دسترسی به اطلاعات درست بدون دستکاری و یافتن حقیقت از تونل پر پیچ و خم «فیک نیوز یا اخبار دروغ» و نیز دریافت محتواهای خالی از نفرت، در حال تبدیل شدن به نیاز اصلی انسان‌ها و جوامع مختلف است.
نتایج یک نظرسنجی که به درخواست یونسکو توسط مرکز نظرسنجی ایپسوس در شهریورماه امسال انجام شد، نشان می‌دهد، ۸۵ درصد از ۸ هزار نفر مخاطب از ۱۶ کشور که در سال ۲۰۲۴ میلادی شاهد انتخابات خواهند بود، «اطلاعات نادرست یا فیک نیوز و نفرت پراکنی آنلاین» را یک تهدید واقعی می‌دانند و خواستار اقدام مناسب مردم، دولت‌ها و صاحبان شبکه‌های اجتماعی هستند.
اخبار جعلی _ نفرت پراکنی و شبکه‌های اجتماعی
گسترش شبکه‌های اجتماعی و تنوع رسانه‌های جدید سبب شده تا دسترسی به اطلاعات درست به یکی از دغدغه‌های اصلی دولت‌ها و ملت‌ها تبدیل شود. دسترسی به اطلاعات درست بدون دستکاری و یافتن حقیقت از تونل پر پیچ و خم «فیک نیوز یا اخبار دروغ» و نیز دریافت محتواهای خالی از نفرت، در حال تبدیل شدن به نیاز اصلی انسان‌ها و جوامع مختلف است و اهمیت دستیابی به اطلاعات درست در بزنگاه های سیاسی مانند انتخابات مشخص‌تر می‌شود.
این موضوع به اندازه‌ای است که یونسکو می‌گوید: حصول اطمینان از دسترسی به اطلاعات قابل اعتماد، یک پیش نیاز اساسی برای بحث آگاهانه در مورد همه چالش‌هایی است که جوامع با آن روبرو هستند.
تحقیقات این سازمان بین‌المللی نشان می‌دهد از آنجا که پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی به منبع دستیابی و کسب اطلاعات تعداد بی‌شماری از مردم در سراسر جهان تبدیل شده، نگرانی‌هایی در مورد شیوع دروغ‌ها و سخنان مشوق نفرت مطرح شده است. اطلاعات نادرستی که توسط الگوریتم‌های غیرشفاف، سبب می‌شود تا دروغ، جایگزین واقعیت و نفرت جایگزین همدلی و یکی بودن شود.
اکنون پرسش‌های زیادی در این مسیر مطرح است، از جمله اینکه:
_ این پلتفرم‌ها بسته به میزان ارجحیت یا حاکمیت در جریان اطلاع‌رسانی چه مشکلاتی را برای کشورهای مختلف به همراه داشته‌اند؟
_ مؤثرترین رویکرد در این مسیر چیست؟
_ چه کسی مسئول است؟
_ چگونه می‌توان از حقوق بشر و درستی و حقیقت در میان هزاران محتوای نادرست یا آمیخته درست و نادرست محافظت کرد، به‌گونه‌ای که اصل حقیقت آسیب نبیند؟
همکاری یونسکو و ایپسوس برای نظرسنجی در ۱۶ کشور در آستانه انتخابات
به همین دلیل سازمان علمی _ آموزشی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) اعلام کرده، در حالی که یک رایزنی جهانی یک ساله برای تدوین دستورالعمل‌هایی برای حفاظت از آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات در حاکمیت پلتفرم‌های دیجیتال را دنبال کرده، درصدد است نتایج برخی پژوهش‌های انجام شده در این زمینه را به ویژه در زمینه تأثیر اطلاعات نادرست آنلاین و سخنان نفرت‌انگیز در زندگی روزمره ارائه کند.
