چرخش استراتژیک ایالات متحده در عربستان

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده امریکا، در روز 6 ژوئن 2023 در جریان یک سفر دو روزه وارد عربستان سعودی شد. ایالات متحده به دنبال این سفر اعلام داشت که دو طرف بر “تعهد مشترک” خود برای پیشبرد ثبات، امنیت و رفاه در سراسر خاورمیانه و فراتر از آن، از جمله از طریق مشارکت مداوم خود در مذاکرات دیپلماتیک برای توقف درگیری ها، تاکید کردند.

زمان‌بندی جالب این دیدار که در آستانه کنفرانس تجاری دو روزه اعراب و چین در ریاض بوده می توانست حاوی این پیام باشد که ایالات متحده  منطقه را ترک نکرده است. از دیگر نکات قابل توجه این سفر همزمانی با بازگشایی سفارت ایران در ریاض بود که پس از هفت سال و  در نتیجه توافق صلح با میانجیگری چین در ماه مارس جاری صورت گرفت.

به نظر می رسد اولین سفر دیپلمات ارشد آمریکایی به عربستان سعودی طی تقریباً یک سال گذشته دارای این سیگنال برای کشورهای حوزه خلیج فارس بود که ایالات متحده در بحبوحه نفوذ فزاینده چین کماکان به متحدان در منطقه متعهد است. ایالات متحده با نگرانی از نزدیکی ایران و عربستان و نقش چین در میانجیگری صلح تهران و ریاض در یک بازنگری در سیاست خاورمیانه ای خود در تلاش برای پر کردن خلائی است که می رود تا با پکن پر شود.

روابط واشنگتن و ریاض از جولای 2022 و از زمان سفر جو بایدن رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا به جده به دلیل تصمیم اوپک پلاس تحت رهبری عربستان برای کاهش تولید نفت و تصمیم بایدن برای بازنگری کامل روابط آمریکا با پادشاهی سعودی رو به افول گذاشت.

قبل از سفر بلینکن به عربستان، جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا با محمد بن سلمان ولیعهد عربستان دیدار کرده بود. بازدیدهای پی در پی مقامات بلند پایه امریکا حاکی از آن است که واشنگتن مشتاق ترمیم روابط با بزرگترین صادرکننده نفت خام جهان است.

روابط بین ایالات متحده و نزدیکترین متحد سنتی آن در خاورمیانه از زمان قتل جمال خاشقجی روزنامه‌نگار و نویسنده سعودی در اکتبر 2018 در کنسولگری عربستان در استانبول دچار خدشه شده است. روابطی که در آن بر مبنای منافع دو طرف، ریاض نفت را با قیمت مناسبی برای واشنگتن فراهم کرده و ایالات متحده تسلیحات و حفاظت دفاعی را به عربستان سعودی عرضه می کرد. اما عدم وابستگی ایالات متحده به سوخت های فسیلی به دلیل توسعه فناوری‌های استخراج نفت شیل و همچنین توسعه منابع انرژی جایگزین موجب شد تا یک سوی این مبادله دو جانبه از کفه دیگر سبک تر شود و پادشاهی سعودی را در اطمینان از حفاظت نظامی از سوی ایالات متحده دچار تردید کند. چنانچه عدم واکنش صریح واشنگتن در حملات موشکی و پهبادی به مجموعه پالایشگاهی آرامکوی عربستان در سپتامبر 2019 به این تردید قوام بخشید. روابط ضعیف بایدن و بن سلمان به دنبال رد درخواست های آمریکا برای پمپاژ بیشتر نفت توسط عربستان در بحبوحه افزایش قیمت نفت خام پس از حمله روسیه به اوکراین ادامه دار شد و این امر روابط ایالات متحده و عربستان را به یکی از پایین ترین سطوح خود در دهه های اخیر رساند.

در اثنای اصطکاک ایالات متحده بر سر قیمت نفت و حقوق بشر، پادشاهی سعودی همکاری با چین را عمیق تر کرده است. گستره روابط مثبت بین ریاض و پکن در دسامبر گذشته و در دیدار رسمی سه روزه شی جین پینگ رئیس جمهور چین از ریاض بود که در آن دو طرف ده‌ها قرارداد در بخش‌های مختلف به امضا رساندند. شی در آن زمان اعلام کرد که او می خواهد “دوران جدیدی” را بین دو کشور آغاز کند.

پکن و ریاض با امضای موافقت‌نامه‌هایی برای هم افزایی چشم‌انداز 2030 مورد هدف بن سلمان، با همکاری در ابتکار یک کمربند -یک جاده “BRI” اعلام کرده اند که برای تحقق این اهداف همراه و پیشقدم خواهند بود. عربستان در سال 2022، با میانگین معاملات 5.5 میلیارد دلاری بزرگترین دریافت کننده سرمایه گذاری های چینی در BRI بوده است. همکاری عربستان با چین در حال حاضر در چند جبهه انجام می شود و هر دو کشور در حال افزایش همکاری در زمینه انرژی، دفاع و امنیت و اقتصاد هستند.

