در روزهای اخیر هم‌گام با توافق ایران و عربستان و تصمیمات و رویکردهای تازه سیاست خارجی دو کشوردر قبال معادلات منطقه‌ای شاهد ادامه یافتن این روند در حوزه‌های دیگر همکاری در کشورهای غرب آسیا و اتحادیه عرب نیزهستیم. تحولاتی که در روزهای اخیر در منطقه اتفاق افتاده است بی گمان خبر از شکلگیری نظم جدیدی در منطقه را می‌دهد و همچنین در آینده منشا تغییرات مهمی خواهد بود.
در روزهای اخیر هم‌گام با توافق ایران و عربستان و تصمیمات و رویکردهای تازه سیاست خارجی دو کشوردر قبال معادلات منطقه‌ای شاهد ادامه یافتن این روند در حوزه‌های دیگر همکاری در کشورهای غرب آسیا و اتحادیه عرب نیزهستیم. تحولاتی که در روزهای اخیر در منطقه اتفاق افتاده است بی گمان خبر از شکلگیری نظم جدیدی در منطقه را می‌دهد و همچنین در آینده منشا تغییرات مهمی خواهد بود.
در این راستا چندی پیش خبر بازگشت مجدد سوریه به اتحادیه عرب و حضور بشار اسد در نشست این اتحادیه در جده توجهات بسیاری از کشورها و تحلیلگران بین الملل را به خود جلب نمود. از همین رو در این گزارش قصد داریم تا علاوه بر بررسی ابعاد و واکنش‌های بازگشت دمشق به اتحادیه عرب، نگاهی نیز به حضورعجیب ولادیمر زلنسکی دراین نشست بیاندازیم.
بیانیه شورای همکاری خلیج فارس
در فروردین ماه امسال بود که شورای همکاری خلیج فارس طی بیانیه ای اظهار کردند که راه حل سیاسی تنها راه حل بحران سوریه است و وجود نقش رهبری عربی در تلاش‌هایی با هدف پایان بحران و ایجاد سازوکارهای لازم برای این نقش و نیز افزایش مشورت بین کشورهای عربی به طوریکه تضمین کننده موفقیت این تلاش‌ها باشد، اهمیت دارد.
.jpg)
اعضای این شورا علاوه بر این نسبت به حل منازعات و تنش‌های داخلی و جنگ سوریه در سال‌های اخیر درباره تلاش‌های به کار گرفته شده به منظور دستیابی به راه حل سیاسی لازم برای سوریه که به تمام پیامدهای وضعیت این کشور پایان دهد و حافظ وحدت سوریه، امنیت و ثبات و هویت عربی‌اش باشد، رایزنی و گفتگو کردند.
ایران نیز با توجه به این تصمیم و تلاش‌هایی که کشورهای عربی در راستای تنش زدایی از روابط خود و به منظور ایجاد ثبات و صلح در منطقه به عمل آمده بود ابراز امیدواری نمود و بر تاثیر این توافقات در افزایش ثبات، صلح و توسعه منطقه‌ای و تقویت رویکردهای گفت‌وگو محور در منطقه خلیج فارس حمایت نمود.
بارقه امید برای خروج سوریه از انزوا
تغییر معادلات در منطقه با پیوستن مجدد سوریه به اتحادیه عرب را از جهات مختلفی میتوان مورد بررسی قرار داد، با آغاز درگیری های سیاسی و نظامی که از سال 2011 با بالا گرفتن اعتراضات مردمی در جهان عرب اتفاق افتاد و موجب ایجاد جنگ داخلی در سوریه و گروه‌بندی های نظامی علیه حکومت بشاراسد شد دائما کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از عبارت « عبارت اسد باید برود » صحبت به میان آوردند.
اتحادیه اروپا و آمریکا نیز همزمان با شروع این درگیری ها که منجر به کشته شدن بسیاری از مردم و نظامیان شد بسیاری از مقامات و شخص بشار اسد را تحریم کردند، باراک اوباما، دونالد ترامپ، حمد بن جاسم وزیر امورخارجه قطر، سعود الفیصل وزیر سابق امورخارجه عربستان، از اشخاصی بودند که بیشترین تاکید را بر رفتن اسد و واگذاری قدرت را داشتند.
در این میان رهبر انقلاب اسلامی ضمن حمایت از بشاراسد و محکوم کردن توطئه‌های آمریکا برای منهدم کردن حکومت سوریه بوسیله دلارهای سعودی و حمایت‌های مختلف از مخالفان دولت، بر ماندن اسد در سوریه تاکید کرد؛ امروز با گذشت نزدیک به 13 سال ازاین اتفاقات شاهد شکست سیاست‌های آمریکا در این کشور و محقق شدن موضع جمهوری اسلامی ایران نسبت به ماندن اسد هستیم.