نکته مهم اینکه افراد باید بدانند که آیا این موضوع یک مساله اساسی است؟ آیا آنها اغلب با آن مواجه‌اند؟ آنها برای مبارزه با آن چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌کنند؟
در این مسیر، یونسکو و مرکز نظرسنجی ایپسوس (IPSOS) تصمیم گرفتند در یک برنامه مشترک، چندین نظرسنجی را در ۱۶ کشوری که در سال ۲۰۲۴ انتخابات عمومی در سطوح مختلف در آنها برگزار می‌شود، انجام دهند و پرسش‌هایی را در این زمینه مطرح کنند.
ایپسوس یک شرکت بین‌المللی پژوهشی در حوزه افکارسنجی، واقع در پاریس است. این مرکز تحقیقاتی در سال ۲۰۱۲ در ۸۴ کشور دفتر داشت و در اکتبر ۲۰۱۱(مهر ۱۳۹۰) شرکت سینوویت (Synovate) را در خود ادغام کرد و به سومین بنگاه بزرگ تحقیقات و نظرسنجی جهان تبدیل شد.
این دو بنیاد در یک برنامه مشترک در سپتامبر(شهریور) امسال اقدام به برگزاری یک نظرسنجی در ۱۶ کشور یادشده، یکسال پیش از برگزاری انتخابات در این کشورها، در روزهای ۲۲ آگوست تا ۲۵ سپتامبر امسال (۳۱ مرداد تا ۳ مهر) کرده‌اند. هدف از برگزاری این نظرسنجی این بوده که «آیا این موضوع برای شرکت‌کنندگان مهم است؟ آیا اطلاعات نادرست، پیشتر در آنها تأثیری داشته؟ اعتبار اطلاعات آنلاین را چگونه می‌بینند؟ در مورد زندگی سیاسی در کشورشان، آیا نگرانند که اطلاعات نادرست بر انتخابات بعدی آنها تأثیر بگذارد؟»
این نظرسنجی به صورت آنلاین در ۱۶ کشور از میان کاربران اینترنت، در رده سنی ۱۸ سال و بالاتر در هر کشور انجام شد. در مجموع ۸ هزار نفر (۵۰۰ نفر در هر کشور) مورد مصاحبه قرار گرفتند. انتخاب این کشورها هم به این دلیل بود که همه آنها در سال آینده میلادی یک یا چند انتخابات سراسری را در پیش دارند.
الجزایر، اتریش، بنگلادش، بلژیک، کرواسی، جمهوری دومنیکن، السالوادور، غنا، هند، اندونزی، مکزیک، رومانی، سنگال، آفریقای جنوبی، اوکراین و آمریکا، ۱۶ کشوری هستند که شهروندان آنها در این نظرسنجی شرکت کردند.
اهمیت نظرسنجی
استفاده از رسانه‌های اجتماعی به‌عنوان منبع روزانه دستیابی به اطلاعات، در ۱۵ سال گذشته به سرعت رشد کرده، تا جایی که اکنون از رسانه‌های چاپی، رادیو و حتی تلویزیون پیشی گرفته است. به طور متوسط در ۱۶ کشور مورد بررسی، ۵۶ درصد از کاربران اینترنت، بیشتر از رسانه‌های اجتماعی برای آگاه‌شدن از رویدادهای جاری استفاده می‌کنند که این رقم بسیار بالاتر از تلویزیون (۴۴ درصد) است.
با این حال، تفاوت‌هایی در میان گروه‌های جمعیتی وجود دارد؛ تلویزیون منبع اصلی در توسعه‌یافته‌ترین کشورهاست (۵۵ درصد در مقایسه با ۳۷ درصد برای رسانه‌های اجتماعی) در حالی که در کشورهای با شاخص‌های توسعه انسانی بالا (۴۲ درصد در مقابل ۶۳ درصد) عقب‌تر است. در کشورهای با سطوح متوسط/پایین شاخص توسعه انسانی (HDI) این رقم ۳۷ در برابر ۶۸ است.
جای تعجب نیست که در این کشورها، افراد زیر ۳۵ سال نسبت به افراد ۵۵ ساله تمایل بیشتری به استفاده از رسانه‌های اجتماعی برای کسب اطلاعات دارند. این رقم در مورد افراد مسن‌تر ۶۷ درصد در مقایسه با ۳۱ درصد است.
