خلاصه تحلیل:
-
چابهار منطقه‌ای مناقشه در روابط تجاری ایران و هند محسوب می‌شود. ایندین اکسپرس، روزنامه مشهور هندی این تحلیل خود را به تاریخچه روابط ایران و هند با محوریت چابهار اختصاص داده‌است.
-
چابهار در دهانه خلیج عمان قرار دارد . این بندر هم برای ایران و هم برای هند از اهمیت راهبردی برخوردار است.
-
چابهاربه طور بالقوه می تواند به تهران کمک کند تا اثر تحریم های غرب را از بین ببرد و به دهلی نو یک مسیر جایگزین پیشنهاد می کند که پاکستان را دوربزند.همچنین بخشی از کریدور حمل و نقل بین المللی شمال – جنوب است که یک پروژه حمل و نقل چند وجهی است که اقیانوس هند و خلیج فارس را از طریق ایران به دریای خزر و از طریق سنت پترزبورگ در روسیه به شمال اروپا متصل می کند.
-
در سال 2002 ایران و هند طی یک همکاری استراتژیک پروژه‌های اقتصادی را کلید زدند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها توسعه چابهار بود.
-
تسلط طالبان در افغانستان و زاویه هر دو کشور ایران و هند با دولت مستقر در پاکستان باعث شد تا چابهار بهترین مسیر جایگزین هندی‌ها برای رسیدن به آسیا میانه و روسیه شود.
-
پس از آنکه چین توسعه بندر گوادر در پاکستان را به عنوان بخشی از طرح کمربند و جاده آغاز کرد، پروژه چابهار برای هند اهمیت بیشتری پیدا کرد.
-
پروژه چابهار دو بندر مجزا به نام های شهید بهشتی و شهید کلانتری وجود دارد. سرمایه گذاری هند به بندر شهید بهشتی محدود می شود. هند، ایران و افغانستان در آوریل ۲۰۱۶ یک توافقنامه سه جانبه امضا کردند و در دسامبر ۲۰۱۷ فاز اول بندر شهید بهشتی افتتاح شد و هند در همان سال اولین محموله گندم خود را از طریق چابهار به افغانستان فرستاد.
-
در دسامبر ۲۰۱۸ بخشی از عملیات در شهید بهشتی را به عهده گرفت. براساس گزارش وب سایت بندر شهید بهشتی در چهار فاز در حال توسعه است و با تکمیل هر ۴ فاز، ظرفیت این بندر ۸۲ میلیون تن در سال با ۳۲ اسکله خواهد بود.
-
هند به طور سنتی در اجرای پروژه های زیرساختی بلندپروازانه در همسایگی خود دچار مشکل شده است دهلی تعهداتی در زمینه ساخت پروژه های برق، بزرگراه ها، راه آهن و دیگر زیرساخت ها داده است. هر کدام به آرامی پیش می روند یا اصلا پیش نمی روند.با این حال، موانع ژئوپلیتیکی که بزرگ ترین آن ها رابطه ایران با آمریکا است، دلیل اصلی این تاخیر بوده است.
-
دولت دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ آمریکا را از توافق هسته ای ایران خارج کرد و تحریم هایی را علیه تهران وضع کرد. اما در شرایط تحریم پیدا کردن تامین کننده بین المللی برای مواد مورد نیاز برای توسعه این بندر دشوار بود.
-
خروج آمریکا از افغانستان و بازگشت به قدرت طالبان در اوت ۲۰۲۱ با قطع روابط هند با کابل ضربه دیگری به این کشور وارد کرد. این وضعیت از سال ۲۰۲۲ بهبود یافته است، هند سفارت خود در کابل را بازگشایی کرد و ۲۰۰ میلیون روپیه کمک توسعه ای به افغانستان اعلام کرد. دهلی نو همچنین ۱۰۰ میلیارد روپیه برای پروژه بندر چابهار اختصاص داد و گفت که در سال ۲۰۲۳ بیست هزار تن گندم از طریق این بندر به افغانستان ارسال خواهد کرد.
-
سرعت توسعه بندر چابهار تحت تاثیر روابط ایران و آمریکا خواهد بود. ” پروژه چابهار با چالش هایی همراه است که عمدتا حساسیت به تحریم ها و فشارهای آمریکا، بی ثباتی و ادامه ابهامات در افغانستان و ناسازگاری ظاهری با بی ار ای است. با این حال، ایران و هند از طریق دیپلماسی فعال و رویایی و اجرا و عملیات موثر این پروژه می توانند بر این چالش ها غلبه کنند و باید بتوانند پروژه چابهار را به عنوان یک قطب و پیوند ترانزیتی پایدار حفظ کنند.
ایندین اکسپرس؛ در جریان سفر وزیر امور خارجه جایشانکار با مهرداد بذرپاش وزیر راه و شهرسازی ایران در خصوص ایجاد چارچوب هم کاری بلندمدت برای بندر چابهار در جنوب کشور گفت وگو کرد.
