پیرو بحثهای روزهای گذشته و به استناد گفتههای نیویورکتایمز که تأکید داشت جو بایدن تمایلی به درگیری شدید با تهران ذیل تداوم جنگ حماس و اسرائیل ندارد، اکنون خبرهای جدید حکایت از آن دارد که با وجود تمام حملاتی که به رئیسجهوری آمریکا درباره توافق یا تفاهم با تهران بر سر تبادل زندانیان دوتابعیتی و آزادی شش میلیارد دلار از پولهای بلوکهشده ایران نزد بانکهای کره جنوبی و انتقال آن به بانکهای قطر شده بود، احتمالا آمریکا با انتقال ۱۰ میلیارد دلار از منابع مالی ایران در عراق به عمان و اروپا موافقت کند. این در حالی است که در روزهای نخست آغار جنگ حماس و اسرائیل، منتقدان دولت بایدن سعی داشتند پول آزادشده ایران در قطر را به عملیات طوفان الاقصی مرتبط کنند.
آنطورکه تسنیم به نقل از واشنگتن فریبیکن نقل کرده است، برخی منابع آمریکایی اعلام کردهاند احتمال دارد دولت آمریکا با دسترسی ایران به ۱۰ میلیارد دلار از منابع مالی خود در عراق و انتقال این منابع به عمان و اروپا موافقت کند. واشنگتن فریبیکن نوشته که دولت آمریکا ممکن است معافیتی تحریمی صادر کند که ایران را قادر میکند به حداقل ۱۰ میلیارد دلار از پولهای بلوکهشده در عراق دست پیدا کند. این رسانه با مطرحکردن ادعایش نوشت: این معافیت در واقع تمدید معافیتی است که پیشتر در ماه جولای صادر شد و سهشنبه (دیروز)، تاریخ آن پایان مییابد. این معافیت عراق را قادر میکند که پولهای بلوکهشده ایران را که هزینه واردات برق بوده است، به حسابهای بانکی ایران در اروپا و عمان منتقل کند.
در همین راستا، ایسنا گزارش داد که ریچارد گلدبرگ، یکی از مشاوران «بنیاد دفاع از دموکراسیها» و کارشناس تحریمها که در دولتهای پیشین آمریکا در شورای امنیت ملی خدمت کرده بود، در صفحه توییترش نوشت: «دولت بایدن در حال بررسی تأیید انتقال ۱۰ میلیارد دلار دیگر به ایران است». گلدبرگ با مطرحکردن ادعاهایی در راستای سرازیرشدن این پولها به ایران برای حمایت از شبهنظامیان منطقه، این موضوع را با جنگ غزه مرتبط کرده و گفت: «جهان در دنیای پسا-هفتم اکتبر به سر میبرد، اما کاخ سفید هنوز سیاست ششم اکتبر را در قبال ایران اجرا میکند».
گلدبرگ با اشاره به حضور شهروندان آمریکایی در غزه و در اراضی اشغالی در زمان عملیات طوفان الاقصی و جنگ غزه، اظهاراتی واهی را علیه ایران مطرح کرده و پرسید: «چرا ایران باید پس از یکی از بدترین حملات علیه شهروندان آمریکایی و بدترین کشتار یهودیان پس از هولوکاست، به بیش از ۱۰ میلیارد دلار دسترسی پیدا کند؟». با طرح این سؤال، گلدبرگ تأکید دارد که «بلوکهکردن تمامی این حسابها و خارجکردن هر سنت از دست تهران در این موقعیت، قابل درکتر است». مشاور ارشد «بنیاد دفاع از دموکراسیها»، ماه پیش هم در جلسهای در کنگره توصیه کرده بود که این ۱۰ میلیارد دلار توقیف شود.
