نشست جو بایدن و شی جین‌پینگ نشانه پیشرفت پس از یک دوره تنش شدید بود. اما ریشه‌های رقابت فزاینده همچنان باقی است.
رهبران دو ابرقدرت جهان پیشتر مذاکرات چهار ساعته خود را در سانفرانسیسکو به پایان رسانده بودند که رئیس جمهوری ایالات متحده تلفن خود را بیرون آورد و عکسی را به همتای چینی خود نشان داد.
«آیا این مرد جوان را می‌شناسید؟» به گفته رسانه‌های دولتی چین، این سوالی بود که جو بایدن پرسید. شی جین‌پینگ با لبخند پاسخ داد: بله. «این من بودم ۳۸ سال پیش.»
این تصویر شی را در دوران جوانی و در اولین سفر خود به ایالات متحده در سال ۱۹۸۵ و در کنار پل گلدن استیت نشان می‌دهد، زمانی که یک رهبر استانی کمتر شناخته شده بود. بایدن با اشاره به این عکس گفت: «تو ذره‌ای تغییر نکردی.»
در واقع، این خوش‌وبش به ظاهر دوستانه، یادآوری قابل توجهی از همه چیزهایی بود که از آن زمان تغییر کرده است – نه تنها در چهار دهه گذشته، بلکه به ویژه در سال‌های اخیر که روابط ایالات متحده و چین به پایین‌ترین حد خود رسید و برخی نگران بودند که دو کشور در مسیر برخورد بر سر تایوان قرار دارند. به نظر می‌رسید که سرنگونی یک بالن جاسوسی چینی در اوایل سال جاری در نزدیکی سواحل شرقی ایالات متحده به هر امیدی برای گرم شدن دیپلماتیک پایان دهد.
با این حال، ۹ ماه پس از حادثه بالن، دومین دیدار شی و بایدن به عنوان رهبر با نشانه‌های خوشی از پیشرفت به پایان رسید. بایدن در پاسخ به سوال خبرنگاری که چگونه اجلاس در املاک تاریخی فیلولی به پایان رسیده است، لبخندی زد، انگشت شست خود را بالا برد و پاسخ داد: «خوب!»
بایدن در یک کنفرانس مطبوعاتی که پس از عزیمت شی جین‌پینگ به سانفرانسیسکو برای شرکت در مجمع همکاری اقتصادی آسیا و اقیانوسیه برگزار شد، گفت که آنها یکی از «سازنده‌ترین و مفیدترین گفتگوهای خود» را برگزار کرده‌اند.
رهبران با دو تعهد مشخص ظاهر شدند. بایدن گفت که چین با بازگشایی کانال‌های ارتباطی بین ارتش آمریکا و چین موافقت کرده است که در سال ۲۰۲۲ پس از آن که نانسی پلوسی، رئیس وقت مجلس نمایندگان آمریکا با بازدید از تایپه، خشم پکن را برانگیخت، آن را بسته بود.
واشنگتن و پکن همچنین توافق کردند که یک کارگروه مبارزه با مواد مخدر ایجاد کنند که شامل سرکوب گروه‌های چینی است که کارتل‌های مکزیکی را با ترکیبات فنتانیل، یک ماده افیونی مصنوعی که عامل مرگ ۷۰۰۰۰ مورد مصرف بیش از حد در ایالات متحده در سال گذشته است، تامین می‌کند.
برای جهان مهم است که ببیند ما در حال اجرای این رویکرد در بهترین سنت‌های دیپلماسی آمریکایی هستیم. بایدن در سالنی مجلل به خبرنگاران گفت: ما با رقبای خود صحبت می‌کنیم. «رئیس‌جمهوری شی و من موافقت کردیم که هر یک از ما می‌توانستیم تلفن را برداریم، مستقیماً تماس بگیریم و بلافاصله صدای ما شنیده شود.»
شی به همان اندازه لحن آشتی‌جویانه داشت. وی گفت: سیاره زمین به اندازه کافی بزرگ است که دو کشور موفق شوند و موفقیت یک کشور فرصتی برای دیگری است.
اما در موقعیت‌های مختلف در روز چهارشنبه، هر دو رهبر به وضوح بیان کردند که اختلافات فاحش باقی مانده است. شی به ایالات متحده هشدار داد که در مسائل داخلی چین مداخله نکند – اشاره آشکار به تایوان که پکن بر آن ادعای حاکمیت دارد – و از کنترل صادرات ایالات متحده بر روی فناوری‌های پیشرفته انتقاد کرد. بایدن نسبت به آنچه که ایالات متحده به عنوان اقدامات اقتصادی ناعادلانه چین و فعالیت نظامی «اجباری» چین در سراسر دریای چین جنوبی می‌داند، ابراز نگرانی کرد.
یک اجلاس هرگز نمی تواند مسائل اساسی را که باعث رقابت بین ایالات متحده و چین می‌شود، حل کند. پکن از نحوه ایجاد نظم جهانی در تصویر آمریکا خشمگین است، در حالی که واشنگتن از ظهور یک رقیب بالقوه همتا که تمایل دارد ارتش ایالات متحده را از غرب اقیانوس آرام بیرون بکشد، بیم دارد.