چابهار که در دهانه خلیج عمان قرار دارد، نخستین بندر آب های عمیق ایران است که این کشور را در نقشه راه تجارت جهانی اقیانوسی قرار می دهد. این بندر در غرب مرز ایران با پاکستان و در نزدیکی گوادر قرار دارد.
چابهار هم برای ایران و هم برای هند از اهمیت راهبردی برخوردار است. به طور بالقوه می تواند به تهران کمک کند تا اثر تحریم های غرب را از بین ببرد و به دهلی نو یک مسیر جایگزین پیشنهاد می کند که پاکستان را دور می زند و به هند اجازه دسترسی زمینی برای تجارت با افغانستان و آسیای میانه را نمی دهد.این بندر همچنین بخشی از کریدور حمل و نقل بین المللی شمال – جنوب است که یک پروژه حمل و نقل چند وجهی است که اقیانوس هند و خلیج فارس را از طریق ایران به دریای خزر و از طریق سنت پترزبورگ در روسیه به شمال اروپا متصل می کند
ماهیت دخالت هند در بندر چابهار چیست؟
مشارکت هند در توسعه این بندر از سال ۲۰۰۲ آغاز شد، زمانی که حسن روحانی، مشاور امنیت ملی سید محمد خاتمی، رئیس جمهور وقت، با همتای هندی خود، براجش میترا، گفتگو کرد. در سفر سال بعد رئیس جمهور خاتمی به هند، او و نخست وزیر آتال بیهاری واجپایی نقشه راه همکاری استراتژیک امضا کردند که یکی از پروژه های کلیدی در آن چابهار بود.
ظهور یک پاکستان متخاصم پس از تجزیه، ارتباطات زمینی هند با ایران و آسیای میانه را قطع کرد. با این حال، این امر تاثیر زیادی بر اقتصاد بسته هند در چهار دهه پس از استقلال نداشت. سی. راجا موهان، سردبیر امور استراتژیک و کمک کننده در امور بین الملل هند اکسپرس، گفت: ” تنها پس از دهه ۱۹۹۰ است که اقتصاد هند باز شد و تعامل هند با جهان شروع به رشد کرد.”
هند و ایران پس از تسلط طالبان بر افغانستان در سال ۱۹۹۶ همکاری نزدیکی را آغاز کردند. هر دو کشور مخالف شبه نظامیان سنی اسلامگرای پاکستان بودند و از اتحاد شمال به رهبری احمد شاه مسعود حمایت می کردند. در حالی که هند به دنبال عبور از سد پاکستان در زمینه دسترسی ترانزیت زمینی به افغانستان بود، جستجو برای یافتن یک مسیر جایگزین ضروری تر شد.
آسان ترین مسیرهای هند به آسیای میانه و روسیه از طریق پاکستان و افغانستان است. بهترین آن ها از طریق ایران است که با آسیای میانه و دریای خزر هم مرز است.
راجا موهان گفت: ” حتی زمانی که هند به دنبال دسترسی به افغانستان بود، به دنبال چیزی بود که اینستک نامیده می شد، که آن را به روسیه و قلمروهای اروپایی می برد.پس از آنکه چین توسعه بندر گوادر در پاکستان را به عنوان بخشی از طرح کمربند و جاده آغاز کرد، پروژه چابهار برای هند اهمیت بیشتری پیدا کرد.”
چقدر از بندر چابهار توسعه یافته است؟
در پروژه چابهار دو بندر مجزا به نام های شهید بهشتی و شهید کلانتری وجود دارد. براساس مقاله “ژئوپلیتیک بندر چابهار برای ایران، هند و افغانستان” نوشته علی امیدی و گوری نولکار اوک از دانشگاه اصفهان، سرمایه گذاری هند به بندر شهید بهشتی محدود می شود. هند، ایران و افغانستان در آوریل ۲۰۱۶ یک توافقنامه سه جانبه امضا کردند و پس از آن وزارت کشتیرانی هند با سرعت زیادی به سمت توسعه این بندر حرکت کرد. در دسامبر ۲۰۱۷ فاز اول بندر شهید بهشتی افتتاح شد و هند در همان سال اولین محموله گندم خود را از طریق چابهار به افغانستان فرستاد.
دو سال بعد، صادرات افغانستان به هند برای اولین بار از طریق این بندر صورت گرفت. هند در آن سال چهار محموله از این دست دریافت کرد.در همین حال، در ژانویه ۲۰۱۵، شرکت هند پورتز گلوبال لیمیتد تحت قانون شرکت ها، ۲۰۱۳، برای توسعه پورت های خارج از کشور ادغام شد. در دسامبر ۲۰۱۸ بخشی از عملیات در شهید بهشتی را به عهده گرفت. براساس گزارش وب سایت بندر شهید بهشتی در چهار فاز در حال توسعه است و با تکمیل هر ۴ فاز، ظرفیت این بندر ۸۲ میلیون تن در سال با ۳۲ اسکله خواهد بود: ۱۶ اسکله چندمنظوره، ۱۰ کانتینر، ۳ اسکله نفتی و خشکی.
