این فناوری اولین بار در طول جنگ جهانی دوم توسعه یافت و انواع مختلفی از این بمب ها وجود دارند که در قرن گذشته مورد استفاده قرار گرفته اند از جمله بمب هایی که در آن از سلاح های شیمیایی، بمب های آتش زا و مهمات ضد تانک استفاده می شود.
آمریکا در حال ارسال یک سلاح مرگبار دیگر برای کمک به اوکراین به منظور مبارزه با روسیه است. خبرگزاری “آسوشیتدپرس” گزارش داد که کاخ سفید درخواست اوکراین را برای مهمات خوشه ای، بمب ها و گلوله های توپخانه ای که در هوا باز می شوند تا ده‌ها یا صدها بمب را برای نابود کردن چندین هدف به طور همزمان آزاد کنند، مورد تایید قرار داده است. ژنرال “مارک میلی” رئیس ستاد مشترک ارتش ایالات متحده گفته است: “اوکراینی ها درخواست کرده اند، سایر کشورهای اروپایی مقداری از آن تسلیحات را فراهم کرده اند و روس ها در صحنه نبرد از آن تسلیحات استفاده می کنند”. اوکراین انتظار دارد از این مهمات به عنوان بخشی از ضد حمله آهسته خود علیه روسیه استفاده کند.
این تسلیحات بحث برانگیز هستند. کمیته بین المللی صلیب سرخ اعلام کرده است: “مهمات خوشه ای باعث مرگ و وارد آمدن جراحت بر تعداد زیادی از شهروندان غیر نظامی شده و مشکلات اجتماعی و اقتصادی بلند مدتی را ایجاد می کنند”.
کنوانسیون 2008 در مورد مهمات خوشه ای (CCM) انباشت و استفاده از سلاح های خوشه ای را ممنوع کرد. با این وجود، ایالات متحده، روسیه و اوکراین هیچ یک از امضاکنندگان مفاد متن آن کنوانسیون نیستند.
تصمیم اخیر ایالات متحده برای ارسال مهمات خوشه ای با انتقاد جمعی از فعالان حقوق بشر مواجه شده است. یکی از مقام های دیده بان حقوق بشر گفته است: “بمب های خوشه ای مورد استفاده روسیه و اوکراین در حال حاضر غیر نظامیان را از بین می برند و این روند برای سالیان طولانی ادامه خواهد یافت. هر دو طرف باید فورا استفاده از آن تسلیحات را متوقف کنند و سعی نکنند که مقادیر بیش تری از این نوع از تسلیحات بی معنی را به دست آورند”.
مفسران چه می گویند؟
“جان روگین” ستون نویس “واشنگتن پست” نوشته است: “ارسال مهمات خوشه ای به اوکراین شاید تنها راه نجات بیش تر شهرهای اوکراین از مرگ و ویرانی باشد. گروه های حقوق بشری حق دارند به خطرات ناشی از استفاده از بمب های خوشه ای برای غیرنظامیان توجه کنند. این بمب ها میدان های نبرد را برای مدت زمانی طولانی پس از پایان جنگ به منطقه ای کشنده تبدیل می کنند. با این وجود، اوکراینی ها نکات منفی آن را درک می کنند. از آنجایی که جان آنان در معرض خطر است این خطر برای آنان است و ما باید به درخواست شان احترام بگذاریم”.
“هیز براون” در سایت شبکه خبری “ام اس ان بی سی” نوشته است: “این تصمیمی است که پنتاگون باید فورا درباره آن تجدید نظر کند. ما پیش تر هزینه مهمات خوشه ای را در جنگ روسیه و اوکراین مشاهده کرده ایم. روسیه به طور گسترده از آن تسلیحات استفاده کرده و دست کم 700 غیر نظامی بر اثر آن کشته شده اند. افرادی که بیش تر توسط بمب های خوشه ای تهدید می شوند همان افرادی هستند که نیروهای اوکراینی سعی در محافظت از آنان دارند. هزینه استفاده از این نوع از تسلیحات بسیار بالاست. استفاده از این نوع از تسلیحات نه تنها غرب را از نظر اخلاقی در موضع ضعف قرار خواهد داد بلکه امنیت شهروندان غیرنظامی اوکراینی را نیز به خطر می اندازد”.