البته دولت بایدن مصرانه میگوید ایران از این ۱۰ میلیارد دلار تنها میتواند برای مصارف بشردوستانه و غیرتحریمی استفاده کند. بر اساس این گزارش، دولت بایدن به عراق اجازه میدهد پول برق صادراتی ایران را به حسابهای بانکی متعلق به ایران در اروپا و عمان منتقل کند. گزارشها حاکی از آن است که در اواخر ماه گذشته میلادی، رئیسکل بانک مرکزی ایران درباره تسریع دسترسی ایران به این وجوه با همتای عمانی خود گفتوگو کرده است. دولت بایدن میگوید مانند شش میلیارد دلاری که در قطر نگهداری میشود، ایران میتواند از ۱۰ میلیارد دلار دارایی خود در عراق برای اهداف غیرتحریمی استفاده کند.
همزمان با این اقدام، جان کربی، هماهنگکننده ارتباطات راهبردی کاخ سفید، شامگاه دوشنبه در مصاحبه با فاکسنیوز گفت که واشنگتن به دنبال مقابله با ایران نیست، اما برای تضعیف توان نیروی نظامی آن و نیروهای تحت حمایت ایران تلاش خواهیم کرد. در بخشهایی از این مصاحبه که فارس منتشر کرده، کربی هشدار داد که «آمریکا با قدرت به هرگونه حملاتی به نیروهای خود در عراق و سوریه پاسخ خواهد داد». هماهنگکننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید در ادامه گفتوگویش با شبکه فاکسنیوز گفت آمریکا درحالحاضر روی اهدافی متمرکز است که شامل استفاده از ظرفیت ایران میشود. این مقام ارشد کاخ سفید در ادامه در جواب به این پرسش که بایدن برای اقدام در این زمینه منتظر چه چیزی است؟ عنوان کرد: «منتظر چیزی نیستیم. ما میخواهیم و میتوانیم برای حفاظت از نظامیان و پایگاههایمان حملات تلافیجویانه انجام بدهیم و به این کار ادامه خواهیم داد. به دنبال گسترش چیزی نیستیم، اما اگر آنها حمله به نظامیان ما را ادامه دهند و جان آنها را به خطر بیندازند، ما نیز به اقدامات خود ادامه میدهیم و هر کاری لازم باشد، برای حفاظت از آنها انجام میدهیم».
تحلیل رفتار واشنگتن در قبال تهران
درمجموع به نظر میرسد دولت جو بایدن از زمان آغاز جنگ حماس و اسرائیل دچار یک تناقض رفتاری است که از یکسو سعی دارد از تشدید تنش در منطقه و بهخصوص درگیری با ایران خودداری کند و همزمان با آن دست به اقداماتی زده است که بوی تسری و تعمیم جنگ به کل منطقه خاورمیانه از آن به مشام میرسد. بهزاد نیکمنش در تحلیل این تناقض به «شرق» میگوید: یقینا شرایط کنونی در منطقه و جهان بعد از عملیات طوفان الاقصی یک شرایط پیچیده و درعینحال متناقض را برای کل بازیگران خاورمیانه و جهان شکل داده است. این کارشناس حوزه بینالملل بدیهی میداند که آمریکا هم دچار نوعی تناقض در رفتار، اقدامات و واکنشهای خود در قبال این موضوع شود.
بااینحال، نیکمنش بر این باور است که درنهایت دولت جو بایدن تمایلی به تسری و گسترش جنگ به کل منطقه خاورمیانه ندارد و دلیل آن را در دو پارامتر خلاصه میکند: نخست تجربه جو بایدن از شتابزدگی ایالات متحده آمریکا بعد از حمله ۱۱ سپتامبر و عملیات گسترده در افغانستان و عراق که درنهایت وضعیت آسیای میانه و همچنین خاورمیانه را به شکلی پیش برد که تهران توانست به شکل مشخص در غرب آسیا بیشترین استفاده خود را از آن ببرد. پارامتر دوم از نگاه این تحلیلگر ارشد حوزه سیاست خارجی، به تأثیرات مخرب گسترش جنگ در خاورمیانه بر بازار انرژی در آستانه انتخابات ریاستجمهوری ایالات متحده آمریکا بازمیگردد که به گفته او به شکل مستقیم بر آرای مردم آمریکا تأثیر مستقیم دارد. در تبیین و تشریح بیشتر پارامتر دوم، نیکمنش بر این باور است که اکنون تحلیل مرکزی کارشناسان حوزه انرژی روی تداوم و تشدید بهای انرژی در بازارهای جهانی انرژی به واسطه جنگ حماس و اسرائیل، آنهم در بدو ورود به فصل سرماست. چنین اتفاقی به زعم این مفسر حوزه بینالملل، یقینا قیمت حاملهای انرژی در کشورهای اروپایی و بهویژه آمریکا را بهشدت افزایش خواهد داد که یکی از مهمترین دغدغههای معیشتی مردم به شمار میرود.
