سفر آقای حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران به جمهوری آذربایجان در زمینه های دوجانبه و بین المللی حائز اهمیت بود.
۱.در زمینه بین المللی
نشست وزرای امور خارجه جنبش عدم تعهد با عنوان «جنبش عدم تعهد؛ متحد و استوار در مواجهه با چالش‌های نوظهور» از ۲ تیرماه در مرکز همایش های شهر باکو آغاز شد و به مدت دو روز ادامه یافت.هدف اصلی تاسیس غیرمتعهدها در سال ۱۹۶۱ و در اوج جنگ سرد،عدم تعهد و وابستگی به آمریکا و شوروی با تاکید بر استقلال و حامیت ملی کشورهای عضو بود.پس از فروپاشی شوروی و اراده آمریکا برای ایجاد یک نظم جدید مبتنی بر یکجانبه گرائی و تضعیف استقلال دیگر کشورها، اعضای جنبش عدم تعهد تقویت چند جانبه‌گرایی و استقرار نظمی جدید و مبتنی بر چند جانبه‌گرایی در جهان را در برنامه قرار دادند. بر این اساس، جنبش مصمم است در مقابل خودمحوری و دیکتاتوری آمریکا و چند کشور متحد این کشور بایستد. کشورهایی چون روسیه و چین نیزکه به دلیل عضویت در شورای امنیت ملی سازمان ملل، عضو جنبش عدم تعهد نیستند،از ایده چند جانبه‌گرایی مورد نظر جنبش عدم تعهد حمایت می کنند. اعضای اجلاس شانگهای هم در همین چارچوب و همسو با جنبش عدم تعهد به دنبال تقویت چند جانبه‌گرایی هستند و این نظم نوین در آینده بتدریج ایجاد و فراگیر خواهد شد.ایرا ن که کشوری کاملا غیرمتعهد و از پیش قراولان چند جانبه‌گرایی و مقابله با دیکتاتوری جهانی است طبعا در این زمینه می تواند نقش موثر ایفا کند.آقای امیرعبداللهیان در سخنرانی خود در این نشست از نظم مبتنی بر چندجانبه گرایی در سراسر جهان حمایت و اعلام کرد که ایران با تسلط یک یا چند قدرت غربی بر روابط بین الملل مخالف است.
از سوی دیگر،همزمان با حملات وحشیانه اسرائیل به اردوگاه جنین،وزیر امور خارجه در جلسه ویژه کمیته حمایت از فلسطین که در حاشیه نشست برگزار شد تجاوزات اسرائیل به مردم فلسطین را محکوم و به شدت با عادی سازی روابط اعضای جنبش عدم تعهد بخصوص کشورهای مسلمان با رژیم اشغالگر قدس مخالفت کرد.موضع ایران باعث شد تا این اجلاس به مکانی برای ابراز حمایت از مردم فلسطین مبدل شده و تداوم سیاست‌های شهرک‌سازی در سرزمین های اشغالی با مخالفت قاطع اعضای جنبش مواجه گردد.
۲.روابط دوجانبه
به دلیل رویکردهای اخیر جمهوری آذربایجان نسبت به ایران و تعلیق فعالیت های سفارت خود در تهران،قرار بود جمهوری اسلامی ایران در سطح معاون وزیر در نشست جنبش عدم تعهد شرکت کند اما بعد از تماس تلفنی وزیرامورخارجه آذربایجان با همتای ایرانی خود و تقاضا از وی برای حضور در نشست،آقای امیر عبداللهیان عازم باکو شد.
همانگونه که انتظار می‌رفت گفتگوهای وزیرامورخارجه با مقامات جمهوری آذربایجان بخصوص رییس جمهوری آذربایجان نقش موثری در رفع سوءتفاهم‌ها و زمینه‌سازی برای بهبود روابط دو کشور همسایه و برادر ایفا کرد. در این دیدارها مشخص شد که باکو تمایل مثبتی به تقویت روابط و توسل به روش های دیپلماتیک برای حل و فصل اختلافات و بهبود مناسبات پید کرده است، موضعی که ایران نیز از آن استقبال می کند.
