میل به مهاجرت در پایه دانش‌آموزی مخصوص طبقات خاصی است که در سال‌های اخیر روندی افزایشی به خود گرفته و بسیاری از نوجوانان و والدینشان را درگیر خود کرده است. به‌طوری که آنها می‌خواهند از لحاظ شخصی و اجتماعی شرایط بهتری برای فرزندانشان رقم بخورد.
، کوچ سرمایه‌های انسانی از مسائل و معضلات این روزهای کشورما است، به‌طوری که معضل فرار مغزها به تدریج به یک بحران اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تبدیل شده است و به گفته کارشناسان خسارات سالانه ناشی از خروج سرمایه‌های فکری بیش از سه برابر درآمدهای نفتی کشور برآورد شده است.
حالا چندسالی می‌شود که همه جا صحبت از مهاجرت دانش‌آموزان به گوشی می‌رسد و به یک امر عادی تبدیل شده است. گرچه آمار رسمی در این زمینه وجود ندارد اما رصدخانه مهاجرت با انتشار آمار مهاجرت نخبگان دانش‌آموزی در سالنامه مهاجرتی ۱۴۰۰ اطلاعات دیگری در این‌باره نداده است. در این سالنامه با تحلیل آمار دریافتی از اداره کل گذرنامه در بازه زمانی سال ۱۳۸۰ تا مرداد ۱۳۹۹ از مهاجرت ۱۵ تا ۳۷ درصد از رتبه‌های یک تا هزار آزمون سراسری، مشمولان بنیاد ملی نخبگان و المپیادها سخن گفته شده بود که از میان آنان تنها ۲ و نیم تا چهار و نیم درصد به ایران بازگشته‌اند. خانواده‌هایی که دیگر نمی‌خواهند فرزندشان در ایران باقی بماند و اگر تمکن مالی برقرار باشد برای فرستادن آنها به کشورهای دیگر سراز پا نمی‌شناسند.
مهاجرت یک روند اجتماعی است
«محمد نادری» جامعه‌شناس با بیان اینکه وضعیت فرهنگی مهاجران در مقصد بسیار مهم است، گفت: مهاجرت یک روند اجتماعی به‌شمار می‌رود و پیامدهای زبانی، اجتماعی، فرهنگی و روانی گوناگونی دارد که هویت و ارزش‌های مهاجر را دستخوش تغییر می‌کند. در واقع مهاجرت سبب ایجاد برخوردها، ارتباطات گوناگون و … در جامعه میزبان می‌شود که گسترش این عوامل موجب به‌وجود آمدن پدیده دو زبانگی و چندزبانگی در سطح فردی و اجتماعی می‌شود زیرا مهاجر ناگزیر به انطباق زبانی و فرهنگی با جامعه میزبان دست می‌زند و تلاش دارد به گونه‌ای کم و بیش عادی در جامعه جدید جایگاهی پیدا کند.
وی در ادامه افزود: شناخت روحیات و نگرش‌های نوجوانان و جوانان دانش‌آموز و افرادی که هنوز تصمیم به مهاجرت نگرفته‌اند اما در آینده‌ای نه چندان دور به احتمال زیاد به موضوع و مصداق فرار مغزها و نیروهای متخصص، بدل خواهند شد می‌تواند به اتخاذ تصمیم‌ها و تعیین راهبردهایی مناسب در تعلیم و تربیت منجر شود که شرایط روحی و زمینه‌های فکری را به گونه‌ای فراهم و آماد سازد که دانش‌آموز به آسانی هدف شکار مغزها قرار نگیرد یا خود مغزهای آماده برای گریز یا مهاجران مجازی نباشد.