نتایج نظرسنجی
برخی از مهمترین نتایج این نظرسنجی شامل موارد زیر است:
۱. تلویزیون تا حدودی بیشتر برای اطلاع‌رسانی در طول مبارزات انتخاباتی استفاده می‌شود. در واقع، رسانه‌های سنتی، به ویژه تلویزیون هنوز از نظر اعتبار و کیفیت اخباری که در اختیار مردم قرار می‌دهند، قابل اعتمادترین منابع هستند. به طور کلی، ۶۶ درصد از افراد مورد بررسی به اخبار پخش شده در تلویزیون، ۶۳ درصد به اخبار رادیویی و ۶۱ درصد به اخبار رسانه‌های چاپی اعتماد دارند؛ در حالی که این میزان برای اخبار جمع‌آوری شده از رسانه‌های اجتماعی فقط ۵۰ درصد است. البته تفاوت‌های عمده‌ای در این زمینه میان کشورهای توسعه نیافته، درحال توسعه و توسعه یافته و ثروتمند وجود دارد.
۲. در همه این ۱۶ کشور، ۶۸ درصد از کاربران اینترنت گفته‌اند شبکه‌های اجتماعی در اطلاع‌رسانی بسیار جلوتر از گروه‌های برنامه‌های پیام‌رسان آنلاین (۳۸ درصد) و رسانه‌ها و سایت‌ها (۲۰درصد) هستند.
۳. این احساس در همه کشورها، گروه‌های سنی با پیشینه‌های اجتماعی و ترجیحات سیاسی مختلف به‌شدت شایع است که آنها احساس می‌کنند موضوع اطلاعات نادرست یک تهدید واقعی است. ۸۵ درصد از مخاطبان در این کشورها در این زمینه ابراز نگرانی کرده‌اند که البته این رقم در کشورهای با سطوح بالای HDI (شاخص توسعه انسانی) به ۸۸ درصد و در کشورهایی که شاخص توسعه انسانی متوسط/پایین دارند، ابراز نگرانی تا ۹۰ درصد افزایش یافته است.
حتی ۸۷ درصد از این مخاطبان گفته‌اند فیک‌نیوز یا اطلاعات نادرست، پیشتر تأثیر عمده‌ای بر زندگی سیاسی در کشور آنها داشته است.
۸۷ درصد مخاطبان ۱۶ کشور نگران تأثیر اطلاعات نادرست بر انتخابات آتی در کشورشان هستندطبق این بررسی، ۸۷ درصد از مخاطبان ۱۶ کشور نگران تأثیر اطلاعات نادرست بر انتخابات آتی در کشورشان هستند و ۴۷ درصد «بسیار نگران» بوده که این رقم حتی در بین کسانی که خود را «بسیار علاقه‌مند به سیاست» توصیف کرده‌اند، به ۶۳ درصد افزایش یافته است.
۴. علاوه بر اطلاعات نادرست، ۶۷ درصد از کاربران اینترنت در ۱۶ کشور گفته‌اند با سخنان «نفرت انگیز یا نفرت‌پراکنی» نیز در فضای آنلاین روبه‌رو شده‌اند؛ از جمله ۷۴ درصد از افراد زیر ۳۵ سال این موضوع را بیشتر تائید کردند.
در این بررسی ۵۸ درصد مخاطبان گفته‌اند از میان شبکه‌های اجتماعی مختلف، بیشتر در «فیس‌بوک» و پس از آن در تیک‌تاک(TikTok) با ۳۰ درصد، در شبکه اجتماعی X (با ۱۸ درصد) و اینستاگرام (۱۵ درصد) با نفرت پراکنی مواجه شده‌اند.