پیرو آنچه بهزاد نیکمنش گفت، اخیرا بلومبرگ نیز در گزارشی درباره تأثیر عملیات طوفان الاقصی بر بحران انرژی جهانی، تأکید دارد که افزایش تنش و درگیریها در فلسطین اشغالی، بهویژه تقابل اخیر اسرائیل با حماس در غزه، نهتنها به اقتصاد اسرائیل، غزه و کرانه باختری آسیب زده است، بلکه میتواند پیامدهایی منفی برای اقتصاد جهان نیز داشته باشد که نفت بشکهای ۱۵۰ دلار و افت یک تریلیون دلاری تولید ناخالص جهان ازجمله آنهاست.
گستردگی دامنه این آثار منفی، به این بستگی دارد که قدرتهای منطقه چه میزان درگیر این جنگ شوند. مسیرهای مهمی همچون کانال سوئز، دریای سرخ، خلیج فارس و تنگه هرمز در خاورمیانه ازجمله نقاطی هستند که در صورت افزایش درگیریها، در ایجاد و تشدید تنش اقتصادی نقش خواهند داشت. کاهش قیمت سهام شرکتها، کاهش بهرهوری و کاهش گردشگری از دیگر پیامدهای این جنگ است. به گفته بلومبرگ، باید در نظر داشته باشیم که اقتصاد جهانی جدا از این جنگ جدید نیز در وضعیت آسیبپذیری قرار دارد. تورم ناشی از جنگ روسیه و اوکراین هنوز به شرایط پیش از جنگ بازنگشته و جنگی دوباره در منطقهای که در تأمین انرژی نقش مهمی دارد، میتواند بار دیگر شعله تورم را برافروخته کند. ناآرامیهای احتمالی کشورهای عربی و نیز انتخابات پیشروی ایالات متحده نیز در این زمینه نقش دارند. بر اساس تحلیل بلومبرگ، سه پیشبینی برای ادامه جنگ وجود دارد که همه آنها نیز سه پیامد عمده اصلی دارند که شامل نفت گرانتر، تورم بالاتر و رشد کندتر است. حال اینکه کدام پیشبینی محقق شود، معلوم میکند گستره پیامدهای اقتصادی جنگ در آن سه زمینه، منطقهای خواهند ماند یا جهانی میشوند. پیرو این نکته، قیمت نفت پس از نوسانات شدید در بازارهای جهانی به حدود ۹۴ دلار در هر بشکه افزایش یافت.
روزنامه گاردین نیز در گزارشی از نگرانی تجار و اقتصاددانان حوزه نفت پس از فراتر رفتن بازارها از صد دلار در هر بشکه خبر داده است و نوشته دلیل نگرانیها ترس از نابودی مسیر اصلی محمولههای نفت و گاز است که از مسیر دریا از تنگه هرمز در غرب آسیا به بازار جهانی حمل میشوند. علاوه بر این، بلومبرگ اکونومیکس به بررسی تأثیر بالقوه جنگ بر تورم جهانی پرداخت و به این نتیجه دست یافت که گسترش جنگ در منطقه و ورود ایران به آن، تأثیر بسیار خطرناکی خواهد داشت؛ زیرا میتواند عاملی برای رکود بازارهای جهانی باشد و قیمت نفت را تا بشکهای ۱۵۰ دلار افزایش دهد. همچنین گستردهشدن دامنه جنگ غزه میتواند ضربهای قوی به رشد جهانی باشد که ممکن است در سال آتی میلادی بهجای ۲.۷ درصد به ۱.۷ درصد کاهش یابد و مانع از تلاشهای جهانی برای مهار قیمتها شود و نرخ تورم جهانی را به ۶.۷ درصد برساند یا بهطور درخور توجهی بالا ببرد.