ایالات متحده با پایش همکاری های چین با عربستان با تغییر در استراتژی خاور میانه ای خود از یک استراتژی جدید  – “دیپلماسی اقتصادی” – بهره می گیرد و یک طرح زیرساختی عظیم برای اتصال کشورهای خلیج فارس و کشورهای عربی با هند از طریق شبکه ای از بنادر و راه آهن، توسط جیک سالیوان در بازدید از ریاض پیشنهاد شده است. استراتژی جدید منطقه ای واشنگتن در ائتلاف با امارات متحده عربی، هند و اسرائیل با سرمایه گذاری های مشترک و ابتکارات جدید به منظور همکاری در بخش های آب، انرژی، حمل و نقل، فضا، سلامت و امنیت غذایی تشکیل شده است. ائتلاف آی2یو2 “I2U2” با پتانسیل جایگزین شدن با طرح چینی یک کمربند- یک جاده، مقابله با نفوذ چین در منطقه را در نظر دارد.
ایالات متحده با مشاهده گسترش حیطه همکاری رقبای استراتژیک خود در فضاهایی که نفوذ آمریکا در آن کاهش یافته و با آگاهی از اهمیت روزافزون عربستان و پیامدهای قطع شراکت استراتژیک با متحد دیرینه خود در خاورمیانه، به احیای روابط با ریاض می اندیشد.

قابل ذکر آن که ایالات متحده همچنان تامین کننده اصلی کمک های نظامی و تسلیحاتی به منطقه است و در حدود چهل هزار سرباز آمریکایی در 10 کشور عربی، اسرائیل و ترکیه مستقر هستند و فرماندهی مرکزی آمریکا اکنون رسماً مسئولیت روابط با شورای همکاری خلیج فارس و اسرائیل را بر عهده گرفته است. همکاری های امنیتی همچنان زمینه را برای مشارکت دو کشور فراهم می کند چنانچه بیش از 73 درصد از واردات تسلیحات و مهمات عربستان همچنان از ایالات متحده است. عربستان در جریان دیدار با بلینکن اعلام کرد که مشتاقانه منتظر کمک ایالات متحده برای فرآوری سنگ معدن اورانیوم استخراج نشده خود و سپس تجارت آن به عنوان سوخت است. رابطه با واشنگتن برای ریاض اساسی است زیرا ایالات متحده تنها بازیگری است که در حال حاضر مایل است حرکت آزاد نفتکش ها را در خلیج فارس تضمین کند.

عربستان پس از جنگ اوکراین همکاری با روسیه را در قالب کارتل اوپک پلاس در بازار نفت افزایش داده است و در شریطی که غرب می‌خواست عربستان نفت بیشتری را به عنوان مرهمی برای بحران فزاینده انرژی جهان، تولید کند، عربستان منافع واقعی خود را در حفظ روابط نفتی با روسیه دیده است. محمد بن سلمان روابط با روسیه را به عنوان دومین صادر کننده نفت جهان، راهی برای کمک به تأثیرگذاری بر بازارهای جهانی انرژی کشورش می داند. ولیعهد سعودی بلافاصله پس از دیدار با بلینکن با پوتین گفت‌وگو کرد و بر هماهنگی ریاض با مسکو در مورد تولید و قیمت‌گذاری نفت در اوپک پلاس تاکید کرد. به دنبال توافق گروه کشورهای تولیدکننده نفت برای تمدید کاهش تولید تا سال آینده، عربستان اعلام کرد که در ماه جولای تولید نفت را به میزان یک میلیون بشکه در روز کاهش خواهد داد تا از کاهش قیمت نفت کاسته شود. بدین ترتیب سیاست بن سلمان عربستان را در زمینه انرژی در کنار روسیه و در مقابل ایالات متحده قرار داده است.

در حالیکه اقتصاد دنیا وابسته به سوخت های فسیلی است، نبض اقتصاد عربستان با صادرات انرژی می تپد و جریان ثروت را به سوی ریاض روانه می کند. منطقی خواهد بود اگر عدم هماهنگی سیاست انرژی بن سلمان با سیاستهای نفتی بایدن از وابستگی عربستان به یک قدرت خاص جلوگیری کند.

عربستان سعودی در حال تبدیل شدن به یک بازیگر استراتژیک مستقل است و بن سلمان با برگزیدن استقلال در روابط خارجی، به طور فزاینده ای ریاض را تحت تأثیر موج آشتی در خاورمیانه از مدار ایالات متحده جدا کرده و جاه طلبی های خود را حتی بدون حمایت واشنگتن دنبال می کند.
سیاست خارجی عربستان در آشتی با ایران توسط میانجیگری چین و برطرف شدن مسائلی مانند رقابت منطقه‌ای با ایران، جنگ منطقه‌ای در یمن به دلیل حمایت ایران از شورشیان حوثی به مواضع عمل‌گرایانه و خنثی‌تر نزدیک شده است و شاهزاده سعودی با تنظیم مجدد دستور کار اقتصادی و اجتماعی خود و روابط با سایر نقاط جهان، درک متفاوتی از نقش آفرینی کشورش ارائه می دهد.

محمد بن سلمان حاکم بالفعل سعودی در یک دیپلماسی جدید و فرصت طلبانه با در اولویت قرار دادن منافع ملی کشورش در تلاش است تا با سیاست “مشکلات صفر” روابط خود را بین شرق و غرب متعادل کند. این سیاست مستقل می تواند واشنگتن را مجبور کند تا در انتخاب های سیاسی خود تجدید نظر کند.

کاخ سفید نیز با اذعان بر نقش عربستان به عنوان یک بازیگر تاثیرگذار منطقه‌ای و بین‌المللی ضرورت یک ارزیابی و تنظیم مجدد گفتمان سیاسی بین دو کشور را در نظر دارد. سفر بلینکن به جده و دیدارهای بعدی در ریاض نشان دهنده آن است که عربستان دارای نقش موثری در حل چالش های منطقه ای و بین المللی بوده و نادیده گرفتن مواضع عربستان، واشنگتن را در مضیقه قرار خواهد داد. ضروری است تا ایالات متحده با یک چرخش استراتژیک از سیاستهایی که در سال های اخیر بر روابط با عربستان سایه افکنده، گذار کند.