ایالات متحده برای کنترل اوضاع و تامین امنیت اماکن سیاسی و نظامی خود در عراق به پیام رسانی به تهران بسنده نکرده و دولت السودانی را برای محکومیت این حملات در مرحله نخست و تلاش برای متوقف کردن آن در گام دوم تحت فشار قرار داده است.
دامنه جنگ میان نیروهای مقاومت فلسطین و رژیم اسراییل به نوار غزه، کرانه باختری و سرزمین های اشغالی محدود نمانده است. در حالی که بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای در کلام و موضع گیری سیاسی تاکید دارند که تمایلی به گسترش دامنه جنگ ندارند، اما در میدان عمل از لبنان تا سوریه و عراق این روزها در حال تجربه آتشی هستند که ریشه در بیش از 7 دهه اشغالگری رژیم اسراییل دارد.
حمله بی امان اسراییل به نوار غزه که پس از عملیات نظامی حماس با عنوان «طوفان الاقصی» در 15 مهرماه آغاز شد وارد دومین هفته خود شده و به نظر نمی رسد که تلاش های بی رمق در سطح بین المللی برای برقراری آتش بس، ولو موقت و چندساعته، در این منطقه راه به جایی ببرد. رژیم اسرائیل حتی بی توجه به وضعیت اسرای اسرائیلی و غیراسرائیلی در اختیار حماس، درخواست ها برای برقراری آتش بس یا ارسال کامل کمک های بشردوستانه به نوار غزه را بی پاسخ گذاشته است. از نخستین روزهای آغاز حملات بی امان این رژیم به نوار غزه و هدف قرار دادن شهروندان غیرنظامی هشداری که از جانب جمهوری اسلامی ایران به طرف اسرائیلی داده شد بر محور ضرورت توقف حملات به نوار غزه متمرکز بود.
حسین امیر عبداللهیان، وزیر خارجه چه در قالب سفر منطقه ای اخیر و چه در گفت و گو با رسانه های ایرانی و غیرایرانی، هشدارداده بود که اگر حملات به غزه متوقف نشود امکان توسعه دامنه جنگ به سایر مناطق، گشوده شدن جبهه های جدید از سوی گروه های خشمگین از تداوم حرکت ماشین جنگ رژیم اسرائیل وجود دارد.
با تداوم این حملات، «مقاومت اسلامی عراق» در چند روز گذشته مسئولیت حمله به پایگاه های آمریکایی در سوریه و عراق را برعهده گرفته است. روز دوشنبه مقاومت اسلامی عراق با انتشار بیانیه‌ای مسئولیت حمله پهپادی به پایگاههای «التنف» و «الرکبان» را در سوریه بر عهده گرفت. پایگاه التنف مهم‌ترین مقر نظامیان آمریکایی در جنوب شرق سوریه محسوب می‌شود که در مثلث مرزی سوریه، عراق و اردن واقع شده است.
از چند روز پیش گروه‌های مقاومت عراقی در واکنش به حملات رژیم اسرائیل به نوار غزه و بمباران مناطق مسکونی و کشتار غیرنظامیان فلسطینی رسما به نبرد طوفان الاقصی پیوسته‌اند و طی چند روز اخیر بارها مواضع نیروهای آمریکایی در پایگاه الحریر در شمال عراق و پایگاه عین الاسد در غرب این کشور را هدف حملات پهپادی و راکتی قرار داده‌اند.
مقام های آمریکایی چه می گویند؟
آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا روز گذشته در مصاحبه با شبکه ان‌بی‌سی نیوز اعلام کرد، در صورتی که نیروهای آمریکایی در جریان جنگ میان رژیم اسرائیل و حماس مورد حمله قرار بگیرند، آمریکا آماده است تا اقدامات تلافی جویانه‌ای را در این زمینه برای حمایت از نیروهایش در منطقه انجام دهد. بلینکن در این گفت و گو ادعا کرد که احتمالا جنگ از طریق دخالت نیروهای نیابتی ایران در منطقه تشدید شود. وزیر امور خارجه آمریکا در تکمیل صحبت‌هایش از استقرار تجهیزات نظامی آمریکایی از جمله دو گروه ناو هواپیمابر جنگی در خاورمیانه خبر داد.
