وضعیت تجرد و ازدواج، به متغیرهای مختلفی ازجمله فرهنگ، وضعیت جغرافیایی، زمان، تفاوت درآمدی، آموزش و سایر عوامل بستگی دارد. ازدواج و تجرد یکی از موضوعاتی است که در سطح جهانی موردتوجه بسیاری از محققان و متخصصان قرار دارد. در بسیاری از جوامع، ازدواج به عنوان یک اصل اساسی در زندگی تلقی می شود و ازدواج نکردن ممکن است با عدم موفقیت در زندگی همراه باشد. همچنین در این جوامع، فرهنگ و شیوه زندگی به طور گسترده ای محدودیت هایی برای انتخاب همسر تعیین می کند. برای مثال، در برخی کشورها، همسر باید از همان قوم، قومیت یا دین باشد. از طرف دیگر، در جوامع دیگر که انتخاب همسر بیشتر بر اساس علاقه شخصی و انتخاب شخصیتی صورت می گیرد، تجرد یا ازدواج در سنین بالاتر شایع تر است.
ضرورت و اهداف پژوهش
بر اساس آمار سازمان ثبت احوال کشور میانگین سن اولین ازدواج مردان و زنان در سال ۱۳۹۸، ۲۷.۶ و ۲۳.۴ سال بوده است. همچنین حدود ۱۷ درصد از جمعیت مردان و زنان را افراد مجرد در سن مناسب ازدواج (مردان ۲۰ تا ۴۵ و زنان ۱۵ تا ۴۰ سال) تشکیل داده اند که جمعیتی بالغ بر ۱۱ میلیون نفر را شامل می شود. از سوی دیگر حدود ۴۲۵ هزار زن و ۱۵۰ هزار مرد از سن مناسب ازدواج گذر کرده اند که حاکی از تجرد قطعی زنانه در کشور است. رفتار ازدواج در مناطق مختلف ایران تفاوت چشمگیری دارد، به نحوی که اختلاف میانگین سن ازدواج در برخی استان ها به ۵ سال می رسد. آمارها نشان دهنده این موضوع است که استان های سیستان و بلوچستان و خراسان های شمالی، رضوی و جنوبی پایین ترین سن ازدواج و در طرف مقابل، تهران، ایلام، فارس، البرز و کهگیلویه و بویراحمد بالاترین سن ازدواج مردان و زنان را به خود اختصاص داده اند. بررسی وضعیت افراد هرگز ازدواج نکرده نشان می دهد که در استان های ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، کرمانشاه و لرستان بیش از ۲۰ درصد جمعیت را افراد جوان در سن ازدواج تشکیل می دهند که نیازمند توجه بیشتر در سیاست های تسهیل ازدواج هستند. بررسی این موارد به تفکیک هر استان نشان از تفاوت های چشمگیر در میان استان های کشور دارد؛ به همین علت در ادامه به صورت خلاصه، وضعیت زناشویی استان های کشور بررسی می شود.
بررسی سن زوجین در اولین ازدواج
در استان های تهران، ایلام، فارس، البرز و کهگیلویه و بویراحمد میانگین سن اولین ازدواج مردان از دیگر استان ها بیشتر و حدود ۲۹ سال است. از طرف دیگر و در استان های سیستان و بلوچستان، خراسان های جنوبی، شمالی و رضوی، هرمزگان و گلستان میانگین سن مردان در اولین ازدواج از دیگر استان ها کمتر و به طور میانگین ۲۶ سال است. گزارش ها حاکی از آن است که استان های تهران، ایلام، البرز، گیلان، کهگیلویه و بویراحمد و فارس دارای بیشترین میانگین سنی زنان در ازدواج اول هستند و در طرف مقابل این عدد، در استان های سیستان و بلوچستان، خراسان های رضوی، شمالی و جنوبی و یزد پایین تر از دیگر استان ها و حدود ۲۲ سال است. همچنین باید به این نکته اشاره کرد که استان هایی که میانگین سن ازدواج بالایی دارند به دو دسته تقسیم شده اند، استان هایی مانند تهران و البرز که شاخص های توسعه بالایی دارند و استان های ایلام و کهگیلویه و بویراحمد که در رتبه بندی توسعه رتبه های پایین تری دارند، این موضوع تفاوت علل در افزایش سن ازدواج را به خوبی نشان می دهد که نیازمند بررسی اختصاصی برای هر استان است و راه را برای تحلیل های عام مرسوم می بندد.