بشار اسد، یک دهه پس از اخراج سوریه از کشورهای اتحادیه عرب، به عنوان رئیس جمهوری این کشور به نشست همین اتحادیه در عربستان سعودی دعوت شد عربستان سعودی در اوایل درگیری‌های سوریه شدیدا علیه بشاراسد موضع گرفت، که احتمالا به دلیل نگرانی این کشورازافزایش نفود جمهوری اسلامی ایران در منطقه بود. ریاض با گسترش اعتراضات در سوریه، با کمک به نیروهای شورشی با در اختیار قراردادن اسلحه، پول و حمایت سیاسی ازآنها در برابر دولت اقدام می‌کرد.
.jpg)
در سال ۲۰۱۴، سعود الفیصل، وزیر امور خارجه وقت سعودی هم در اظهار نظری تاکید کرده بود که بشار اسد دستش به خون بسیاری آغشته است و هیچ نقشی در سوریه نباید برعهده داشته باشد. او همچنین اضافه کرده بود همه جنگجویان خارجی از جمله حزب الله لبنان باید از سوریه خارج شوند.
در سال ۲۰۱۶، عادل الجبیر، وزیر امور خارجه سابق، گفت اسد در آینده بر سوریه حکومت نخواهد کرد و مداخله نظامی روسیه به او کمکی نخواهد کرد تا در قدرت بماند. اما اکنون تصمیم اتحادیه عرب برای پذیرش مجدد سوریه پس از ۱۲ سال دوری آن کشور یک پیروزی مهم برای دمشق است و بخشی از یک سازماندهی مجدد منطقه‌ای بزرگتر و نشانه‌ای از کاهش بیش از پیش نقش ایالات متحده در منطقه است.
عضویت دوباره سوریه در اتحادیه عرب ممکن است با بازگشت سرمایه به این کشور در آینده منجر به توان بازسازی و خسارات بی شماری که در همه این سال ها متوجه آن بوده است را میسر کند و فرصت ترمیم زیرساخت‌های مهم این کشور که ویران شده است را ایجاد کند اما مهمتر از آن مسئله جنگ داخلی و کشته شدن نیم میلیون نفر که همچنان نیز ادامه دارد است که بی گمان بازگشت امنیت انسانی و پیدا کردن راهی برای توقف این تنش‌ها از هر مقوله‌ای مهم تر است.
دولت‌های عربی که احتمالا زمانی امیدوار به سقوط اسد بودند اکنون تصمیم گرفته اند که بهتر است دست به کار شده و با شخص اسد معامله کنند. هشام الغنام پژوهشگر ارشد مرکز تحقیق و مطالعات اسلامی ملک فیصل می‌گوید: ما به دنبال راه حل‌های جادویی نیستیم، اما آن چه می‌دانیم این است که وضعیت فعلی ناپایدار است. این وضعیت به جایی نمی‌رسد. ما نمی‌دانیم که درگیری چه زمانی پایان خواهد یافت و تحریم و به حاشیه راندن حکومت سوریه به ایجاد راه حلی منجر نمی‌شود.
در سالیان اخیر چندین کشور عربی به سمت برقراری مجدد روابط دیپلماتیک با سوریه حرکت کردند که مهم‌ترین آن گام برداشته شده توسط امارات متحده عربی در سال ۲۰۱۸ میلادی بود. اردن و سوریه مرز‌های خود را در سال ۲۰۲۱ بازگشایی کردند. عربستان سعودی نیز نقش کلیدی در فشار برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب ایفا کرد و ماه گذشته میزبان نشستی برای بحث در مورد این موضوع بود.
شکست آمریکا در سوریه
ایالات متحده آمریکا با حمایت های بسیاری که در همه این سال‌ها از نیروهای اپوزسیون برای سرنگونی اسد نمود اکنون خشمگین از اتفاقات اخیر است، کمیتهٔ روابط خارجی سنا طی اعلامیه اخیر خود در مورد بازگشت دوباره سوریه به اتحادیه عرب تاکید کرده است که “بیش از ۱۲ سال جنایات باید مدرک کافی برای اثبات این باشد که رژیم اسد یک متمرد جهانی است و بهبود روابط با این رژیم، پیام اشتباهی را به ایران و روسیه انتقال خواهد کرد، زیرا پوتین جنایاتی را که در سوریه مرتکب شد در اوکراین تکرار می‌کند.”