کرین ژان پیر، سخنگوی کاخ سفید نیز روز دوشنبه با اشاره به «افزایش حمله‌های موشکی و پهپادی از سوی گروه‌های نیابتی مورد حمایت ایران» علیه پایگاههای نظامی آمریکا در عراق و سوریه که پرسنل آمریکایی در آن مستقر هستند، گفت: «عمیقا نگران احتمال تشدید قابل‌توجه این حملات در روزهای پیش رو هستیم.»
جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا، هم به خبرنگاران در کاخ سفید گفت: «ایران به حمایت از حماس و حزب‌الله ادامه می‌دهد و ما می‌دانیم که ایران از نزدیک این رویدادها را زیر نظر دارد و در برخی موارد، فعالانه این حملات را تسهیل می‌کند و دیگرانی را که ممکن است بخواهند از درگیری به نفع خود یا به نفع ایران استفاده کنند، تحریک می‌کند.»
همزمان شبکه سی‌ان‌ان به نقل از مقام‌های آمریکایی نوشت: «آمریکا اطلاعاتی در اختیار دارد که نشان می‌دهد شبه‌نظامیان مورد حمایت جمهوری اسلامی در حال برنامه‌ریزی برای تشدید حملات خود علیه نیروهای آمریکایی در خاورمیانه‌اند. به گفته این مقام‌ها، به نظر می‌رسد که جمهوری اسلامی این گروهها را برای تشدید حملات تشویق می‌کند.»
بامداد سه شنبه نیز سخنگوی وزارت دفاع آمریکا، پنتاگون، در سخنانی دو پهلو ادعا کرد که «ما دستور مستقیمی از رهبر جمهوری اسلامی ایران به گروه‌های نیابتی تهران برای افزایش حمله به نیروهای آمریکایی در منطقه، مشاهده نکرده‌ایم. چیزی ندیدیم که برای مثال رهبر ایران به این گروهها گفته باشد بروید و حمله کنید.» سخنگوی پنتاگون در ادامه سخنانش گفت آمریکا در نهایت ایران را که حامی این گروه‌های شبه‌نظامی است، مسئول این حملات می‌داند.
پیش از این اظهارات، لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا، روز ۳۰ مهر با ارزیابی در مورد تشدید «قابل توجه» حملات به نیروهای آمریکایی در خاورمیانه، خطاب به ایران و گروه‌هایی که درصدد بهره‌برداری از جنگ جاری هستند، گفته بود «این کار را نکنید.» ژنرال آستین تأکید کرد آمریکا در صورت لزوم، در برداشتن گام‌های لازم تردید نخواهد کرد.
پاسخ آمریکا: اعزام افراد و تجهیزات جدید به منطقه
حمله به پایگاه های آمریکایی در عراق و سوریه مجموعه ای از واکنش ها چه در سطح رسمی و چه غیررسمی و رسانه ای را به دنبال داشته است. همزمان با متهم شدن ایران به هدایت این حملات ، مقام های آمریکایی در کاخ سفید، وزارت خارجه و وزارت دفاع همزمان که از اعلام آمادگی برای مقابله با این حملات سخن گفتند هشدار دادند که «آماده مقابله به مثل هستیم.» در راستای همین تهدید، هم سیاست کاهش پرسنل برخی نهادهای دیپلماتیک و هم ارسال تجهیزات و افراد تازه نفس به منطقه در دستور کار سیاست ایالات متحده در منطقه در شرایط جنگ غزه قرار گرفته است.
خبرگزاری آسوشیتدپرس اعلام کرد که تشکیل یک «تیم نظامی» یکی از اقدامات سریعی است که پنتاگون برای جلوگیری از تبدیل درگیری شدید بین اسرائیل و حماس به یک جنگ گسترده‌تر در نظر گرفته است. بر اساس گزارش این خبرگزاری، پنتاگون همچنین در تلاش است از کارکنان و نیروهای آمریکایی در منطقه محافظت کند و در همین چارچوب وزارت خارجه‌ی ایالات متحده در 28 مهرماه دستور تخلیه‌ی «اعضای واجد شرایط خانواده و پرسنل غیرضروری دولت آمریکا از سفارت ایالات متحده در بغداد و سرکنسولگری ایالات متحده در اربیل» را صادر کرده است. دلیل این دستور «افزایش تهدیدات امنیتی علیه کارکنان و منافع دولت آمریکا» عنوان شده است.
