پررنگ شدن هیئات خانگی و محلی در مقایسه با مجالس مذهبی بزرگ

ابتدای دهه ۸۰ تا اواخر دهه ۹۰ مسیر بسط و گسترش هیئات مذهبی به سمت تجمیع شدن، بزرگ شدن و مشهور شدن پیش رفت به‌گونه‌ای که کمیت حضور عزاداران در معرفی هیئت‌ها به یک کارنما مبدل شد. اما با شروع کرونا و اعمال محدودیت‌های اجتماعی به نظر آمد بازگشتی به سمت هیئت‌های خُرد را شاهد هستیم که این روند امسال به‌صورت محسوس‌تری نمایان شده است. حال‌آنکه به نظر می‌رسد، توجه به هیئت‌های کوچک‌مقیاس، روضه‌های خانگی و محافل مذهبی خُرد کارکرد پررنگ‌تری نیز از منظر فرهنگی و اجتماعی داشته باشد. از همین منظر می‌توان پارامترهایی چون «حقیقی‌تر بودن مجالس»، «مشارکت پذیر تر بودن»، «پویاتر بودن از منظر اجرایی»، «مسئولیت‌پذیری مستمعان»، «حضور مستمر عزاداران» و… را برای محافل کوچک و محلی در نظر گرفت. بر همین باور در این پرونده تلاش شده است تا ضمن ورود به کارکرد هیئات خُرد و خانگی به نقش این مجالس در تفصیل مسئله مسئولیت اجتماعی پرداخته شود.

شهادت و انتظار؛ مولفه‌های استمرار حیات شیعه

مبارزه با ظلم و استبداد جوهره قیام عاشورا است. تصویری از نهایت ایثار جان و همچنین جریان داشتن علقه‌های خانوادگی. سپس حفظ و کرامت و عزت انسانی در مقابل جریانی که کرامت انسانی را مخدوش می‌کند. در کلام امام حسین (ع) اشاره به این هست که اگر دین ندارید لااقل آزاده باشید. بعد هم اعلام همدردی با مظلوم. نکته آخر هم اینکه اینطور نیست که همیشه مظلومین، مقهور ستمگران و ظالمان باشند بلکه امید به پیروزی مظلومان و مستضعفان نتیجه این محرم است و این موضوع در شیعه به شکل انتظار تجلی یافته است.

تعلق مردم به مناسک ثانویه بیش از مناسک اصلی و رسمی است و این اصلاً عجیب نیست

هیچ جای تعجب نیست ـ همچنان که آمار‌ها و پیمایش‌های دینداری نشان می‌دهد ـ که در عامه مردم تعلق به مناسک ثانویه‌ مثل عزاداری یا زیارت بیش از تعلق به مناسک اصلی و رسمی مثل نماز و روزه‌داری باشد؛ این موضوع عجیب و دور از انتظاری نیست و کاملا طبیعی است، چون این سنخ از مناسک هستند که فرد در آن‌ها احساس تعلق دارد و حس می‌کند متعلق به خودش است و برایش مفید است. چون او می‌خواهد زندگی کند و این مناسک امکان زندگی را به او می‌بخشد.

دروازه شناخت حسین بن علی (ع) اشک است

روشنفکرانی که گونه‌های عزاداری را در گذشته نقد کردند و آن‌ها را موجب پس رفت ما و عقب‌ماندگی جامعه ما دانسته‌اند، احتمالا به این خاطر بوده که می‌دیدند مردم در این عزاداری‌ها متوقف شده‌اند و از آن طرف هم قشر‌های سنتی جامعه، روشنفکران را مورد نقد قرار می‌دادند که چرا در مجالس عزاداری حضور ندارند و فقط گمان می‌کنند با گفتگو‌های علمی می‌شود حادثه عاشورا را تبیین کرد. هر دوی این‌ها هم اشتباه می‌کنند و هم درست می‌گویند. یعنی از جنبه‌ای قضاوتشان درست بوده و از جنبه‌ای اشتباه. درست آن این است که به جنبه‌های عاطفی و قلبی و احساسی واقعه عاشورا باید توجه داشته باشیم، چون دروازه شناخت حسین بن علی (ع) اشک است.

محرم و سرمایه اجتماعی در ایران

اگرچه زدودن دین از تحریفات و همراه کردن مناسک و عزاداری‌های محرم با شور و شعور در کنار هم، امری ضروری و غیرقابل انکار و در حوزه عمل نخبگانی تعریف شده است، اما باید توجه داشت که در این مسیر، حذف تحریفات با جلب اعتماد مردم و توسط خودشان صورت گیرد، چراکه ایفاگری نقش دانای کل ار سوی حاکمیت و تقسیم بندی مناسک به عوامانه و نخبگانی، موجب شکاف میان بدنه جامعه و هیات حاکمه شده و خود به آسیب در این حیطه مبدل می‌شود.