به گفته آنها در کشورها موضوع‌های مختلفی هدف سخنان نفرت‌انگیز قرار گرفته از جمله ۳۳ درصد اقلیت‌های قومی یا نژادی هستند که قربانی سخنان نفرت‌پراکنی آنلاین هستند. در این زمینه، ۸۸ درصد شهروندان این کشورها که مورد پرسش قرار گرفته‌اند، قویا می‌گویند مسائل مربوط به «اطلاعات نادرست و نفرت پراکنی» باید توسط دولت‌ها و نهادهای نظارتی و ۹۰ درصد نیز می‌گویند باید توسط خود پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مورد رسیدگی قرار گیرد.
آنها حتی می‌گویند هر دو این بازیگران باید «نقش فعال» (به ترتیب ۸۹ و ۹۱ درصد) در مبارزه با موارد یادشده در طول مبارزات انتخاباتی ایفا کنند. از این منظر، ساکنان کشورهایی با سطوح متوسط یا پایین HDI تمایل بیشتری به مداخله قوی از سوی مقام‌های دولتی و بخش خصوصی داشتند. همچنین ۷۵ درصد از مخاطبان گفتند سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل یا یونسکو می‌توانند در مبارزه با اطلاعات نادرست نقش داشته باشند.
۵. در نهایت این مطالعه نشان داد، در حالی که آنها از این مشکل بسیار آگاهند، خود شهروندان می‌توانند اقدامات قوی‌تری برای مقابله با دو پدیده روبه‌رشد «اطلاعات نادرست و نفرت پراکنی آنلاین» انجام دهند.
طبق نتایج مصاحبه با ۸ هزار مخاطب در ۱۶ کشور، ۴۸ درصد از آنها پیشتر محتوای آنلاین مربوط به اطلاعات نادرست را در چارچوب یک پویش انتخاباتی تجربه کرده‌اند. این رقم در افراد ۱۸ تا ۳۴ ساله ۵۵ درصد و در افرادی هم که خود را «بسیار علاقه‌مند» به سیاست توصیف کردند، ۵۵ درصد بوده است.
پرسش‌های مطرح‌شده و نمودار پاسخ
برخی از پرسش‌های مطرح شده در این افکارسنجی بین‌المللی شامل موارد زیر است:
۱_ اخبار و اطلاعات خود را در درجه اول از کجا دریافت می‌کنید؟
۲_ تا چه اندازه به اخبار و اطلاعات ارائه‌شده توسط این منابع اطلاعاتی (که مطرح کرده‌اید) اعتماد دارید؟
۳_ آیا نگران تأثیر «اطلاعات نادرست» و «اخبار جعلی» بر جمعیت کشورتان هستید؟
۴_ آیا فکر می‌کنید اطلاعات نادرست و «اخبار جعلی» تأثیر عمده‌ای بر زندگی سیاسی کشور شما داشته است؟
۵_ به طور خاص، نظر به انتخابات سال آینده در کشور خود، آیا نگران این هستید که «اطلاعات نادرست و اخبار جعلی» ممکن است باعث تاثیر بر مبارزات انتخاباتی و رای بخش قابل توجهی از رای‌دهندگان شود؟
۶_ هر چند وقت یک‌بار با مطالبی در رسانه یا شبکه‌هایی که اطلاعات را از آن دریافت می‌کنید، روبه رو می‌شوید که اعتقاد دارید به طور عمد جعل شده‌اند؟
۷_ به نظر شما اطلاعات نادرست و اخبار جعلی در کدام منابع اطلاعاتی بیشتر گسترده است؟
۸_ هرچند وقت یک‌بار با محتوای آنلاینی مواجه می‌شوید که به نظر می‌رسد مشوق تنفر است؟
۹_ به نظر شما قربانیان اصلی محتواهای نفرت‌پراکنی در شبکه‌های اجتماعی در کشور شما چه کسانی هستند؟
۱۰_ آیا فکر می‌کنید پلتفرم‌های آنلاین به اندازه کافی با محتواهای نفرت‌انگیز مقابله می‌کنند؟
۱۱_ چه کسی باید مسئول شناسایی و مقابله با اطلاعات نادرست آنلاین یا اخبار جعلی باشد؟