همزمان وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) در بیانیه‌ای با تکرار ادعاها درباره نقش جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد به سبب «تنش‌های فزاینده‌ای که ایران و نیروهای نیابتی‌اش در سراسر خاورمیانه» دامن زدند، سامانه‌های پیشرفته دفاع ضدموشکی به منطقه ارسال خواهد کرد. بنابر اعلام پنتاگون سامانه دفاعی تاد (THAAD) و همچنین سامانه موشکی دفاع هوایی پاتریوت (Patriot) از جمله تجهیزاتی است که به زودی به خاورمیانه ارسال خواهد کرد. «دفاع ترمینال ارتفاع بالا» یا به اختصار «تاد» از پیشرفته‌ترین تجهیزات ضد موشکی ارتش آمریکاست. تاد به منظور ردیابی و انهدام موشک‌های بالستیک کوتاه‌بُرد و میان‌بُرد، به ویژه در مرحله پایانی پروازشان، طراحی شده است. پاتریوت نیز توانایی مقابله با موشک‌های کروز و بالستیک‌های تاکتیکی را دارد.
وزارت دفاع در ادامه این بیانیه از دستور لازم برای «آماده‌سازی» نیروهای بیشتر برای «استقرار» در منطقه خبر داده، اما مشخص نکرده که چند نیرو به منطقه اعزام خواهند شد. آمریکا در هفته‌های اخیر میزان قابل توجهی تجهیزات از جمله دو ناو هواپیمابر، کشتی‌های پشتیبان و حدود ۲ هزار تفنگدار دریایی به خاورمیانه ارسال کرده است.
تعابیر متفاوت از پیام های رد و بدل شده میان تهران و واشنگتن
دو هفته پس از آغاز جنگ غزه، کتمان تبادل پیام میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده در رابطه با تبعات گسترش دامنه این جنگ، دیگر ممکن نیست. هرچند که در چند روز اخیر ، برخی منابع ایرانی این تبادل پیام از طریق دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل را تکذیب کردند، اما منابع آمریکایی و وزیر خارجه ایران به صراحت درباره آن سخن گفته اند. یک مقام ارشد وزارت امور خارجه آمریکا به سی‌ان‌ان گفته بود که « ایالات متحده و شرکایش سیاست یکسانی در ارسال یک پیام آشکار به ایران دارند. این که نباید به دنبال سوء استفاده از وضعیت باشد و به دنبال سوء استفاده از آن نباشد. اگر تهران این کار را انجام دهد، ممکن است عواقب بسیار بدی داشته باشد. این فقط یک پیام ایالات متحده نیست. این یک پیام مشترک است.»
پس از این اظهار نظر به نقل از مقام آگاه آمریکایی، شامگاه دوشنبه حسین امیر عبداللهیان، وزیر خارجه نیز در نشست خبری با رسانه های داخلی و خارجی اعلام کرد « که درمدت اخیر آمریکایی‌ها دو بار به ما پیام دادند که ما دنبال گسترش دامنۀ جنگ نیستیم از ایران هم می‌خواهیم خویشتن‌داری کند و دیگر طرف‌ها را هم به خویشتن‌داری توصیه کند.»
وزیر خارجه در ادامه این نشست خبری در پاسخ به سوالی درباره پاسخ ایران به پیام‌های آمریکا گفت: «برخی از پیام‌هایی که آمریکا به ایران می‌دهد، ارزش پاسخ دادن ندارد. بهترین پاسخ، پاسخ ندادن و بی اعتنایی به برخی مطالبات طرف‌های آمریکایی است. ما نه به گروه‌های مقاومت در منطقه دستور می‌دهیم و نه آنها را از تصمیماتی که در راستای مصالح خودشان در کشورهای خودشان می‌گیرند، منع می‌کنیم. اگر پیامی نیازمند پاسخ باشد و در ایران به این جمع بندی برسیم که به این پیام پاسخ دهیم، پاسخ از مجاری دیپلماتیک ارسال خواهد شد.»
