نورنیوز ـ گروه اقتصادی: در آستانه صد سالگی نظام سربازی وظیفه در ایران، سازمان وظیفه عمومی فراجا در اطلاعیه‌ای خبر از کاهش سه ماهه خدمت سربازی داد که به این ترتیب، مدت زمان خدمت سربازی با توجه به محل خدمت، مسافت آن تا محل سکونت و همچنین مأموریت‌های محوله در مناطق عملیاتی، به حداقل ۱۴ ماه تا حداکثر ۲۱ ماه کاهش پیدا کرد.
هر چند این خبر با تیتر «خبر خوش برای سربازان» منتشر شد و بخشی از دغدغه خانواده‌هایی که دارای فرزند پسر هستند را کمتر کرد، اما موضوعیت پاسخ به شبهه‌ای که در ذهن برخی افراد در مورد میزان مفید بودن خدمت سربازی برای کشور وجود دارد، باقی است.
در کنار برخی نگاه‌های متفاوت در خصوص تأثیرات اجتماعی، امنیتی و فرهنگی خدمت سربازی، گروهی نیز به موضوع نظام وظیفه از نقطه نظر اقتصادی نگاه می‌کنند و این پرسش را مطرح می‌کنند که اساساً آیا منافعی که خدمت سربازی برای کشور به‌طور عام و نیروهای مسلح به طور خاص ایجاد می‌کند نسبت به هزینه‌های ان دارای توجیه اقتصادی است یا خیر؟
اگرچه آمار دقیقی از شمار سربازانی که در نیروهای مسلح و سایر ارگان ها مشغول گذراندن دوران خدمت وظیفه عمومی هستند وجود ندارد، اما با توجه به تعداد کارت‌های پایان خدمت صادر شده در سال‌های اخیر و همچنین تعداد دفترچه‌های تکمیل شده برای اعزام به خدمت، می‌توان برآورد کرد که هم اکنون بیش از یک میلیون مرد جوان ایرانی در حال گذراندن دوران سربازی هستند.
درواقع سربازان در ایران تنها با طی کردن یک دوره آموزشی دو ماهه، آماده خدمت در نیروهای مسلح می‌شوند. هرچند در خصوص محتوا و روش‌های آموزش و تأثیر آن در ایجاد آمادگی نظامی و کسب مهارت‌های ضروری برای طی دوره وظیفه عمومی نیز سئوالات و نقطه نظرات متفاوتی وجود دارد اما صرف نظر از این مسئله، بدون شک هزینه‌ای که برای آموزش دو ماهه سربازان صرف می‌شود با توجه به جمعیت سرباز کشور، رقم قابل توجهی خواهد بود.
هزینه‌‌کردهای بودجه دولت برای نظام وظیفه
در حال حاضر اطلاعاتی رسمی و دقیق در زمینه هزینه‌ای که هر ساله باید برای سربازان وظیفه کنار گذاشته شود وجود ندارد اما برخی هزینه‌ها را می توان به صورت سر انگشتی محاسبه کرد؛ به عنوان نمونه میزان دریافتی هر سرباز با توجه به مدرک تحصیلی، منطقه خدمت و وضعیت تأهل در سال جاری از چهار میلیون و ۸۰۰ هزار تومان تا هفت میلیون و ۲۰۰ هزار تومان است که با محاسبه یک میلیون سرباز و لحاظ کردن حداقل حقوق، به عدد ۵۷ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان می‌رسیم.
این رقم البته در کنار سایر هزینه‌هایی که از بودجه عمومی برای این بخش صرف می‌شود بسیار ناچیز است و شاید بتوانیم بگوییم کوچکترین قلم از هزینه این بخش است. در این سیاهه می‌توان هزینه‌های غذا، پوشاک، اسکان، درمان، انرژی و … را هم اضافه کرد. اما از همه این اقلام مهم‌تر، مشخص نبودن میزان کارآیی، اثربخشی وبهره‌وری حاصل از اجرای نظام وظیفه عمومی در کشور است.
راه‌اندازی قرارگاه مهارت‌آموزی با شعار هر سرباز یک تخصص
نظام سربازی وظیفه – که در دنیا از سال ۱۷۹۸ در دوران ناپلئون پایه‌گذاری شد – در طول این سال‌ها دستخوش تغییراتی شده است؛ در برخی از کشورها مانند ایرلند، ژاپن، انگلستان، آمریکا و استرالیا خدمت سربازی وظیفه به طور کلی لغو و ارتش حرفه‌ای جایگزین آن شد و در برخی از کشورها – از جمله روسیه، ترکیه و ترکمنستان – همچنان سیستم سرباز وظیفه با تغییراتی در فرم اجرای آن ادامه دارد.
در کشور ما نیز که خدمت سربازی، ضروری است، سیاست گذاران در سال‌های اخیر گام‌هایی قابل توجه در مسیر نوسازی مفهوم و پدیده سربازی برداشته‌اند که از آن جمله می‌توان به راه‌اندازی قرارگاه مهارت‌آموزی در ستادکل نیروهای مسلح با هدف مهارت‌آموزی سربازان و ایجاد اشتغال برای دوران پس از سربازی آنان اشاره کرد.
در پنج سالی که از راه‌اندازی این قرارگاه می‌گذرد، یک میلیون و ۸۰۰ هزار جوان در نیروهای مسلح آموزش دیدند و در این مدت حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار جوان نیز گواهینامه مهارتی دریافت کردند. ضمن آنکه به ۷۵۰ هزار نفر گواهینامه تخصصی مهارت‌آموزی از سوی سازمان آموزش فنی و حرفه ای و برخی وزارتخانه‌ها اعطاء شده است.
هر چند اقداماتی نظیر کاهش مدت زمان خدمت سربازی، به‌کارگیری سربازان نخبه در شرکت‌های دانش‌بنیان، مهارت آموزی سربازان، اعطای تسهیلات قرض‌الحسنه برای ورود سربازان به بازار کار بعد از گذراندن دوران سربازی و… در سال‌های اخیر در دستور کار ستادکل نیروهای مسلح قرار داشته است، اما با این حال نیاز است که برای کسب بالاترین میزان بهره‌وری و اثربخشی و همچنین رفع ابهاماتی که گاها در جامعه مطرح می‌شود، ستادکل نیروهای مسلح با یاری جستن از محققان و پژوهشگران کشورمان، به صورت مداوم الگوهایی جدید برای بهره‌مندی از این ظرفیت رسم کنند.
به طورقطع آشکار شدن نتایج عملی گام‌هایی که طی سال‌های اخیر در زمینه بهینه‌سازی و بهره‌ور نمودن نظام وظیفه عمومی و اصلاح اقتصاد سربازی در کشور برداشته شده در کنار اجرای طرح‌های جدید که می‌تواند روند آغاز شده را تقویت نماید، موجب تغییر نگاه جامعه به دوره وظیفه عمومی و اشتیاق مشمولین به استفاده از این فرصت برای خدمت به امنیت کشور و گام برداشتن در مسیر رشد مادی و معنوی خواهد شد.