اما کارشناسان می‌گویند که این گشایشی برای روابط آسان‌تر در آینده ایجاد می‌کند، که به متحدان واشنگتن در منطقه که نگران سالی هستند که با انتخابات ریاست‌جمهوری در تایوان آغاز می‌شود و با انتخاباتی در ایالات متحده به پایان می‌رسد، اطمینان خاطر می‌دهد.
آماندا هسیائو، کارشناس چین در گروه بین‌المللی بحران، می‌گوید: «این امر محیط مساعدتری را برای دو طرف ایجاد می‌کند تا در فهرستی از مسائل جهانی با یکدیگر همکاری کنند و احتمال اینکه ایالات متحده و چین به طور تصادفی وارد یک درگیری نظامی شوند کمتر می‌شود.»
«رقابت مدیریت شده»
هنگامی که شی و بایدن برای اولین بار، یک سال پیش در بالی با یکدیگر ملاقات کردند، آنها توافق کردند که برای جلوگیری از فروپاشی بیشتر روابط آمریکا و چین، یک «کف» برای روابط آمریکا و چین تعیین کنند. اما شلیک بالن به زودی آن را درهم‌شکست.
مقامات آمریکایی می‌گویند که نشست این هفته اوضاع را تثبیت کرد. به گفته یکی از مقامات ارشد آمریکایی که احساس می‌کرد پکن در حال شروع به درک پارادایم ایالات متحده برای «مدیریت رقابت» بین رقبا است، گفت‌وگوها «حجمی از واقعیت» را وارد روابط ایالات متحده و چین کرد.
مقامات هشدار دادند که نتایج این نشست نباید با نزدیک شدن اشتباه شود، اما مقامات ایالات متحده این احساس را القا کردند که به اهداف خود دست یافته‌اند. این مقام می‌افزاید: «معمولاً، در مذاکره با چینی‌ها، به چیزی نزدیک به آنچه می‌خواستید نمی‌رسید. «در این یکی، ما با دو محصول واقعا خوب به پایان رسیدیم.»
گزارش مثبت و خوش‌بینانه‌ای که رسانه‌های دولتی چین از این نشست ارائه کردند، نشان دهنده اشتیاق این کشور برای تنش‌زدایی بود. پیپلز دیلی بر ارتباط شخصی و صمیمی بین رهبران تأکید کرد.
بایدن تنها مخاطب مورد نظر شی در آمریکا نبود. در یکی از هتل‌های مرکز شهر پس از جلسه، رئیس‌جمهوری چین با رهبران تجاری ایالات متحده، از جمله تیم کوک، مدیر اجرایی اپل و لری فینک، رئیس بلک راک، در یک مراسم شام ۲۰۰۰ دلاری ملاقات پرشوری داشت.
شی در یک سخنرانی گفت که او و بایدن در تلاشی ظاهراً برای برانگیختن مجدد علاقه سرمایه‌گذاران خارجی به اقتصاد راکد چین، که با افت بازار املاک و بحران اعتماد در بخش خصوصی دست و پنجه نرم می‌کند، به «اجماع مهمی» دست یافته‌اند. وی گفت: جهان به همکاری آمریکا و چین نیاز دارد.
کوین راد، نخست‌وزیر سابق استرالیا که همچنین سفیر سابق استرالیا در چین است، می‌گوید که تمایل پکن برای ایجاد ثبات تا حدودی ناشی از مشکلات اقتصادی آن است و نشان دهنده تلاشی برای «کاهش نگرانی سرمایه‌گذاران بین‌المللی و داخلی در مورد ریسک ژئوپلیتیکی» است.
مت تورپین، کارشناس چینی-آمریکایی در موسسه هوور می‌گوید، چین همچنین تلاش می‌کند از شکاف در دولت بایدن استفاده کند. او می‌گوید، جانت یلن، وزیر خزانه‌داری، طرفدار روابط اقتصادی سالم‌تری است، در حالی که جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی و اردوگاهش در تلاش برای شکل دادن به محیط بین‌المللی در اطراف چین به روش‌هایی متمرکز هستند که بر چین فشار بیاورند. تورپین می‌گوید: «پکن رویکرد یلن را ترجیح می‌دهد.»
وانگ یی‌وی، کارشناس روابط خارجی در دانشگاه رنمین در پکن، می‌گوید هر کشور دلایل متفاوتی برای رسیدن به یک نتیجه خوب دارد. او می‌گوید که ایالات متحده می‌داند که متحدانش نگران فشار این کشور برای محدود کردن روابط اقتصادی با چین هستند، در حالی که پکن می‌خواهد قبل از ورود آمریکا به حالت انتخاباتی در سال آینده، تنش‌ها را کاهش دهد. یی‌وی می‌گوید: «ممکن است تلاطم‌های بیشتری وجود داشته باشد، بنابراین تثبیت روابط چین و آمریکا اکنون امیدی برای چین است [تا بتواند] بر اقتصاد تمرکز کند».