تمکن مالی خانواده‌ها عاملی تأثیرگذار برای مهاجرت دانش‌آموزان
این جامعه‌شناس با توضیح اینکه خانواده‌هایی که از نظر مالی مشکلی ندارد در صدر افرادی هستند که فرزند دانش‌آموز خود را روانه دیگر کشورها برای تحصیل می‌کنند، بیان داشت: خانواده‌هایی که فرزندانشان را با صرف هزینه‌های میلیاردی روانه کشورهای دیگر به‌خصوص ترکیه یا کانادا می‌کنند تا تحصیل کنند اصولا نگاه غالب آنها انتفاع مالی از مدرک تحصیلی است که متأسفانه در این سال‌ها روند افزایشی به خود گرفته است. در واقع سرعت گرفتن سیر مهاجرت جوانان و نوجوانان به سست‌شدن و تزلزل هویت یک کشور می‌انجامد.
وی افزود: گذشته از برخی نظرات و دیدگاه‌های متناقضی که در مورد فرار و مهاجرت مغرها وجود دارد، عده‌ای آن را در مجموع برای دانش جهانی و پیشرفت علوم مفید دانسته‌اند و گروهی دیگر آن را برای کشور صادرکننده و مبدأ سازنده ارزیابی کرده‌اند. دامنه پدیده فرار مغزها در ایران گویای این واقعیت است که امروزه جریان خروج نیروی انسانی متخصص و برخوردار از سرمایه انسانی بالا به صورت یک معضل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در کشور درآمده و بیم‌ها و نگرانی‌های زیادی را در کشور برانگیخته است. از این رو ضرورت دارد که بیش از هر کار به مطالعه و تحقیق درباره عواملی پرداخت که مانع از مهاجرت نخبگان به خارج می‌شود.
مهاجرت یا کنکور!
نادری با اشاره به اینکه برای مهاجرت دانش‌آموزان باید تمام جوانب سنجیده شود، تصریح کرد: فردی که می‌خواهد تحصیلاتش را در یکی از کشورهای خارجی ادامه دهد، باید تمامی جوانب قضیه را بسنجد و درمورد آینده‌اش تصمیم‌گیری کند. اگر دانش‌آموزی بخواهد مقطع کارشناسی را در یکی از دانشگاه‌های خارج از کشور بخواند و پس از آن در همان کشور ادامه تحصیل دهد یا به کار بپردازد، تصمیم بسیار خوبی گرفته و احتمال اشتغال او بیشتر می‌شود. دانش‌آموزانی که قصد تحصیل در دانشگاه‌های خارج از کشور را دارند، قبل از ورود به دانشگاه یک کشور خارجی که زبان و فرهنگ متفاوتی نسبت به ایران دارد، با محیط آشنایی بیشتری پیدا کرده و برای رفتن به دانشگاه آماده می‌شوند، در این‌صورت دچار مشکلات کمتری می‌شوند. همچنین مهاجرت قبل از کنکور راحت‌تر می‌توانید برای کسب بورسیه تلاش کنید؛ یعنی به جای کنکور دادن می‌توانید برای تحقیق و پژوهش، یادگیری زبان، قوی کردن رزومه تحصیلی و کسب مهارت‌های هنری، فرهنگی و ورزشی وقت بگذارید.
راهکارهای موثر برای جبران ناکارآمدی‌ها در حفظ سرمایه‌های اجتماعی
نادری در این زمینه می‌گوید: مهم‌ترین اصل این است که مدیریت سیاسی با مدیریت علمی فرهنگی جایگزین شود. تجربه نشان داده مدیریت سیاسی قادر نیست این روال را تغییر دهد. وقتی مدیریت سیاسی می‌شود، تمام راهکارها و پیشرفت‌ها هم سیاسی است. یکپارچه‌کردن و از میان بردن موانع سند علمی آموزشی کشور باید جدی گرفته شود و به‌صورت همگانی و یکپارچه این سیستم مرحله‌به‌مرحله اجرا شود. همچنین تصویب قانون منع انتفاع از موسسات شبه‌آموزشی و بازارهای کنکور از دیگر موارد مهمی است که می‌تواند دانش‌آموزان را دلگرم به سیستم آموزشی کشور کند.
