اخیرا بلومبرگ در گزارشی به نقل از آژانس بین المللی انرژی اتمی و شخص رافائل گروسی از عدم روند مثبت پیشرفت همکاری‌های ایران و آژانس گزارش داده بود. بعد از چند روز رافائل گروسی نیز به نوعی ادعای بلومبرگ را تایید کرد.
گروسی، در گفتگو با شبکه «سی بی اس» کانادا تاکید کرد: «احتمال احیای سریع توافق هسته‌ای قدرت‌های جهانی با ایران به شکل گذشته آن کم است». او احتمال احیای برجام را در صورت عدم همکاری ایران با آژانس «صفر» دانست.
این اظهارات گروسی از سوی برخی رسانه‌ها و ناظران سیاسی به عنوان تایید مرگ برجام از سوی غرب مورد ارزیابی قرار گرفت، اما بر خلاف این رویکرد، نصرت‌الله تاجیک، کارشناس مسائل سیاست خارجی و سفیر سابق کشورمان در اردن، در گفتگو با فرارو دیدگاه متفاوتی نسبت به پالس‌های منفی گروسی و بلومبرگ دارد. دیدگاه‌های تاجیک در ادامه نقل شده است.
رافائل گروسی در اظهارات خود با صراحت می‌گوید احتمال احیای برجام در صورت عدم همکاری با آژانس صفر است. با قراردادن این اظهارات کنار گزارش بلومبرگ، سخنان اخیر رافائل گروسی چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟
تاجیک: مساله برجام را باید در یک مثلث ۳ راسی مدیریت کنیم یا به عبارتی باید مدیریت می‌کردیم: ۱. اروپا ۲. آمریکا ۳. آژانس. در این مثلث ما باید با راس آژانس همکاری کنیم یا می‌کردیم. با دو راس دیگر باید با یکی‌شان همراهی می‌کردیم و دیگری را به راه می‌آوردیم. این موضوع پیشتر این‌گونه بود که می‌شد با اروپا همراهی کرد و از این طریق آمریکا را به راه آورد، اما اکنون موضوع کمی متفاوت شده و ظاهرا با توجه به موضع‌های اتخاذشده‌ی مناسب‌تر آمریکا، می‌شود با آمریکا همراهی کرد و اروپا را به راه آورد.
یکی از استراتژی‌های خوب ما در زمان خروج ترامپ از برجام همراهی و همکاری با آژانس و اروپا بود که باعث انزوای آمریکا در خروج از برجام شد. اقدامات مناسبی در راستای همین استراتژی صورت گرفت. از جمله این اقدامات می‌توان به همکاری کامل با آژانس اشاره کرد. با اسناد مربوط به این موضوع می‌شود همیشه در مجامع جهانی از گزارش‌های این مساله دفاع کرد. همچنین همراهی‌مان با اروپا موجب شد که ترامپ نتواند همراهی جهانی را داشته باشد و در بحث تحریم تسلیحاتی و مطرح‌شدنش در شورای امنیت همراهی اروپا را نداشت و منزوی ماند و ماجرای تحریم تسلیحاتی بی‌نتیجه ماند.
«من هم با آقای گروسی هم‌نظرم و فکر می‌کنم عدم همکاری با آژانس موجبات عدم احیای برجام را فراهم می‌کند. بهتر است دیپلمات‌ها و مسئولین سازمان انرژی اتمی ما همکاری و همراهی با آژانس را حفظ کنند. البته این همکاری باید در حوزه مسائل فنی باشد و نباید با آژانس وارد حوزه سیاسی شویم. چون آژانس همیشه معتقد به این بوده که به مسائل فنی می‌پردازد و کاری به مسائل سیاسی ندارد.»
همکاری با آژانس شرط لازم برای احیای برجام است، اما شرط کافی نیست؛ بلکه شرط کافی همراهی با دو راس دیگر مثلثی است که به آن اشاره شد، به این صورت که با یکی از آن دو راس همراه شویم و دیگر راس را از این طریق همراه سازیم.