با این حال، منتقدان این سوال را مطرح می‌کنند که آیا این نشست به چیزی دست یافته است که واقعاً مشکلات اساسی در روابط را حل کند – به ویژه با توجه به اینکه چگونه آنها با وجود چنین اختلافاتی در مورد تایوان به اجماع می‌رسند؟
تورپین می‌گوید: «ما دقیقاً همان جایی هستیم که یک سال پیش در بالی بودیم. موافقت با گفتگو خوب است، اما آیا ما را به جایی خارج از رقابت خصمانه هدایت می‌کند؟»
پرسش اساسی تایوان
چند نفر از آشنایان به مذاکرات می‌گویند که بحث تایوان سخت‌ترین بخش این نشست بود. اما یک مقام ارشد می‌گوید که شدت آن کمتر از نشست بالی بود که پس از دیدار پلوسی از تایوان انجام شد.
بایدن در کنفرانس مطبوعاتی خود از سوالی مبنی بر اینکه آیا پشت تعهدات قبلی برای دفاع از تایوان در برابر حمله چین ایستاده است طفره رفت. در سخنانی که در پکن مورد استقبال قرار گرفت، او تنها گفت که ایالات متحده به سیاست «چین واحد» متعهد است که بر اساس آن پکن را به عنوان تنها دولت چین به رسمیت می‌شناسد و در عین حال ادعای حاکمیت این کشور بر تایوان را نیز تصدیق می‌کند.
مقامات ایالات متحده تأکید کرده‌اند که رئیس جمهوری می‌خواهد قبل از انتخابات تایوان در ژانویه بسیار مراقب باشد.
رایان هاس، مدیر سابق شورای امنیت ملی کاخ سفید در امور چین و تایوان، هشدار می‌دهد که روحیه گسترده‌تر ضد چینی در واشنگتن همچنان مانعی برای روابط بهتر خواهد بود.
هاس که اکنون کارشناس چین در موسسه بروکینگز است و در ضیافت شام با رهبران تجاری شرکت کرده است، می‌گوید: «به نظر می‌رسید که شی دستش را به سوی جامعه تجاری و مردم آمریکا دراز کرده است». این یک ژست قابل توجه بود، اما احتمالاً ژست متقابلی از سوی رهبران آمریکایی در فضای سیاسی فعلی نیست.»
خود بایدن با تأکید بر این شرایط سخت، هنگامی که در کنفرانس مطبوعاتی از وی پرسیده شد که آیا او در ماه ژوئن به استفاده قبلی خود از این اصطلاح پایبند است، گفت که شی «به یک معنا» یک دیکتاتور است.
زو ژیبو، یکی از مقامات ارشد اندیشکده CASS وابسته به دولت چین می‌گوید، بعید است که کاهش تنش‌ها در کوتاه‌مدت تغییر زیادی کند. او می‌گوید: «من نگران طرف آمریکایی هستم. سال آینده آنها یک کمپین انتخاباتی دارند [و] می‌توانند از تایوان استفاده کنند.» او می‌افزاید که ممکن است یک یا دو سال دیگر طول بکشد تا روابط به مسیر اصلی بازگردد.
اما این نشست همچنین نشان داد که دو رهبر حداقل می‌توانند با هم کنار بیایند. جنیفر ولش – یکی از مقامات سابق شورای امنیت ملی ایالات متحده برای چین و تایوان و اکنون تحلیل‌گر ارشد ژئواکونومیک در بلومبرگ – می‌گوید از اینکه چگونه شی معمولاً بی‌احساس از برخی حرکات ایالات متحده از جمله عکس، استقبال می‌کند شگفت زده شده است. او می‌گوید: «این مثبت بود که این دو رهبر حتی با تنش‌های ساختاری می‌توانند رابطه کاری خود را حفظ کنند.»
ولش می‌افزاید که اکنون آزمون اساسی این است که آیا چین به وعده‌های خود پایبند است یا خیر. منتقدان اغلب به سفر شی به واشنگتن در سال ۲۰۱۵ اشاره می‌کنند، زمانی که او در کنار باراک اوباما، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا ایستاد و متعهد شد که چین جزایر و صخره‌های دریای چین جنوبی را نظامی نخواهد کرد – وعده‌ای که به زودی زیر پا گذاشته شد.
راد که اکنون سفیر استرالیا در ایالات متحده است، می‌گوید یکی از فشارسنج‌هایی که نشان می‌دهد که آیا این اجلاس روابط را تثبیت کرده است یا خیر، این است که چین به تعهد خود برای جلوگیری از جریان ترکیبات فنتانیل عمل کند. او می‌افزاید، یکی دیگر از این موارد این است که چین هواپیماهای جنگی کمتری را بر فراز خط میانی در تنگه تایوان که قبل از رفتن پلوسی به تایوان به عنوان یک حائل غیررسمی عمل می‌کرد، به پرواز در بیاورد.
راد می‌گوید: «نکته تمام موارد بالا اثبات این است که به عمل کار برآید به سخنرانی نیست!»
آرش نصیری
