کودکان خیابانی یا کار که از آنها به‌عنوان تراژدی شهری یاد می‌شوند قربانیان فقری هستند که برای برآورده کردن نیازهای مادی و هزینه‌های زندگی به کارهای دشوار گمارده می‌شوند و رسیدگی و ساماندهی به وضعیت زندگی این قشر از جامعه، ضرورتی انکارناپذیر است.
سرچهارراه‌ها، مترو و یا به محض ترافیک شدن خیابان‌ها کودکان را می‌بینیم که به سرعت به طرفمان می‌آیند و با دستان کوچکشان درخواست پول در ازای پاک کردن شیشه خودرو یا فروختن کالایی دارند؛ کودکانی ارزان با دستانی کوچک که با سختی‌های کار آشنا هستند. فشار فقر و تنگدستی باعث شـده اسـت بـرخی خانواده‌‌ها، برای تأمین مخارج زندگی، کـودکان خود را وادار به کار کنند. کار کردن کودکان مسأله‌ای است که از دیرباز در تمام جوامع بشری وجود داشته و از جنبه‌های مختلفی به آن نگاه می‌شـود. هرچند آمار دقیقی از این کودکان کار وجود ندارد اما به گفته مسئولان سازمان بهزیستی ، شهرداری و نیروی انتظامی ۵۵ درصد کودکان کار و خیابان ایرانی نیستند و این آمار در تهران بازهم به گفته مسئولان بهزیستی به ۸۴ درصد می‌رسد.
نظر به اهمیت موضوع کودکان کار و خیابان در برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پدیده کودکان کار و خیابان به عنوان یکی از آسیب‌های اولویت دار اجتماعی مطرح شده است. اما اکنون بیش از ۲۰ سال از نخستین طرح های سامان دهی کودکان کار و خیابان می گذرد و فعالیت ها در این زمینه موفقیت آمیز نبوده است و همچنان به عنوان یکی از آسیب های اولویت دار کشور مطرح است. در این میان اگر نگاهی به آسیب‌های کودکان ایرانی نیز بیندازیم، شاهد خواهیم بود که آمارهایی از وارد شدن انواع آسیب‌های جسمی و روحی به کودکان کار، در میان شهروندان مشهود است.
مشکلات اقتصادی سیلی از کودکان را در خیابان‌ها رها کرده است
«مجید تقوی» جامعه شناس و پژوهشگر حوزه اجتماعی با بیان این که زمانی که کودک برای کار از خانه بیرون مـی رود، هـیچ تضمینی برای حفظ او از آسیب های اجتماعی وجود ندارد، گفت: زندگی کودک در این حالت، دستخوش تغییرات زیادی می‌شود. این روند فرصت تحصیل، آموزش و بـازی را از کودکان گـرفته و باعث از میان رفتن خلاقیت آنها شده و در نتیجه آسیب‌های جدی جسمی و روانی به همراه می‌آورد. نبود کار مناسب، تأمین نبودن خانواده، عدم رفتار مناسب و صحیح بین والدین و کـودکان، سـوء‌اسـتفاده و… سیلی از کودکان را در خیابان‌ها رها کرده است که به این کودکان، کودکان کار می‌گویند.
وی در ادامه بیان داشت: بی‌سـرپرست ماندن فرزندان در اثر فوت والدین یا یکی از آنها، طلاق، اعتیاد و … باعث می‌شود، کودکان از کانون گـرم خـانواده محروم شده و برای تأمین نیازهای مالی خود، در دوران کودکی وارد اجتماع شده و دستخوش آسیب‌هـای جـبران نـاپذیر آن شوند و در پی آن، در اثر تعلیم و تربیت نادرست کودکان، بی‌بند و باری و گرایش انحرافات اجتماعی نظیر دروغگویی، خـشونت، لجاجت، کج خلقی و فحاشی باعث به‌وجود آمدن معضلات اجتماعی می‌شوند.
گسترش معضل کودکان خیابانی ناشی از سیاست‌های حاکم بر جامعه
این جامعه‌شناس با توضیح اینکه باید به مقوله کودکان کار با نگاه ژرفتری پرداخت، بیان داشت: شیوع و گسترش این معضل را باید ناشی از فقر و نظام اقتصادی اجتماع و سـیاست‌هـای حاکم بر جامعه دانست . اگرچه آمار دقیق از تعداد این قبیل کودکان در دسترس نیست اما وجود بیش از 100 میلیون کودک خیابانی در جهان ضرورت طرح این مسأله را روشن می‌سازد. کودکان کار و خیابان ازجمله کودکان در معرض آسیب هستند کـه بـیشترین وقـت خود را در محیط‌های ناامن و پرخطر خیابان می‌گذرانند. این کودکان ، به‌ویژه دختران، بیشتر در معرض خطرات گوناگون قرار می‌گیرند.
افزایش آسیب‌های اجتماعی در جامعه در پی گسترش کودکان کار
- تقوی، با بیان اینکه کودکان از همان ساعت‌های ابتدایی خروج از منزل در معرض بسیاری از آسیب‌ها و بیماری‌ها قرار می‌گیرند، تصریح کرد: در میان بچه‌های خیابانی به‌نظر می‌رسد تعداد پسران بسیار بیشتر از دختران است این به آن معنا نیست که دختران از بی‌توجهی در امان هستند، اما وضعیت‌شان تا حدی متفاوت است. برخی بسیار زود بـه روسـپی‌گـری تن در می‌دهند، عده‌‌ای پیش از ازدواج بچه‌دار می‌شوند و باید با کوهی از مشکلات عاطفی، مادی و اجتماعی دست و پنجه نرم کنند، برخی نـیز اگـر خرید و فروش نشوند، به خدمتکارانی مبدل می‌شوند کـه گرفتار بهره‌کشی یا بدرفتاری در جامعه خویش می شوند.
ضرورت برنامه‌ریزی و ساماندهی کودکان کار و خیابان
وی در ادامه برنامه‌ریزی و ساماندهی کودکان کار و خیابان را ضروری دانست و گفت: کمبود اطـلاعات در ارتـباط با کودکان در معرض آسیب به طور عام و افزایش تعداد کودکان کار در جامعه امروزی به طور خاص ازجمله موانعی است که راه برنامه‌ریزی و ساماندهی فعالیت‌های لازم برای رهایی آنها از شرایط آسیب‌پذیر را دشـوار مـی‌کند. شکل‌گیری بانک اطلاعات کودکان کار و خیابان می‌تواند در این زمینه، راه‌گشا باشد. ما باید بحث‌ها و تلاش‌های آگاهی‌دهنده خود را ادامه دهـیم، کار مخاطره‌آمیز کودکان در بخش‌ها و موقعیت‌های مختلف را شناسایی و ترسیم کنیم، توانایی موسسات را برای مقابله با کار کودکان در همه سطوح بالا ببریم و نظام‌های نظارت کننده و بازرسی مؤثر، مـستقل و مطمئنی را بر نقطه‌ای مستقر سازیم .