گروسی از احتمال پایین احیای برجام به شکل سابق یعنی به صورت توافق ۲۰۱۵ سخن به میان آورده، این رویکرد را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تاجیک: واقعیت امر این است که وضعیت برجام مانند سابق نیست. اگر بخواهیم تصویری شفاف از وضعیت برجام داشته باشیم، باید یک ترازنامه دو ستونی در نظر بگیریم. در ستون اول باید این مساله را ببینیم که با توجه به خروج ترامپ از برجام و عدم ایفای تعهدات از جانب آمریکا، انجام تعهدات ما نسبت به آژانس کاهش تدریجی پیدا کرده است و طی پنج مرحله از برجام خارج شده‌ایم. اما باید توجه داشته باشیم که این کاهش انجام تعهدات نتیجه خروج ترامپ بوده است. اگر به گزارش‌های ١٥گانه آژانس قبل از خروج آمریکا از برجام توجه کنیم، شاهد این موضوع هستیم که ما به تمامی توافقات و تعهداتمان در برجام وفا کرده‌ایم.
به هر حال با این اوصاف نیز، من فکر نمی‌کنم راه‌های احیای برجام کاملا بسته شده باشد. چون شرایط یک طرفه تغییر نکرده است. این شرایط حاصل یک شرایط دو طرفه بوده که هم نقض برجام توسط آمریکا و هم کاهش تدریجی انجام تعهدات از سمت ما، در وضعیت کنونی، دخیل بوده است. همچنین آمریکا باید مابازای این خروج را بپذیرد. این مابازا لزوما مادی نیست. اما آمریکا باید بپذیرد که دلیل این وضعیت قهری‌ای که بوجود آمده و ما به این‌جا رسیده‌ایم، خروج آمریکاست و این کشور باید پذیرای این موضوع باشند.
اگر واقعا یک تیم سیاسی مایل به احیای برجام وجود داشته باشد و اراده سیاسی‌ای در این خصوص در میان باشد، با طراحی و پیشبرد یک راهبرد مناسب و صحیح و نه در جهت صرفا بازی با افکار عمومی، می‌توان به به نتیجه‌رسیدن همین برجام و پیشرفتش امیدوار بود.
مذاکرات مابین ایران و آمریکا بصورت غیرمستقیم پیش رفته و همانطور که می‌دانیم پیش‌نویس پیشنهادی سپتامبر را ابتدا ایران رد کرد و نپذیرفت و اکنون که ایران حاضر به امضای این پیش‌نویس شده آمریکایی‌ها قائل به قبول این مساله نیستند؛ لذا پیشنهاد می‌کنم ضمن گشودن در مذاکرات به سوی آمریکا و مذاکره مستقیم، در ازای این امتیاز خواهان توافق طرفین روی این پیش‌نویس ماه سپتامبر باشیم.
آیا نمی‌توان میان اظهارات گروسی با پیشنهاد اخیر، ولی نصر و علی واعظ مبنی بر جایگزین شدن یک توافق منطقه‌ای به جاری برجام ارتباط برقرار کرد؟
تاجیک: خیر، من این‌گونه فکر نمی‌کنم. در مورد سخنان ایشان هم باید بگویم که همانگونه که پیشتر هم اشاره کرده‌ام، با این اظهارات موافق نیستم و پیشنهاد بجایی نیست و حتی خود ایشان هم پذیرفته‌اند که پیشنهاد مناسبی نیست. چون همکاری ما با آژانس همواره دارای منافع خاصی برای ما بوده است.