حمایت تمام قد نخست وزیر عراق از حضور نیروهای آمریکایی
جدا از بگو و مگو میان ایران و ایالات متحده و تعابیر متفاوت از لحن این پیام ها – طرف آمریکایی از هشدار به تهران و وزیر خارجه ایران از درخواست آمریکا از ایران برای توصیه دیگران به خویشتن داری سخن گفتند – بازیگر سومی که در این معادله حاضر است سمت و سوی متفاوتی از موضع جمهوری اسلامی ایران اتخاذ کرده است: عراق.
پس از حمله های پهپادی به پایگاه عین‌‌الاسد در غرب عراق، پایگاه الحریر در استان اربیل در شمال این کشور و یک پایگاه نظامی در نزدیکی فرودگاه بغداد، محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق به نیروهای امنیتی این کشور دستور داد عاملان حمله به پایگاههای محل استقرار نیروهای ائتلاف بین‌المللی را تحت پیگرد قرار دهند.
به گزارش رویترز، سخنگوی سودانی روز دوشنبه با غیرقابل خواندن حملات روزهای اخیر به پایگاههای مشاوران ائتلاف بین‌المللی گفت: « این افراد به دعوت دولت عراق در این کشور حضور دارند.»
سودانی به مقام‌های عراقی دستور داده با به کار بستن «اقدامات امنیتی پیشگیرانه» از وقوع مجدد حملات به پایگاههای محل استقرار نیروهای بین‌المللی و نظامیان آمریکایی جلوگیری کنند.
محمد شیاع السودانی جدا از این دستور برای پیگیری عاملان حمله به پایگاه های آمریکایی و تاکید بر مشروع بودن حضور آنها در عراق – بر پایه درخواست دولت مرکزی- در تماس تلفنی با آنتونی بلینکن وزیر امورخارجه آمریکا بر تعهد دو طرف برای توسعه شراکت دوجانبه براساس اصول قید شده در توافقنامه چارچوب راهبردی امضا شده میان عراق و ایالات متحده تأکید کرد.
ضرورت تداوم حضور این نیروها در عراق ، موضوع گفت و گوی السودانی با لوید آستین وزیر دفاع آمریکا هم بود. در این تماس تلفنی دو طرف حضور مستشاران نظامی و کادر ائتلاف موسوم به «ضد داعش» در عراق و حمایت مستشاری و آموزشی از نیروهای امنیتی عراق و اهمیت ادامه پیروزی بر گروهک تروریستی داعش را بررسی کردند. سودانی بر تعهد عراق برای دفاع از مستشاران نظامی و مراکز دیپلماتیک فعال در این کشور تأکید کرد.
نیروهای مسلح عراق، حمله به پایگاه های امریکایی را محکوم کرد
سخنگوی رسمی فرمانده کل نیروهای مسلح عراق نیز پس از حملات به پایگاه های آمریکایی با انتشار بیانیه ای تأکید کرد: «در حالی که دولت عراق حملات صهیونیستی به ساکنان نوار غزه را محکوم کرده و بارها خواستار پایان اوضاع وخامت بار برادران فلسطینی در پی این حملات شده است، بر مخالفت خود با حملات به پایگاه های عراق که شامل مقرهای مستشاران ائتلاف بین المللی است، تأکید می کند. این مستشاران به دعوت رسمی دولت عراق و برای تداوم همکاری با نیروهای امنیتی عراق برای آموزش دادن، توانمندسازی و مشاوره براساس سازوکاری واضح که از سوی مراجع رسمی و دیپلماتیک عراق وضع شده، حضور دارند و نمی توان در زمینه امنیت و سلامت این مقرها سهل انگاری کرد.»
خشم جنبش النجباء از حمایت دولت عراق از ایالات متحده
موضع گیری نخست وزیر عراق در محکوم کردن حمله به پایگاه های آمریکایی با واکنش تند دفتر شورای سیاسی جنبش النجباء روبه رو شد.