با توجه به پرونده حمله به سفارت آذربایجان و پیگیری های دستگاه قضایی جمهوری اسلامی ایران، یکی از مشکلات و اختلافات تهران و باکو بحث محاکمه فرد مهاجم است و این تهاجم از نظر مقامات ایران در تمام سطوح محکوم شده است.الهام علی اف در دیدار با وزیر امور خارجه ایران نسبت به مجازات “منصفانه” عاملان حمله به سفارت این کشور ابراز امیدواری کرد.به ایشان گفته شد که در این زمینه قوه قضائیه پرونده ای تشکیل داده و بر اساس آخرین موضع سخنگوی قوه قضائیه مساله با جدیت در حال بررسی است. البته انتظار است دستگاه قضایی جمهوری آذربایجان نیز با قوه قضائیه ایران همکاری کند تا ابهاماتی که هنوز در پرونده وجود دارد با کمک باکو مرتفع شود. در مجموع این امیدواری حاصل شد که پس از انجام سفر وزبر امورخارجه به باکو، شاهد تسریع در تکمیل پرونده شاهد باشیم.
رئیس جمهوری آذربایجان همچنین با تصریح براینکه کشورش به دنبال رفع انسداد کریدورهای مواصلاتی در منطقه است گفت: به وجود مسیرهای تاریخی ایران در منطقه پایبند است. این موضع مثبت تلقی شده و می تواند موجب تسریع در رفع اختلافات جمهوری های آذربایجان و ارمنستان باشد. اینکه از سوی باکو،نیتی برای ایجاد انسداد راههای مواصلاتی و تغییر مرزهای بین وجود ندارد موضوعی است که همواره مورد تأکید جمهوری اسلامی ایران نیز بوده است.آقای امیر عبداللهیان هم در سخنرانی خود در نشست عدم تعهد بر این موضع تاکید کرد و گفت:«معتقدیم این منطقه از جهان ظرفیت تبدیل شدن به منطقه‌ای مواصلاتی برای منطقه و فراتر از آن را دارد. جمهوری اسلامی ایران آماده است با استفاده از ظرفیت‌های خود، تحقق این هدف را تسهیل نماید.».
در ارتباط با خطوط مواصلاتی،گزارش‌های رسانه ای حاکی از آن است که رئیس‌جمهور آذربایجان آمادگی کشورش برای مشارکت در احداث راه‌آهن رشت – آستارا اعلام کرده است. اگرچه ایران اخیراً قراردادی را با روسیه برای ساخت این مسیر امضا کرده اما ایران و روسیه از مشارکت آذربایجان در این پروژه استقبال می کنند.در نظر است بزودی نشستی سه جانبه با حضور تهران، باکو و مسکو در خصوص احداث راه آهن رشت – آستارا برگزار و در عملیاتی کردن این پروژه تسریع شود.
طبعا بهبود روابط ایران و جمهوری آذربایجان، برخی عوامل ثالث از جمله رژیم صهیونیستی را ناراضی می کند و هر دو کشور باید مراقب باشند تا تحت تاثیر القائات دشمنان قرار نگیرند.موضع آقای علی اف مبنی بر اینکه «دولت ما هرگز اجازه نخواهد داد از خاک این کشور تهدیدی علیه منطقه و جمهوری اسلامی ایران صورت گیرد.» موضع مناسبی است که تکرار آن موجب ناامیدی اسرائیل از تخریب روابط تهران-باکو خواهد شد.
حضور هوشمندانه وزیر امورخارجه در باکو و دیدارهای دوجانبه نشان داد که جمهوری آذربایجان بعد از مدت ها فاصله گرفتن از دیپلماسی به این جمع بندی رسیده که از مسیر گفت و گوی مستقیم، بهتر می توان اختلافات را حل و فصل کرد و از فرصت های همکاری به اندازه کافی استفاده نمود. تبادل نظر مقامات دو کشور از مسیر دیپلماتیک و پرهیز از طرح مباحث از طریق رسانه ها،موجب تقویت مناسبات و تامین منافع مشترک دو ملت خواهد شد.
در مجموع دیدارهای دوجانبه امیرعبداللهیان و مقامات آذری را می توان یک اقدام مثبت برای آینده روابط دو کشور تلقی کرد و امیدواریم شاهد نتایج مثبت این دیدار در هفته های آتی باشیم.
محسن پاک آیین