در مقابل، محمدرضا سالک دیگر کارشناسی بود که در گفتوگو با «شرق» معتقد است اگرچه دولت بایدن به دلیل تبعات خاص سیاسی، امنیتی و بهخصوص حوزه معیشتی و انرژی تمایلی به جنگ مستقیم و تسری درگیری به کل منطقه ندارد و به گفته او این دلایل برای سایر کشورهای منطقه هم صدق میکند و به همین دلیل تهران هم چنین تمایلی ندارد، اما این تحلیلگر طبق شواهد و قرائن هشدار میدهد کوچکترین اقدام میتواند تمام محاسبات تهران و واشنگتن را به هم بریزد؛ کمااینکه به گفته سالک، اقدام دیروز (سهشنبه) گروههای مسلح عراق در دومین رونمایی از موشک کوتاهبرد، مؤیدی بر این گزاره خواهد بود.
اشاره این کارشناس به اقدام دیروز گروههای موسوم به مقاومت عراق بود که برای اولینبار از موشک کوتاهبرد و هوشمند خود تحت عنوان «صارم» رونمایی کردند، به گزارش ایسنا، مقاومت اسلامی عراق در بیانیهای دراینباره اعلام کرد که مقاومت اسلامی عراق در چارچوب پاسخگویی به جنایات رژیم صهیونیستی در تجاوز به غزه با هدایت و مدیریت آمریکا، سهشنبه برای اولینبار از موشک کوتاهبرد هوشمند «صارم» با هدف قرار دادن پایگاههای اشغالگران آمریکا رونمایی و آن را عملیاتی کرد.
به نقل از سایت شبکه روسیاالیوم، مقاومت عراق سهشنبه هفته گذشته نیز برای اولینبار از موشک میانبرد خود تحت عنوان «الاقصی ۱» با حمله به پایگاههای آمریکا رونمایی کرده بود. پایگاههای آمریکا در سوریه و عراق طی چند هفته اخیر، چندین بار مورد حمله موشکی و پهپادی مقاومت اسلامی عراق قرار گرفتهاند. مقاومت اسلامی عراق اعلام کرده بود که در راستای حمایت از ملت فلسطین و به دلیل دستداشتن آمریکا در کشتار و جنایت علیه آنها، حملات به پایگاههای واشنگتن در منطقه را تشدید خواهد کرد. در همین راستا، لری جانسون، تحلیلگر سابق آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) اذعان کرده است که سربازان آمریکایی به دلیل حملات مداوم به پایگاههای نیروهای آمریکایی در خاورمیانه کشته میشوند. وی گفته که آنها دائما در معرض حملات راکتی و حملات پهپادی هستند. ارتش آمریکا متحمل تلفاتی شده است، اما آنها را فاش نمیکند.
با در نظر گرفتن این نکته، سالک برخی از هشدارهای اخیر محمدجواد ظریف را پیش میکشد و تأکید دارد که اکنون یکی از مهمترین یا به قولی مهمترین گزاره ایدئال اسرائیل در بحبوحه جنگ با حماس و عملیات زمینی در غزه، کشاندن پای آمریکا به درگیری در منطقه و سرشاخشدن با نیروهایی مانند حزبالله لبنان و حتی ایران است؛ ازاینرو این کارشناس متذکر میشود که تحولات منطقه قطعا براساس خواست و تمایل واشنگتن پیش نمیرود. از سوی دیگر به نظر میرسد گروههای نیابتی در منطقه به شکل مستقلتری وارد عمل شدهاند. نکته مهمتری که سالک روی آن دست میگذارد موضوع تعمد اسرائیل بر گسترش عملیات زمینی در غزه و نیز تشدید تعداد کشتههاست؛ پارامتری که از دیدگاه او میتواند واکنش قهرآمیز گروههای مسلح منطقه را به دنبال داشته باشد و در ادامه شرایطی را شکل دهد که به شکلی ناخواسته درگیری تهران – واشنگتن شکل بگیرد.