به گزارش جماران به نقل از میدل ایست نیوز ، بر اساس بیانیه دفتر شورای سیاسی جنبش النجباء که در ساعات پایانی دوشنبه منتشر شده، آمده که بیانیه دفتر اطلاع‌رسانی دولت که در آن پایگاههای نظامی دربردارنده «نیروهای نظامی اشغالگر امریکایی» پایگاههای عراقی دانسته شده که مستشاران ائتلاف به دعوت رسمی دولت عراق در آن حضور دارند «موجب تأسف است.»
این بیانیه افزوده: «این نیروهای اشغالگر موجب ویرانی و فساد در عراق شده‌اند و هر روز و بلکه هر ساعت حاکمیت ارضی عراق را نقض می‌کنند و به گفته نخست‌وزیر اسبق، حیدر العبادی، با فریب و دور زدن توافقات وارد عراق شدند و هنوز بالگردها و پهپادهایشان حاکمیت عراق در بغداد و دیگر استا‌ن‌ها را بدون اجازه دولت مرکزی نقض می‌کند.»
در این بیانیه آمده: «دولت از تعداد و نوع این نیروها و تحرکاتشان میان عراق و سوریه و اردن و کویت بی اطلاع است و در میان این نیروها صهیونیست‌ها هم حضور دارند و مقرهای دائمی در پایگاههای آمریکایی‌ها به خود اختصاص داده‌اند.»
جنبش النجباء در بیانیه خود افزوده: «بیانیه دولت تلاشی برای توجیه و مشروعیت‌بخشی رسانه‌ای به نیروهای اشغالگر و ارائه تصویری خلاف واقعیت تلخ است و نشان می‌دهد که برخلاف وعده‌های پیش از تشکیل دولت، جدیتی در اخراج نیروهای اشغالگر وجود ندارد و آمریکا با کشوری که خواستار حاکمیت ارضی خود است، از موضع بالا برخورد می‌کند و کسانی می‌کوشند که برای شانه خالی کردن از مسئولیت شرعی و ملی و تاریخی حضور اشغالگران در عراق را توجیه کنند.»
در این بیانیه آمده: «بیانیه دولت یادآور سال‌های پس از 2003 است که سازمان ملل و امریکا رسما خود را حاکمیت اشغالگر می‌خواندند، اما برخی سیاستمداران و اصحاب رسانه آنان را نیروهای دوست یا آزادی‌بخش می‌خواندند تا اشغالگری آنان را توجیه کنند و ملت عراق را فریب بدهند.»
این بیانیه افزوده که نیروهای آمریکایی اخیرا پایگاه‌ها و نیروهای خود را در عراق افزایش داده‌اند و «دولت تنها با بیان واقعیت می‌تواند به ملت نزدیک شود.»
جنبش النجباء در بیانیه خود تأکید کرده که تظاهرات میلیونی مردم عراق و مصوبه مجلس درباره پایان اشغالگری و نقض مکرر حاکمیت ارضی عراق مجوز کافی شرعی و قانونی برای «مقاومت» در برابر این نیروها در همه سطوح است و ایستادن در مسیر مقاومت یا در مسیر اخراج اشغالگران به هر راهی که باشد خلاف قانون و شرع و ارزش‌ها و اصول ملی است.
در این بیانیه از همه نیروها اعم از دولت و ملت و مقاومت خواسته شده که در موضعی یکپارچه برای پایان اشغالگری تلاش کنند و دولت با هر کس که در پی بهبود وجهه اشغالگران و فریب جامعه عراق است برخورد کند.
دولت السودانی تحت فشار ایالات متحده
به نظر می رسد که ایالات متحده برای کنترل اوضاع و تامین امنیت اماکن سیاسی و نظامی خود در عراق به پیام رسانی به تهران بسنده نکرده و دولت السودانی را برای محکومیت این حملات در مرحله نخست و تلاش برای متوقف کردن آن در گام دوم تحت فشار قرار داده است.
به گزارش میدل ایست نیوز، منابع مطلع عراقی در بغداد جزئیاتی از تحرکات اخیر نخست‌وزیر عراق برای توقف تنش از جانب گروه‌های مسلح علیه تأسیسات و مراکز حضور نیروهای ائتلاف بین‌المللی در عراق را فاش کردند.