امیدی و نوفرستی در مقاله خود نوشتند: وزیر راه و شهرسازی ایران اعلام کرد که احداث پایانه مدرن دریایی در فاز اول، ظرفیت بندر شهید بهشتی را به ۵.۸ میلیون تن افزایش داده است.
اما چرا توسعه این پورت این قدر طول می کشد؟
هند به طور سنتی در اجرای پروژه های زیرساختی بلندپروازانه در همسایگی خود دچار مشکل شده است – سرمقاله روزنامه ایندین اکسپرس در سال ۲۰۲۰ اشاره کرد: ” از نپال تا میانمار، سریلانکا و ایران، دهلی تعهداتی در زمینه ساخت پروژه های برق، بزرگراه ها، راه آهن و دیگر زیرساخت ها داده است. هر کدام به آرامی پیش می روند یا اصلا پیش نمی روند.با این حال، موانع ژئوپلیتیکی که بزرگ ترین آن ها رابطه ایران با آمریکا است، دلیل اصلی این تاخیر بوده است.
پس از توافق سال ۲۰۰۳ واجپایی – خاتمی، با نزدیک تر شدن هند به دولت رئیس جمهور جورج دبلیو بوش، روند پی گیری کند بود. آمریکا به همراه عراق صدام حسین و کره شمالی کیم جونگ ایل، ایران را در “محور شرارت” قرار داده بود که دهلی نو را تحت فشار قرار داد تا در روابط خود با تهران کند پیش برود. پس از امضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)بین ایران و گروه 5 به علاوه 1و اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۵ که باراک اوباما و روحانی رئیس جمهور بودند، روابط ایران و آمریکا به طور موقت بهبود یافت.
با این حال دولت دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ آمریکا را از توافق هسته ای ایران خارج کرد و تحریم هایی را علیه تهران وضع کرد. برای بندر چابهار یک “کانکس” به هند داده شد، اما در شرایط تحریم پیدا کردن تامین کننده بین المللی برای مواد مورد نیاز برای توسعه این بندر دشوار بود.خروج آمریکا از افغانستان و بازگشت به قدرت طالبان در اوت ۲۰۲۱ با قطع روابط هند با کابل ضربه دیگری به این کشور وارد کرد. این وضعیت از سال ۲۰۲۲ بهبود یافته است، هند سفارت خود در کابل را بازگشایی کرد و ۲۰۰ میلیون روپیه کمک توسعه ای به افغانستان اعلام کرد. دهلی نو همچنین ۱۰۰ میلیارد روپیه برای پروژه بندر چابهار اختصاص داد و گفت که در سال ۲۰۲۳ بیست هزار تن گندم از طریق این بندر به افغانستان ارسال خواهد کرد.
در این پروژه به بعد چه اتفاقی می افتد؟
سرعت توسعه بندر چابهار تحت تاثیر روابط ایران و آمریکا خواهد بود که در صورت بازگشت ترامپ به کاخ سفید در اوایل سال آینده میلادی، این روابط به شدت رو به وخامت خواهد گذاشت.بحران جاری در دریای سرخ که سرریز درگیری اسرائیل و حماس در غزه است، وضعیت کل منطقه را به شدت بی ثبات و غیرقابل پیش بینی کرده است. از نوامبر سال گذشته، شبه نظامیان حوثی یمن که ایران از آن ها حمایت می کند، کشتی های تجاری عبوری از این مسیر مهم کشتیرانی جهانی را مورد آزار و اذیت قرار داده اند و حملات تلافی جویانه آمریکا و انگلیس را به دنبال داشته اند.
حملات موشکی تلافی جویانه این هفته ایران و پاکستان که پایگاه های شبه نظامیان در خاک یکدیگر را هدف قرار داده اند، نشان دهنده تشدید این حملات در مسیری غیر منتظره است که پیامدهای کامل آن را باید دید.هند گفته است که تحمل تروریسم را ندارد و حملات حوثی ها به کشتی های تجاری به منافع این کشور آسیب می زند. اما پس از حملات فرامرزی ایران در پاکستان، این کشور همچنین اذعان کرد که کشورها باید “در دفاع از خود” اقدام کنند.
امیدی و نوکار اوک در مقاله خود نوشتند:
” پروژه چابهار با چالش هایی همراه است که عمدتا حساسیت به تحریم ها و فشارهای آمریکا، بی ثباتی و ادامه ابهامات در افغانستان و ناسازگاری ظاهری با بی ار ای است. با این حال، ایران و هند از طریق دیپلماسی فعال و رویایی و اجرا و عملیات موثر این پروژه می توانند بر این چالش ها غلبه کنند و باید بتوانند پروژه چابهار را به عنوان یک قطب و پیوند ترانزیتی پایدار حفظ کنند.
منبع: روزنامه ایندین اکسپرس
ترجمه و تلخیص: دنیای تحلیل