هیچ دو رابطه‌ای نمی‌توانند جایگزین هم باشند. دو رابطه شاید بتوانند مکمل هم باشند. مسائل مربوط به روابط منطقه‌ای و بین‌المللی ما با هم تفاوت دارند و نمی‌شود این دو رابطه را کنار هم قرار داد یا از یکی از این‌ها برای تقویت آن یکی دیگر، استفاده کرد. چنانکه حتی بعضی از همسایگان ما مایل به پیشبرد روابط بین‌المللی ما نباشند؛ لذا نباید به توافقی مثل توافق میان ایران و عربستان که هنوز در مراحل نخستین قرار دارد و بسیاری از مسائل هنوز ناروشن است، امید بست و بخواهیم بر اساس آن موضوعات دیگر را بنا کنیم و پیش ببریم.
روند اخیر جاری در بحث برجام و احیای مذاکرات را تا چه اندازه می‌توان در معنای مرگ توافق هسته‌ای معرفی کرد؟
تاجیک: به نظر بنده هنوز برای ایراد این ادعا که مرگ برجام فرارسیده، زود است و هنوز برجام جای نتیجه‌گیری دارد. اگرچه دولت سیزدهم در این موضوع زمان خیلی زیادی را از دست داد. این هم به دلیل نظریه‌پردازی‌های غلط و بچگانه‌ای بود مانند زمستان سرد اروپا و …. این موضوعات باعث از دست‌رفتن زمان توسط این دولت شد. اما همانگونه که اشاره کردم، اگر حکومت واقعا قائل به احیای برجام باشد، می‌تواند بدون نگاه جناحی این مساله را حل کند.
اکنون هم با توجه به شرایط حاضر، اگر حکومت تمایل به برگشت به برجام را داشته باشد، که حتما هم دارد، باید یک روح جدیدی دمیده شود و کار به کاردان سپرده شود و طرح و تصمیم واقعی اتخاذ شود و به دور از فریب افکار عمومی غرب، قدم در راه احیای برجام که کلید بازگشایی بسیاری از مسائل کشورمان در حوزه بین‌الملل است، برداریم. زیرا با این شرایط امکان بسیاری از داد و ستد‌ها و ارتباطات از ما گرفته شده از جمله این که نمی‌توانیم نفت را بفروشیم و مبلغش را به کشور برگردانیم. همچنین جدا از ضربه‌ی اقتصادی، عدم حضور ایران در صحنه‌های بین‌المللی و عدم ظهور تمدن فرهنگی ایران و … آسیب‌های بسیاری را برای کشورمان در پی خواهد داشت.
در حال حاضر تیم فعلی دولت، اگرچه در راس‌شان رییس دولت اعلام کرده‌اند که راضی به توافق هستند و ما هم فرض را بر صحت گفته‌هایشان می‌گذاریم، اما در واقع و در عمل روند مذاکرات را به بن‌بست کشانیده اند.
در پایان این پرسش قابل طرح است که آینده توافق هسته‌ای یا به عبارت بهتر پرونده هسته‌ای ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تاجیک: همانطور که اعلام کردم، این موضوع بستگی دارد که آیا اراده سیاسی و تیم توانمندی در کار باشد یا خیر. ما اکنون با یک موجود زنده مواجهیم که نیاز به احیا دارد. این احیا نیاز به کسانی دارد که قبول کنند وضعیت کشور مناسب نیست و احیای برجام برای برون‌رفت از این اوضاع لازم و ضروری است.
درست است که در حال حاضر در میدان جهانی، موضوعاتی درباره ایران علی‌الخصوص در فرستادن پهپاد به روسیه در جنگ اوکراین بازی رسانه‌ای توسط اوکراین بر علیه ایران به راه افتاد که هم‌اکنون غربی‌ها هم متوجه شده‌اند که این صرفا یک بازی رسانه‌ای برای دریافت تسلیحات بیشتر توسط اوکراین از غرب بوده است. در حال حاضر راهکار اصلی همکاری با آژانس است. همچنین رفتن به سوی اتاق مذاکرات و پیش‌بردن مذاکرات به صورت مستقیم و شفاف به این احیا کمک می‌کند.