“مورگان اورتگاس” و “اندرو مک کنا” در روزنامه دست راستی “واشنگتن اگزماینر” می نویسند:”در حالی که نگرانی های ایمنی غیرمنطقی نیست میدان جنگ در حال حاضر یک مکان مرگبار است. مهمات خوشه ای می‌تواند وضعیت جنگ را به نفع کی یف تغییر داده و تقاضا برای ذخایر مهمات ضعیف را کاهش دهد. مسکو در استفاده از مهمات خوشه ای به شکلی بی بند و بار عمل کرده است. در حالی که روسیه با چنین محدودیت هایی مواجه نیست اعمال محدودیت ها بر اوکراین منطقی نیست”.
“سرا کولابدارا” مدیر کارزار ایالات متحده برای ممنوعیت مین های زمینی و مهمات خوشه ای در “یو اس ای تودی” نوشت :” اگر ما به حفاظت از جان غیرنظامیان اهمیت می دهیم مهمات خوشه ای باید کنار گذاشته شوند. مهمات خوشه ای می توانند خساراتی را برجای بگذارند که برای چندین دهه تداوم خواهد یافت و رفتن ایمن دانش آموزان به مدرسه یا کشاورزان به مزارعبرای کشت محصولات شان را دشوار خواهد ساخت. در لائوس پس از بمباران ایالات متحده در دهه 1970 میلادی وضعیت ایجاد شده کماکان ادامه یافته است. اجازه دهید با اجازه دادن به مملو شدن خاک اوکراین از بمب های خوشه ای امریکایی در جنایات بیش تری مشارکت نکنیم”.
پس از این چه خواهد شد؟
مخالفت های بین المللی با تصمیم واشنگتن وجود خواهد داشت. خبرگزاری “رویترز” گزارش داده که آلمان با ارسال مهمات خوشه ای به اوکراین مخالفت کرده است. “جو بایدن” رئیس جمهور امریکا باید با مخالفت فرانسه، آلمان و بریتانیا متحدان امریکا که از جمله 100 کشور امضا کننده کنوانسیون منع استفاده از تسلیحات خوشه ای بوده اند و هم چنین با انتقادات مطرح شده در بین هم حزبی هایش در حزب دموکرات امریکا مقابله کند.
روزنامه “نیویورک تایمز” اشاره کرده بایدن در حالی موافق ارسال تسلیحات خوشه ای به اوکراین است که حزب دموکرات برای سالیان متمادی خواستار توقف استفاده از این تسلیحات توسط نیروهای امریکایی شده بود.
“واشنگتن پست” گزارش داد که اوکراین معتقد است مهمات خوشه ای به نیروهای آن کشور کمک می کند تا با جلوگیری از کم شدن ذخایر مهمات دیگر در برابر روسیه برتری پیدا کنند. “الکسی رزنیکوف” وزیر دفاع اوکراین گفته است:” روس ها از این نوع از تسلیحات علیه ما استفاده می کنند. بنابراین، ما برای دفاع از خود کاملا حق داریم از همان نوع از مهمات استفاده کنیم”.
مهمات خوشه ای چه هستند؟
بمب های خوشه ای سلاح هایی هستند که در هوا باز می‌شوند و مهمات یا بمب های کوچک تری را آزاد می‌کنند که در یک منطقه بزرگ پراکنده شده و برای نابودی یا خنثی کردن چندین هدف در یک زمان طراحی شده اند. بمب های خوشه ای را می توان از روی زمین و یا از هوا بر روی اهداف پرتاب است. برخی از آن بمب ها ممکن است منفجر نشوند و عملا بر روی زمین به مین های زمینی ای تبدیل می شوند که ممکن است مدت ها پس از پایان درگیری منفجر شوند.
این فناوری اولین بار در طول جنگ جهانی دوم توسعه یافت و انواع مختلفی از این بمب ها وجود دارند که در قرن گذشته مورد استفاده قرار گرفته اند از جمله بمب هایی که در آن از سلاح های شیمیایی، بمب های آتش زا و مهمات ضد تانک استفاده می شود. به گفته ائتلاف مهمات خوشه ای گروهی که نسبت به استفاده از این فناوری هشدار می دهد این نوع از تسلیحات قادر هستند ده ها یا صدها مهمات فرعی را پراکنده کرده و در نهایت می توانند بمب ها را در منطقه ای به اندازه چندین زمین فوتبال پراکنده سازند. این مهمات می توانند چندین هدف را به طور همزمان از بین برده یا از کار بیاندازند اما نمی توانند تمایزی بین یک هدف نظامی یا غیرنظامی قائل شوند.