پاسخ ایران به نامه نماینده اسرائیل در سازمان ملل
در راستای تحلیلی که محمدرضا سالک عنوان کرد، به نظر میرسد اسرائیل سعی دارد در کنار تحولات میدانی، نظامی، امنیتی و دفاعی در سطح سیاسی و دیپلماتیک هم پای ایران را به این جنگ بکشاند. کمااینکه نمایندگی ایران در سازمان ملل طی بیانیهای به برخی ادعاهی واهی اسرائیل پاسخ داد و تأکید کرد که اتهامات بیاساس و تلاشهای بدبینانه برای پیونددادن و نسبتدادن اقدامات گروههای مقاومت فلسطینی در مبارزه با اشغالگری و تجاوزات نظامی اسرائیل در فلسطین اشغالی به جمهوری اسلامی ایران، بهطور قاطع رد میشود. به گزارش ایسنا، ایران در نامهای دیگر در ادامه نامه ۱۳ اکتبر ۲۰۲۳ (S/2023/764)، در پاسخ به نامه مورخ ششم نوامبر ۲۰۲۳ نماینده رژیم اسرائیل که خطاب به دبیر کل سازمان ملل متحد و رئیس شورای امنیت تهیه شده است، تأکید کرد که نماینده رژیم اسرائیل در نامه خود با تکرار ادعاهای بیاساس علیه ایران، ایران را به «سیاستی با هدف شعلهورکردن جنگ منطقهای» متهم کرده است تا توجه جامعه جهانی را از جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت و فلسطینیان بیپناه و بیدفاع در نوار غزه و فلسطین اشغالی منحرف کند.
همچنین، در جلسه توجیهی شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره «وضعیت خاورمیانه، از جمله مسئله فلسطین» که در ۱۰ نوامبر ۲۰۲۳ برگزار شد
(pv/s .9472) نماینده رژیم اسرائیل در بیانیه خود تلاش کرد تا کشتار روزانه این رژیم علیه مردم بیگناه با بهکارگیری تاکتیکهای انحرافی معمولی از جمله کمپینهای ایرانهراسی، طرح ادعاهای گمراهکننده و غیرمستند، انتشار اطلاعات نادرست و انگشت اتهام بهسوی ایران را توجیه و مشروعیت ببخشد. اما این اتهامات بیاساس و همچنین تلاشهای بدبینانه برای پیونددادن و نسبتدادن اقدامات گروههای مقاومت فلسطینی در مبارزه با اشغالگری و تجاوزات نظامی اسرائیل در فلسطین اشغالی به جمهوری اسلامی ایران، بهطور قاطع و بیاساس رد میشود.
در ادامه این نامه آمده است، همانطورکه بارها بیان شده است، تصمیمات و اقدامات گروههای مقاومت فلسطین مستقل، براساس منافع آنها و در راستای آرمانهای فلسطینی است. این اقدامات مستحکم بر حقوق آنها براساس قوانین بینالمللی استوار است و حق آنها برای تعیین سرنوشت و دفاع از خود در برابر اشغالگری و تجاوز نظامی اسرائیل را تأیید میکند. در نتیجه، هرگونه تلاش برای سرزنش یا دخالتدادن ایران در این موضوعات غیرقابلقبول است. در این نامه آمده است که ایران تلاشهای فریبکارانه اسرائیل برای یکساندانستن مبارزه مشروع مردم فلسطین برای تعیین سرنوشت با تروریسم، با هدف مشروعیتبخشیدن به جنایات فجیع، پاکسازی قومی و قتل عام علیه مردم بیگناه غزه را بهشدت محکوم و رد میکند. هم حقوق بینالملل و هم منشور سازمان ملل، حق مشروع تعیین سرنوشت و همچنین حق دفاع از خود را برای مردم فلسطین در مبارزه مداوم آنها علیه اشغالگری و تجاوز نظامی اسرائیل به رسمیت میشناسند. رژیم اسرائیل نمیتواند با سرزنش نادرست ایران از پاسخگویی فرار کند.
