پوتین در مارس ۲۰۲۲ لحن خود را تغییر داد و توضیح داد که هدف اصلی “عملیات نظامی ویژه” خود “آزادسازی دونباس” است. اما پس از آن، سه ماه بعد، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، جنگ را فراتر از دونباس دانست، و در کنار آن آقای پوتین از بازسازی سرزمین های تاریخی روسیه به سنت پیتر کبیر صحبت کرد.
روسیه برای تحقق اهداف خود در جنگ اوکراین باید به دنبال ایجاد یک گفتمان بین نخبگان حاکم خود باشد، که بر اساس یک چارچوب و استراتژی باید اهداف را تعریف کند و براساس همین چارچوب بتواند به تبیین علل جنگ و پیروزی در آن بپردازد. سوالی که اکنون وجو دارد این است که آیا روسیه به این چارچوب مشخص رسیده است و می تواند براساس آن عمل کند یا خیر؟
با نگاهی به تاریخ روسیه و فعالیت های تزارهای آن میتوان به این نکته رسید که روسیه معمولا در زمینه جغرافیا و فضای حیاتی همواره جاه طلبی هایی داشته است و به دنبال گسترش سرزمینی بوده است. در همین راستا بیشترین اقدامات آنها بصورت تحمیلی و با قدرت زور بوده است که مناطق مختلفی را ضمیمه امپراطوری خود کردند.
تصرف کازان و آستاراخان توسط ایوان مخوف در قرن پانزدهم، فتح سیبری که در قرن شانزدهم آغاز شد، و الحاق کریمه توسط کاترین کبیر در سال 1783 در دسته بندی تحمیلی قرار میگیرند یعنی همان تلاش مبتنی بر استفاده از ابزارهای مختلف قدرت برای رسیدن به اهداف مد نظر.
استراتژی های روسیه
جنگ جاری در اوکراین برای روسیه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در کنار اهمیت و مسئله ناتو و ژئوپلتیک برای روسیه این جنگ یک ماهیت هویت محور برای روسیه دارد، به ویژه در داخل کشور و برای همراهی افکار عمومی روسیه نیاز به یک روایت سازی قوی و قانع کننده برای مردم خود دارد. در همین راستا می توان برخی مصاحبه ها و نوشته های سیاست مداران این کشور را در راستای همین گفتمان سازی بررسی کرد.
مقاله سال 2021 ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در مورد “وحدت تاریخی بین روسیه و اوکراین” این بحث تاریخی را با یک موضع طرفدار یکی سازی تاریخی و غلبه گفتمان تاریخی برای وحدت دو ملت را تقویت کرد و تلاش داشت که علل تاریخی را به عنوان اصل ترین علت این جنگ بداند. او هرگونه ادعای اوکراین برای داشتن یک کشور مستقل را رد می کند،زیرا تاریخ، زبان و فرهنگ این کشور از روسیه جدایی ناپذیر است.
استدلال پوتین هدف اولیه مسکو از برنامه تصرف کیف را توجیه کرد، زیرا چنین پیروزی راه را برای نصب یک رهبر دست نشانده طرفدار کرملین هموار می کرد و می توانست در تبدیل شدن اوکراین به یک منطقه امن برای روسیه مفید باشد. اما این رویکرد به علت فرسایشی شدن جنگ و همینطور عدم پذیرش ملیت روسی توسط بخش غیر روسی زبان اوکراین عملا روسیه را مجبور به تغییر راهبرد خود کرد. همراهی مناطق شرقی که روس زبان هستند و فرهنگ روسی دارند برای ادغام در روسیه بزرگ ساده تر بود و روسیه به دنبال الحاق این مناطق به خاک خود رفت، موضوعی که در رسیدن به آن تا حد زیادی موفق بوده است.
بر این اساس، پوتین در مارس 2022 لحن خود را تغییر داد و توضیح داد که هدف اصلی “عملیات نظامی ویژه” خود “آزادسازی دونباس” است. اما پس از آن، سه ماه بعد، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، جنگ را فراتر از دونباس دانست، و در کنار آن آقای پوتین از بازسازی سرزمین های تاریخی روسیه به سنت پیتر کبیر صحبت کرد.
در همین راستا و برای اقناع افکار عمومی رسانه ها و فعالان سیاسی روس بیان داشتند که هدف روسیه نیز از ابتدا فتح کامل اوکراین نبوده است و این کشور به دنبال تصرف سرزمینی در اوکراین نیست. این موضوع محل بحث موافقان و مخالفان روسیه است و برخی آنرا عقب نشینی روسیه از اهداف اولیه خود می دانند اما بنظر روسیه از ابتدا نیز به دنبال فتح و الحاق کامل اوکراین نبوده است و حملات و درگیری های نظامی در نزدیکی پایتخت بیشتر برای تحت فشار قرار دادن طرف اوکراینی برای پذیرش شروط روسیه بوده است.
اهرم فشار روسیه
درکنار این تغییرات گسترده در رویکرد روسیه که باعث سردرگمی مردم روسیه شده است، دوستان روسیه نیز نمی توانند به درستی استراتژی این کشور را درک کنند. زیرا روسیه یکبار از سنت فرهنگی و تاریخ یاد میکند، یکبار از پتر کبیر و کشور گشایی و جایی دیگر از تلاش برای از بین بردن نئونازی و گاه از احیای مرزهای شوروی می گوید. بنظر این می تواند خود یک استراتژی چندگانه برای روسیه باشد تا در مراحل مختلف و براساس شرایط میدانی جنگ اهداف خود را باز تعریف کند تا بتواند در میدان دیپلماسی قدرت چانه زنی و دست بالا را داشته باشد.
بنابراین می توان گفت که روسیه با این رویکرد و بازی با استراتژی های مختلف می تواند در هر صورت خود را برنده جنگ بداند و با با توجه به تعریف گسترده ی اهداف خود می تواند در مذاکرات انعطاف زیادی از خود برای رسیدن به یک قرارداد صلح نشان دهد. در واقع این چندگانگی اهداف روسیه می تواند هم اهرم فشار برای پیروزی باشد و هم علتی برای ترس بیشتر اروپا به خصوص اگر طرف اروپایی نتواند به درستی از رفتار روسیه نیت خوانی کند.
لذا باید به نظاره نشست و عملکرد طرفین در میدان نبرد را دید تا نتایج آن در میز مذاکره مشخص شود و این زمان هرچه سریعتر پیش برود و غبار تردید فرو بنشیند می تواند برای همه طرفین برد محسوب شود.
