و همکاری میان اعضای پیمان آتلانتیک شمالی را فراهم آورد. جنگ اوکراین، پیمان آکوس، رونمایی از کریدور آیمک، تلاش برای ایجاد بلوک شکننده امنیتی- اقتصادی در غرب آسیا و تلاش برای تولید ادبیات «جنگ سرد جدید» با محوریت چین، روسیه، ایران و کره شمالی از جمله اقدامات دموکرات‌ها برای حفظ جایگاه این کشور در نظام بین‌الملل بوده است. حال با خیزش مجدد راست گرایان افراطی در سراسر جهان این سؤال برای بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران ایجاد خواهد شد که آیا جهان آماده بازگشت مجدد نیروهای پوپولیست هست یا خیر؟
دیدار دونالد ترامپ با «ترامپ آرژانتین»
در ماه های اخیر شاید نام هیچ سیاست مداری در دنیا به اندازه خاوریر میلی یادآور شخصیت بی‌ثبات و غیرقابل پیش‌بینی ترامپ نبوده است. وی با انصراف از پیوستن به پیمان بریکس نخستین سیگنال همراهی با نیروهای محافظه کار در غرب را ارسال کرد. میلی با حضور در نشست سالانه داووس و قرائت سخنرانی تاریخی علیه نیروهای چپ و تجدید نظر طلب یادآور دوران «تاچریسم» و متفکران متعلق به مکتب شیکاگو در آمریکا لاتین بود. این چهره جنجالی سپس با حضور در فلسطین اشغالی و دیدار با بنیامین نتانیاهو برخلاف موج ایجاد شده در جهان برای حمایت از فلسطین سعی کرد تا خود را حامی تجاوز به نوار غزه نشان دهد. در حوزه سیاست داخلی نیز میلی با اتخاذ سیاستی رادیکال در حوزه تأمین مالی، آغاز کارزار مقررات زدایی، آزاد کردن نرخ ارز و کاهش بودجه‌های دولتی موفق شد تا در قریب به دو ماه کسری بودجه ۱.۲ تریلیون دلاری (معادل ۵ درصد تولد ناخالص داخلی آرژانتین) را تبدیل به مازاد ۵۸۹ میلیون دلار کند! البته این جراح اقتصادی با عواقبی نیز همراه بوده که مهم‌ترین آن را می‌توان افزایش افسارگسیخته تورم و هزینه‌های عمومی برای طبقات پایین و متوسط جامعه دانست.
راست گرایان برزیل حامی تجاوز ارتش اسرائیل به باریکه غزه
برزیل دیگر صحنه زور آزمایی پوپولیست‌ها و نیروهای چپ گرا در آمریکای لاتین بود. با آغاز تحقیقات پلیس در خصوص خشونت طرفداران بولسونارو در وقایع هشتم ژانویه سال گذشته میلادی طرفداران وی قدم به خیابان‌های شهر پائولیستا گذاشتند تا ضمن حمایت از «ترامپ برزیل» به سیاست‌های دولت لولا دا سیوا در زمینه حمایت از فلسطین اعتراض کنند. طرفداران بولسونارو با در دست گرفتن پرچم اسرائیل بار دیگر این پیام را به جامعه جهانی ارسال کردند که نیروهای پوپولیست جریان راست بیش از پیش نظرات واحدی در پرونده‌های بین‌المللی دارند. پیش از این رئیس جمهور برزیل در جریان سخنرانی بی‌سابقه اقدامات ارتش اسرائیل در باریکه غزه را نسل‌کشی توصیف کرد. بیان چنین اظهاراتی سبب واکنش تند نتانیاهو و یسرائیل کاتس علیه رئیس جمهور برزیل شده است. برخی تحلیلگران معتقدند اگر ترامپ بار دیگر به کاخ سفید بازگردد؛ باید آماده کارزار انتخاباتی بولسونارو برای بازگشت به قدرت باشیم.
دیگر صحنه رویایی این دو قطب متضاد را می‌توان در آن سوی اقیانوس آتلانتیک مشاهده کرد. دولت بایدن با تشدید فشارها به ترکیه- مجارستان و دادن امتیازهای راهبردی به این دو کشور سرانجام موفق شد تا زمینه الحاق سوئد و فنلاند به پیمان آتلانتیک شمالی را فراهم آورد. وقوع چنین تحول ژئوپلیتیکی سبب محاصره بندر سنت پترزبورگ و خفگی ژئوپلیتیکی در محدوده دریای سیاه و بالتیک شدند. وقوع چنین تحولی مهمی در کنار تداوم کمک‌های نظامی- اقتصادی غرب از کیف احتمال برخورد میان روسیه پوتین و ناتو را بیش از پیش افزایش داده است. در چنین شرایطی اظهارات ترامپ مبنی بر مشروط سازی حمایت از ناتو می‌تواند سیگنالی امیدوارکننده برای مقامات کاخ کرملین باشد. با آنکه پوتین اخیراً نسبت به انتخاب مجدد بایدن ابراز تمایل کرده بود؛ اما به نظر می‌رسد منافع مسکو به بازگشت مجدد نئومحافظه‌کاران به کاخ سفید گره خورده است. پیروزی ترامپ در انتخابات نوامبر ۲۰۲۴ این امکان برای دولت‌های اقتدارگرا، به‌ویژه روسیه فراهم خواهد کرد تا بدون ترس از اجماع جدید واشنگتن برای پیشبردهای پروژه‌های ژئوپلیتیکی خود برنامه ریزی و اقدام کنند.
اشاره شماره جدید اکونومیست به احتمال بازگشت ترامپ
با پیجیده‌تر شدن بحران‌های ژئوپلیتیکی، تشدید رقابت میان قدرت‌های جهانی و احتمال قدرت‌گیری مجدد راست‌گرایان پوپولیست این سوال برای اعضای ملل متحد ایجاد خواهد شد که آیا آماده بازگشت ترامپ و متحدان وی هستند؟ با انکه ترامپ در کمپین‌های تبلیغاتی خود سعی دارد تا دائماً شعار «آمریکا اول» را تکرار و بر سیاست «جکسونی» در حوزه سیاست خارجی تاکید کند؛ اما به نظر می‌رسد بازگشت وی به قدرت سبب تشدید تقابل میان واشتگتن با قدرت‌های تجدیدنظر طلب خواهد شد. به عبارت دیگر ویژگی پیش‌بینی‌ناپذیری ترامپ این گزاره را در ذهن تقویت خواهد کرد که ممکن است با از سرگیری جنگ تجاری میان واشنگتن- پکن، تضعیف اتحاد کشورهای حوزه یوروآتلانتیک یا قدرت گیری مجدد کشورهای عرب محافظه کار- اسرائیل در خاورمیانه، احتمال گسترش دامنه جنگ و مناقشات ژئوپلیتیکی در سراسر جهان بیش از پیش تقویت شود.
محمد بیات