در ادامهٔ این اعلامیه تاکید شده است :”استدلال‌هایی مبنی بر اینکه عادی‌سازی روابط با اسد به نوعی ایران و روسیه را از سوریه بیرون می‌کند، قانع کننده نیست، زیرا آنها ضامن اصلی بقای اسد هستند.”سناتور باب منندز و سناتور جیم ریش در ادامه این اعلامیه از حکومت جو بایدن، رییس جمهور ایالات متحده، خواسته اند تا ضمن مخالفت با چنین تلاش‌ها، قبل از برگزاری نشست سران اتحادیه عرب که قرار است به تاریخ ۱۹ ماه می سال جاری میلادی در ریاض، پایتخت عربستان سعودی، برگزار شود، افراد و کشورها را از عواقب بهبود روابط با رژیم سوریه و اجرای تعزیرات امریکا اطلاع بدهد.
اظهارات این دو سناتور ارشد ایالات متحده در حالی بیان شد که عربستان سعودی که برای بیش از یک دهه از مخالفان مسلح حکومت بشارالاسد، رییس جمهور سوریه، حمایت می‌کرد، اما امروز از فعالیت دوباره دیپلمات های خود با سوریه خبر می‌دهد.
بی گمان سلسله تغییراتی که در ماه‌های اخیر در غرب آسیا شاهد آن هستیم بیش از گذشته از افول هژمونی آمریکا و شکست های متوالی آن در منطقه خاورمیانه حکایت دارد و نشان می‌دهد که نظم جدیدی درحال شکلگیری در معادلات منطقه است که شاید موافق با خواست آنها نباشد و در میان ایران و عربستان سعودی به عنوان دو کشور تعیین کننده در این بلوک بسیار نقش مهمی در ترتیبات و تحولات این نظم جدید خواهند داشت.
حضور غیر منتظره زلنسکی در عربستان
ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین در سفری غیرمنتظره به عربستان سعودی در نشست اتحادیه عرب شرکت کرد که توجهات بسیاری به حضور عجیب او ایجاد شد، این نخستین سفر زلنسکی به این منطقه پس از آغاز جنگ با روسیه است، به گفته محافل دیپلماتیک، ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی از زلنسکی به عنوان “مهمان افتخاری” برای حضور در اجلاس سالانه اتحادیه عرب دعوت کرده است این درحالی است که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس عمدتا روابط خوبی با روسیه دارند و تاکنون تلاش کرده‌اند در جنگ اوکراین “بی‌طرف” بمانند.
زلنسکی در پستی تلگرامی نوشت: «اولویت‌های ما، بازگشت زندانیان سیاسی ما از کریمه و سرزمین‌های موقتا اشغال‌شده و برگشت همه زندانیان و کسانی است که برخلاف قانون اخراج شده‌اند.» او همچنین تاکید کرد: «به علاوه، تمرکز ما ارائه فرمول صلح است. در اجرای آن، باید تا حد ممکن کشورهای بیشتری مشارکت کنند.»رئیس جمهور اوکراین “تضمین امنیت انرژی در زمستان آینده” و “حفاظت از جامعه اسلامی در اوکراین” را از دیگر محورهای تمرکز کشور خود خواند.
.jpg)
حضور زلنسکی در اجلاس سران کشورهای عربی در حالی انجام شد که سوریه علنا حامی روسیه است و دیگر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس هم تلاش می‌کنند روابط خود با مسکو را مخدوش نکنند.
شاید همین موضوع باعث شد ولودیمیر زلنسکی در حضور رهبران اتحادیه عرب بگوید: «متاسفانه، هستند کسانی که در جهان و همین جا در میان شما، چشم خود را بر الحاق‌های غیرقانونی (خاک اوکراین به روسیه) و آن زندانیان (اسرای جنگی) بسته‌اند».
«من اینجا هستم تا رو در رو با هر کسی که بخواهد صادقانه رایزنی کند گفتگو کنم چرا که معتقدم هر چه قدر هم که روسیه بخواهد نفوذ و تاثیر داشته باشد، باید هنوز اراده‌ای برای مستقل ماندن وجود داشته باشد.» بنظر می‌رسد نیت عربستان از دعوت از حضور زلنسکی به نوعی تلاش برای حرکت به سمت تنش زدایی هایی است که اخیرا نقش عربستان را در ترتیب آنها پر رنگ تر نموده است و این کشور دارد نشان می‌دهد که در ایجاد ثبات و صلح در منطقه و حتی فرا تر از آن نیز توان خود را بکار گرفته است تا به اهداف خود در زمینه ایجاد همکاری در زمینه‌هایی که اشتراکاتی بین سیاست های کشورها وجود دارد مسمم است.