بررسی سهم افراد در سن ازدواج
بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ مردان مجرد در سن ازدواج (۲۰ تا ۴۵ سال) در استان های ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، کرمانشاه، لرستان و فارس نسبت به استان های دیگر سهم بیشتری از جمعیت کل مردان را دارند و بیش از ۲۰ درصد از جمعیت مردان این استان ها را مردان مجرد در سن ازدواج تشکیل می دهد؛ اما در مقابل در استان های خراسان جنوبی، رضوی و شمالی، یزد و سیستان و بلوچستان سهم مردان مجرد در سن ازدواج از کل جمعیت مردان کمتر از ۱۵ درصد است. گزارش ها حاکی از آن است که استان هایی که بیشترین سهم زنان مجرد در سن ازدواج را در جمعیت زنان خود دارند به ترتیب ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، کرمانشاه، خوزستان، سیستان و بلوچستان و لرستان هستند و به طور میانگین بیش از ۲۰ درصد از جمعیت زنان این استان ها را زنان مجرد در سن ازدواج تشکیل می دهند. در طرف مقابل در استان های یزد، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، مازندران و قزوین سهم زنان مجرد در سن ازدواج از جمعیت زنان استان به طور میانگین کمتر از ۱۴ درصد است.
بررسی نسبت جنسی افراد مجرد و تجرد قطعی
نسبت جنسی افراد مجرد به معنای تعداد مردان مجرد در سن ازدواج به ۱۰۰ زن مجرد در سن ازدواج است؛ با این تعریف، مقایسه شمار زنان و مردان مجرد در سن ازدواج نشان می دهد که در استان های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، گلستان و هرمزگان به ازای ۱۰۰ زن مجرد، کمتر از ۱۰۰ مرد مجرد در سن ازدواج قرار دارد. در طرف مقابل در استان های بوشهر، اردبیل، قزوین، مرکزی و آذربایجان شرقی به ازای هر ۱۰۰ زن مجرد در سن ازدواج بیش از ۱۲۰ مرد مجرد در سن ازدواج قرار دارد.
تجرد قطعی به میانگین سهم افراد هرگز ازدواج نکرده از کل جمعیت دو گروه سنی ۴۵ – ۴۹ سال و ۵۰ – ۵۴ سال گفته می شود. بررسی شیوع تجرد قطعی در استان های کشور نشان می دهد، در استان های تهران، گیلان، کرمانشاه، خوزستان و فارس تجرد قطعی مردان بیش از ۲.۷ درصد است و کمترین تجرد قطعی برای استان های خراسان شمالی، یزد، خراسان جنوبی، خراسان رضوی و چهارمحال و بختیاری با کمتر از ۳/۱ درصد است. همچنین استان هایی که بیشترین تجرد قطعی زنان در آن ها به ثبت رسیده بوشهر، کرمانشاه، خوزستان، فارس و گیلان هستند که تجرد قطعی زنان در این استان ها به طور میانگین بیش از ۵ درصد است. در طرف مقابل استان های یزد، خراسان شمالی، کردستان، خراسان جنوبی و قم کمترین میزان تجرد قطعی زنان را با مقدار میانگین کمتر ۲.۳ درصد دارا هستند.
پیشنهادات ارائه شده در راستای افزایش ازدواج
بالا بودن سن ازدواج در استان ها سبب بروز فساد و نزاع در آن ها می شود. در این شرایط پیشنهاد می شود که در این استان ها به طور ویژه سیاست های حمایت از ازدواج از قبیل ساماندهی و آگاه سازی خیران، نظارت مردمی و رسانه ای بر شبکه بانکی به منظور سهولت دسترسی به مثابه قرض الحسنه ازدواج و ترویج فرهنگ تسهیل ازدواج از جانب گروه های مرجع فرهنگی، مذهبی و هنری در دستور کار قرار داده شود.
جمع بندی
بر اساس آمار سازمان ثبت احوال کشور میانگین سن اولین ازدواج مردان و زنان در سال ۱۳۹۸، ۲۷.۶ و ۲۳.۴ سال بوده است. یافته ها حاکی از آن است که استان های تهران، ایلام، فارس، البرز و کهگیلویه و بویراحمد میانگین سن ازدواج بیشتری را نسبت به دیگر استان ها دارند. مهم ترین مسئله در تاخیر ازدواج زنان سبک زندگی، پیدا نکردن فرد مناسب و اشتغال به تحصیل است. البته اشتغال به تحصیل را می توان معلول نبود فرد مناسب برای ازدواج و اتخاذ رفتار جایگزین ازدواج در رفتار اجتماعی دانست. در رابطه با سهم افراد مجرد در سن ازدواج از کل جمعیت مشاهده شد که استان های ایلام و کهگیلویه و بویراحمد، کرمانشاه و لرستان بیشترین افراد در سن ازدواج را دارند. این موضوع در حالی است که در استان های ایلام و کهگیلویه و بویراحمد میانگین سن ازدواج مردان و زنان نیز بالاتر از دیگر استان ها است. از همین رو پیشنهاد می شود سیاست های حمایت از ازدواج از قبیل ساماندهی و آگاه سازی خیران و نظارت مردمی در دستور کار قرار داده شود.
این مطالعه در بنیاد سیاست پژوهی پیشرفت اجتماعی پدیدار توسط پدرام کاویان در سال ۱۴۰۱ انجام شده است.
