در حالی که ارمنستان در مجاورت آذربایجان، روسیه و ترکیه خود را تنها می بیند و احساس می کند باید یکی از کشورهای همسایه را در کنار خود داشته باشد، ایران نیز به دنبال آن است که در منطقه قفقاز حضور پررنگ خود را داشته باشد و از این منطقه سهم خود را ببرد. برقراری موازنه در روابط پیچیده موجود در منطقه قره باغ به ویژه که پای کشورهای غربی به خصوص فرانسه و امریکا نیز به این منطقه باز شده، به گونه ای که حداقل هزینه های این پیچیدگی متوجه تهران شود، از اهداف اصلی ایران در قره باغ است.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، صبح امروز به ارمنستان سفر کرد تا بعد از بحران اخیر قره باغ جنوبی که به آزادی این منطقه توسط آذربایجان انجامید، این نخستین سفر او به ایروان باشد.
در این سفر قرار است درباره سازوکار 3+3 که نشست اخیر آن در تهران برگزار شد و تحرک تازه ای در این زمینه به وحود آمد، همچنین صلح میان ارمنستان و آذربایجان که به مرحله امضای صلح و تبادل اسرا بیش از پیش نزدیک شده است، بحث و تبادل نظر شود.
در حالی که روسیه تمایل دارد پیمان صلح میان آذربایجان و ارمنستان زیر نظر آن و در مسکو امضا شود و بر تمامی جوانب آن مستقیما نظارت داشته باشد، حضور وزیر امور خارجه کشورمان در ایروان و بحث در این زمینه می تواند رنگ و بوی خاصی به آن بدهد.
بعد از آن که ارمنستان در جنگ اخیر قره باغ که به آوارگی بیش از 120 هزار ارمنی از این منطقه انجامید، احساس خسارت کرد و حتی روسیه، متحد دیرینه ارمنستان، از کمک‌رسانی به آن خودداری کرد و اجازه داد آذربایجان به آسانی جنگ را پیروز شود و مناطق مورد منازعه را آزاد کند، حالا ارمنستان به دنبال متحدی می گردد که بتواند تا اندازه ای این خسارت را جبران کند و التیامی بر زخم عمیق ناشی از آن باشد.
پس از جنگ اخیر قره باغ نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، به صراحت روسیه را به خیانت متهم کرد و گفت که روس ها در این جنگ نابرابر و در حالی که آذربایجان از حمایت و پشتیبانی خارجی (ترکیه و اسرائیل) برخوردار بود، ارمنستان را تنها رها کرد تا به این ترتیب اجازه دهد آذربایجان به راحتی در این جنگ پیروز شود. او با اشاره به روسیه و سازمان پیمان امنیت جمعی زیر نظر مسکو و خودداری سربازان روس در هر گونه مداخله نظامی میان آذربایجان و ارمنستان در حالی که به عنوان حافظ صلح در آن منطقه حضور داشتند، گفت که آنها (روس ها) «نمایان کردن آسیب‌پذیری‌های ما را جزء وظایف خودشان تعریف کرده‌اند.» او همچنین تلویحا گفت که بعد از از واگذاری قره‌باغ کوهستانی، مسکو از تظاهرات ضد دولتی در ارمنستان حمایت کرده است. پاشینیان همچنین در 2 آذر امسال گفت که روسیه هنوز تسلیحاتی را که این کشور هزینه خرید آنها را پرداخته، تحویل نداده است. نخست وزیر ارمنستان به طور تلویحی این رفتار روس ها را عامل شکست ارمنستان در برابر آذربایجان دانست، جنگی که صرفا 24 ساعت به طول انجامید و آذربایجان به راحتی آن را برد. به این ترتیب به روشنی می بینیم که ارمنستانی ها در مسیر دوری از روسیه حرکت می کنند و با وجود وابستگی ها روابطشان با روس ها تیره شده است.
این در حالی است که گرجستان نیز به دلیل تیرگی روابطش با روسیه تا آنجا که در هر اجلاسی که این کشور حاضر باشد در آن اجلاس حاضر نمی شود و برای همین، به نوعی ناخودآگاه، نزدیکی به ترکیه و آذربایجان را برگزیده، به ویژه که اختلاف مرزی ای با این دو کشور ندارد؛ این وضعیت سبب شده است تا ارمنستان به نوعی احساس سرخوردگی از روابطش با همسایگان داشته باشد.
دقیقا از اینجاست که سفر امیرعبداللهیان به ایروان اهمیت پیدا می کند. ایران تلاش می کند در بحبوحه دوری ارمنستان از روسیه و اتحاد آذربایجان با ترکیه و نزدیکی بیش از پیش آن به اسرائیل، جایی برای خود بیابد و به ارمنستان بفهماند که تنها نیست و نباید به صرف دوری از روسیه مسیر غرب را بپیماید و پای آنها را به منطقه باز کند؛ ارمنستان تنها باید به رابطه با ایران اعتماد کند، ارزش آن را بداند و روی آن حساب کند.
نیاز به رابطه یک نیاز دوجانبه میان ایران و ارمنستان است. در حالی که ارمنستان در مجاورت آذربایجان، روسیه و ترکیه خود را تنها می بیند و احساس می کند باید یکی از کشورهای همسایه را در کنار خود داشته باشد، ایران نیز به دنبال آن است که در منطقه قفقاز حضور پررنگ خود را داشته باشد و از این منطقه سهم خود را ببرد. برقراری موازنه در روابط پیچیده موجود در منطقه قره باغ به ویژه که پای کشورهای غربی به خصوص فرانسه و امریکا نیز به این منطقه باز شده، به گونه ای که حداقل هزینه های این پیچیدگی متوجه تهران شود، از اهداف اصلی ایران در قره باغ است.
پرواضح است که با توجه به وابستگی های مختلف اقتصادی، امنیتی و سیاسی ارمنستان به روسیه، ایران نمی تواند به فکر پر کردن جای خالی روسیه برای ارمنستان باشد اما می تواند این احساس را نزد طرف ارمنستانی تقویت کند که از بابت همسایگانش ناامید نباشد و کشور بزرگ و قدرتمندی چون ایران را می تواند در کنار خود تصور کند.
در حالی که روابط ایران و آذربایجان رو به بهبود می رود و دو طرف تصمیم دارند اختلافات را حل کنند اطمینان یافتن از گسترش روابط با ارمنستان می تواند در نهایت به سود منافع ایران و تقویت جایگاه بین المللی اش به ویژه در مناسبات منطقه ای باشد که یکی از اهداف اصلی سیاست خارجی ایران در سال های اخیر بوده است.
سید علی موسوی خلخالی