در این نامه قید شده است که این رژیم آپارتاید بهطور غیرقابلانکاری مسئول ازدستدادن غمانگیز جانهای بیگناه ناشی از جنایات مداوم خود علیه غیرنظامیان در غزه است. اکنون بیش از یک ماه از اعلان جنگ اسرائیل به غیرنظامیان بیدفاع فلسطینی که بهعنوان رژیم اشغالگر عمل میکند، میگذرد که نقض آشکار تمام هنجارهای مرتبط حقوق بینالملل، از جمله حقوق بینالمللی بشردوستانه و حقوق بینالملل حقوق بشر است. بمباران بیامان ادامه دارد و شبوروز در بین غیرنظامیان بیگناه وحشت ایجاد میکند و این رژیم ظالم دست از کار نمیکشد و بیشرمانه از هر وسیلهای که در اختیار دارد برای محو مردم بیدفاع غزه استفاده میکند و تا آنجا پیش میرود که وقیحانه تهدید به استفاده از سلاح هستهای میکند. همانطورکه در جلسه توجیهی اخیر شورای امنیت سازمان ملل متحد در دهم نوامبر(pv/s .9472) اذعان شد، وضعیت نوار غزه به نقطه بحرانی و فاجعهبار رسیده است که نیازمند اقدام فوری بینالمللی است. مردم غزه که ۱۶ سال در محاصره قرار گرفتهاند، اکنون با تخریب خانهها و خانوادههای خود روبهرو هستند. بیمارستانها مملو از بیماران مجروح و درحال مرگ است. هزاران آواره در بیمارستانها و مدارس پرازدحام و ناامید به دنبال وسایل ضروری هستند. بیش از 11 هزار نفر در غزه کشته شدهاند که ۷۰ درصد آنها زن و کودک هستند و بیش از سه هزارو 500 نفر از جمله هزار و 700 کودک مفقود شده یا در زیر آوار محبوس شدهاند.
در ادامه نامه تأکید شد که در جلسه توجیهی شورای امنیت سازمان ملل، سازمان بهداشت جهانی (WHO) اعلام کرد که بهطور متوسط در هر ۱۰ دقیقه یک کودک به قتل میرسد و ۱.۵ میلیون نفر آواره شدهاند و در معرض افزایش خطرات بیماری قرار دارند. این سازمان با تشریح جزئیات فروپاشی قریبالوقوع سیستم مراقبتهای بهداشتی در غزه، گفت که سازمان جهانی بهداشت تاکنون بیش از ۲۵۰ حمله به مراکز بهداشتی و درمانی در غزه را تأیید کرده و از شورای امنیت خواسته است آتشبس فوری و دسترسی آزادانه بشردوستانه به غزه را تضمین کند. همچنین ادعا کرد که «هیچجا و هیچکس ایمن نیست».
در بخش پایانی این نامه، تهران یادآور شده است که جامعه بینالمللی باید فورا به وضعیت فاجعهبار انسانی در نوار غزه رسیدگی کند و اطمینان حاصل کند که مسئولان اقدامات جنایتکارانه خود علیه مردم فلسطین پاسخگو خواهند بود. جمهوری اسلامی ایران از شورای امنیت میخواهد که به مسئولیتهای خود عمل کند و اقدامات قاطعی را انجام دهد تا رژیم اسرائیل را مجبور به توقف اشغال و خصومتها، پایاندادن به جنایات، تضمین دسترسی بلامانع به کمکهای بشردوستانه و تسریع در تحویل فوری تجهیزات حیاتی به غزه کند. همچنین ضروری است که رژیم اسرائیل بهطور مداوم به تعهدات بینالمللی خود، از جمله تعهدات مندرج در قوانین بینالمللی بشردوستانه و حقوق بشر، پایبند باشد. ایران در حمایت بیدریغ خود از حقوق مشروع مردم فلسطین ثابتقدم است و مصمم است تا پایان اشغالگری در کنار آرمانهای آنان بایستد.
عبدالرحمن فتح الهی