چرا استفاده از بمب های خوشه ای در بسیاری از کشورها ممنوع اعلام شده است؟
به دلیل خطراتی که مهمات خوشه ای برای غیرنظامیان ایجاد می کند سازمان های حقوق بشر و گروه های ضد جنگ برای مدت زمانی طولانی علیه استفاده از آن مبارزه کرده اند. هزینه غیرنظامی استفاده از این تسلیحات در طول تهاجم ایالات متحده به عراق و افغانستان بیش از دو دهه پیش برجسته شد.
در 32 حمله صورت گرفته در فاصله اکتبر 2001 تا اوایل سال 2002 میلادی ایالات متحده 1228 بمب خوشه ای حاوی 248056 بمب را در نقاطی در سراسر افغانستان پرتاب کرد. بر اساس گزارش ائتلاف مهمات خوشه ای ایالات متحده و بریتانیا در عراق نزدیک به 13000 مهمات خوشه ای که شامل 1.8 تا دو میلیون گلوله فرعی بوده را ظرف مدت سه هفته نبرد اصلی مورد استفاده قرار دادند. گروه نظارت بر مین و مهمات خوشه ای استفاده از بمب های خوشه ای را در فاصله سال های 2009 تا 2018 ردیابی کرد و 4128 تلفات جدید ناشی از مهمات خوشه ای را گزارش کرده بود. براساس گزارش آن نهاد در سال 2018 میلادی 99 درصد از تلفات ناشی از کاربرد مهمات خوشه ای غیر نظامیان را شامل می شدند.
کنوانسیون مهمات خوشه ای در سال 2008 میلادی توسط 107 کشور امضا شد. آن معاهده ین المللی تولید، انتقال، ذخیره و استفاده از این سلاح ها را ممنوع اعلام کرده است. با این وجود، از جمله کشورهایی که این کنوانسیون را امضا نکرده اند می توان به ایالات متحده، روسیه، اوکراین، برزیل و هند اشاره کرد. اکثر کشورهای خاورمیانه به استثنای عراق، لبنان و تونس عضو این کنوانسیون نیستند.
از بمب های خوشه ای در کدام مناطق جهان استفاده شده است؟
به گفته پنتاگون آخرین استفاده گسترده آمریکا از بمب های خوشه ای در جریان حمله سال 2003 به عراق بود. واشنگتن هم چنین از این فناوری در حمله ای در یمن در سال 2009 میلادی استفاده کرد که منجر به تلفات غیرنظامی شد.
گروه‌های حقوق بشری استفاده از بمب های خوشه ای توسط نیروهای دولتی سوریه علیه پایگاه های اپوزیسیون سوریه در طول جنگ داخلی آن کشور را مستند کرده اند که اغلب به اهداف و زیرساخت های غیرنظامی ضربه زده است. اسرائیل نیز از این بمب ها در مناطق غیر نظامی در جنوب لبنان استفاده کرد از جمله در تهاجم سال 1982 در جریان رسیدن نیروهای اسرائیلی به بیروت پایتخت لبنان و در جریان تهاجم سال 2006 میلادی علیه لبنان استفاده کرده بود.
سازمان ملل و دیده بان حقوق بشر اسرائیل را متهم کرده اند که چهار میلیون بمب خوشه ای به سوی لبنان شلیک کرده و بمب های منفجر نشده باقی مانده که هم چنان تهدیدی برای غیرنظامیان لبنانی هستند. ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی در یمن به دلیل استفاده از بمب های خوشه ای در جنگ خود در آن کشور مورد انتقاد قرار گرفته است. سازمان ملل در سال 2017 میلادی یمن را دومین کشور مرگبار از نظر وجود بمب های خوشه ای پس از سوریه معرفی کرد. کودکان مدت ها پس از سقوط مهمات کشته و یا دچار نقض عضو و معلولیت شده اند که اطلاع از تلفات واقعی ناشی از آن تسلیحات را دشوار می سازد.