یک عضو پارلمان عراق از چارچوب هماهنگی نیروهای سیاسی شیعه به پایگاه خبری العربی الجدید گفت که دیدارهای یکشنبه شب و دوشنبه شب «محمد شیاع السودانی» درباره حملات راکتی به مواضع آمریکا تاکنون به دریافت تضمینی برای توقف تنش نینجامیده است. این مقام که نخواست نامش فاش شود گفت که السودانی در این دو شب با چهره‌های شاخص چارچوب هماهنگی و نیز با سران «گروه های مسلح متحد ایران» دیدار یا تلفنی گفت‌وگو کرده، اما هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است. این منبع تأکید کرد که مقامات آمریکایی به السودانی هشدار داده‌اند که در صورتی که این حملات موجب خسارتی برای آنها شود، به آن پاسخ خواهند داد.
نشنال در تحلیل واکنش دولت عراق به این تحولات می نویسد: السودانی که در اکتبر 2022 روی کار آمد، نامزد چارچوب هماهنگی همسو با ایران، بزرگترین گروه سیاسی در پارلمان عراق، با 138 کرسی از 329 کرسی بود. این گروه متشکل از گروه های نظامی شیعه و احزاب سیاسی قدرتمند تحت حمایت ایران است. واشنگتن از همان ابتدای روی کار آمدن السودانی با توجه به نزدیکی او به تهران نگران این رابطه و البته قدرت گرفتن گروه های شبه نظامی شیعه در عراق بود. این کشور عراق را برای انجام اصلاحات عمدتاً اقتصادی تحت فشار قرار داده و از این کشور خواسته است تا روابط با همسایگان خود را برای مقابله با نفوذ ایران تقویت کند. عراق در میانه رقابت ایران و آمریکا و تنش های منطقه ای – به ویژه به دلیل نزدیکی دیپلماتیک و جغرافیایی با ایران – گرفتار شده است.
رئیس اتاق فکر تصمیم سیاسی در بغداد، به نشنال گفت: «بعید است که موضع دولت السودانی واقعیت را در میدان تغییر دهد. بیانیه دولت بر تصمیم گروه های نظامی مسلح در عراق (از جمله مقاومت اسلامی عراق) تأثیری نخواهد گذاشت، زیرا ایدئولوژی آنها با دولت متفاوت است و این مورد در دولت های قبلی عراق هم وجود داشت. همیشه دو خط موازی وجود دارد: یک خط رسمی عراق که با آمریکا تفاهم دارد و دیگری عراق که مخالف حضور آمریکاست. دولت های قبلی، به خصوص آخرین دولت به رهبری مصطفی الکاظمی، نخست وزیر طرفدار ایالات متحده، تلاش کردند نفوذ شبه نظامیان مورد حمایت ایران را مهار کنند، اما شکست خوردند. دولت آقای الکاظمی در مناسبت‌های مختلف تعدادی از شبه‌نظامیان را که متهم به شلیک موشک به سفارت و سربازان ایالات متحده بودند یا در پشت قتل فعالان دموکراسی‌خواه دیده می‌شدند دستگیر کرد، اما همه آنها بعدا آزاد شدند.»
حدود 2500 نیروی آمریکایی هنوز در عراق حضور دارند، اما حضور آنها همچنان بحث برانگیز است. حمله های اخیر به پایگاه های محل استقرار نیروهای امریکایی از سوی گروه های نظامی منتسب به ایران به معنای پایان بیش از یک سال آرامش میان گروه‌های مسلح متحد ایران با نیروهای امریکایی مستقر در عراق است.
پیش از این گفته شده بود که تهران و واشنگتن در راستای یک تفاهم نانوشته با هدف مدیریت تنش در منطقه و بسترسازی برای از سرگیری مذاکرات احیاء برجام امتیازهایی رد و بدل کرده اند که عدم حمله به منافع آمریکا در منطقه یکی از بندهای آن توافق است.
اکنون باید دید که با توجه به تداوم جنگ غزه و همراهی نظامی – سیاسی و امنیتی ایالات متحده با اسرائیل در این جنگ، واشنگتن برای پایان دادن به حملات جاری به منافع خود در عراق همچنان به تحت فشار قرار دادن دولت السودانی بسنده می کند یا ممکن است رأسا دست به اقدام نظامی متقابل بزند؟!
سارا معصومی
