خیلی‌ها از زوایای مختلف به اعتراضات بی‌سابقه در اس.را.ئی.ل و اصلاحات قضایی مد نظر نتا.نیا.هو و طیف راستگرای حاکم و همچنین عقب نشینی او تحت فشار شدید و همه جانبه معترضان و کانون‌های قدرت از ا.ر.تش و سازمان‌های ام.نی.تی پرداختند. کما این که بیشتر با استناد به برخی اظهارنظرهای مقامات اس.ر.ا.ئی.لی بر روی شکاف‌های عمیق سیاسی و اجتماعی، احتمال وقوع ج.نگ داخلی و حتی فروپاشی اس.را.ئی.ل مانور دادند. البته برخی از این احتمالات هم در صورت پافشاری بیشتر نتا.نیا.هو بر انجام تغییرات قضایی چندان دور از ذهن هم نبود.
اما فارغ از این مباحث، به نظرم یک نکته مهم در تحلیل‌ها مغفول مانده است که دانستن آن به شناخت پاره‌ای واقعیت‌ها درباره اس.را.ئی.ل کمک می‌کند. اما قبل از ذکر آن لازم است گفته شود این مبحث ناظر به ساختارهای داخلی اس.را.ئی.ل است نه چگونگی شگل‌گیری و روابط آن با ف.لس.طی.نی‌ها که تحت ستم و اجحافی تاریخی قرار دارند.
اما نکته مغفول مانده در تحلیل‌ها پیرامون تحولات اخیر در اس.را.ئی.ل این که اولا اعتراضات گسترده و بی‌سابقه به این شکل بیانگر پویایی فرهنگ سیاسی جامعه اس.را.ئی.لی است که خروجی آن در چنین مواقع حساس و خطرناکی، شکل گیری اعتراضاتی قدرتمند و فراگیر برای دفع خطرات و تهدیدات داخلی است.
ثانیا این که این اعتراضات نهادگرایی را در مقابل اقتدارگرایی فردمحورانه نتا.نیا.هو نجات داد. در واقع آنچه ضامن پروژه ص.ه.یو.نی.سم و خروجی آن یعنی شکل گیری اس.را.ئی.ل در طول این چند دهه بوده است، موفقیت این جنبش در نهادسازی و ایجاد نهادهای قوی مبتنی بر تفکیک قوا با محوریت استقلال قوه قضائیه است. بر کسی پوشیده نیست که مهاجرت خمیر مایه تشکیل جامعه اس.را.ئی.لی است و این جامعه در اصل از مهاجران یهو.د.ی از دهها کشور با فرهنگ‌ها و زبان‌های متفاوت از شرق و غرب شکل گرفت که خیلی از آن‌ها حتی با زبان عب.ر.ی نیز آشنایی نداشتند. از این رو، در چنین وضعیتی، ساخت یک جامعه و دولت ملت سازی کار چندان آسانی نبود؛ اما این امر از طریق ساخت ساختارهای حکمرانی مدرن همچون نهادگرایی مبتنی بر نظام سیاسی پارلمانی میسر شد. در واقع این ساختار و نظام سیاسی ضامن بقای اس.را.ئی.ل تا به امروز علی رغم شکل‌گیری همزاد با تنش و جن.گ آن و قرار گرفتن در محیطی پرتنش و تهدیدزا است.
البته ناگفته نماند که موضوع بحث اینجا معطوف به خود جامعه اس.را.ئی.لی یهو.د.ی است و اگر نه در همین اس.را.ئی.ل بخش قابل توجهی از شهروندان غیر یهو.د.ی آن (عرب‌های اس.را.ئیل یا همان ف.لس.طینی‌ها ساکن اراضی 1948) مشمول تبعیض و نابرابری هستند؛ هر چند برخی یه.و.د.یان آفریقایی تبار نیز از آن مستثنی نیستند.
این ساختار و نهادگرایی در سال‌های اخیر با سیاست فردمحوری و اقتدارگرایی نتا.نیا.هو و رویکردهای ساختارگریز نوراستگرایان و محافظه‌کاران در معرض خطر جدی قرار گرفت و این خطر و تهدید با طرح تغییرات قضایی که استقلال قوه قضائیه را کان لم یکن می‌ساخت، بیشتر شد و در صورت تصویب نهایی می‌رفت که اقتدارگرایی داخلی و فردمحوری جایگزین نهادگرایی و ساختارگرایی به عنوان میراث صه.یو.نی.سم و عامل بقای اس.را.ئی.ل شود.
ثالثا، با وجود رشد راستگرایی دینی و مذهبی و تشکیل اولین دولت کاملا راستگرا در اس.را.ئی.ل در یک سال اخیر به رهبری بنیامین نتا.نیا.هو اما ساختارهای قدرت در ا.ر.تش، سازمان‌های ام.نی.تی و دستگاه قضائی و کانون‌های دانشگاهی و کارگری تاثیرگذار همچنان لائیک و غیرمذهبی است. همین خود یک مانع بازدارنده در مقابل نهادگریزی راستگرایان تندرو و جریان اولترا ارتدوکس است.
ساختارهای توسعه یافته پیشگفته بالاخره نتا.نیا.هو را مجبور به عقب نشینی و پس گرفتن طرح تغییرات قضایی و لو به شکل موقت کرده است؛ با این حال اگر نتا.نیا.هو و دیگر راستگرایان تندرو از جمله راست اولترا ارتدوکس و صه.یو.نی.سم مذهبی این طرح را تصویب نهایی و اجرا می‌کردند و یا اگر در آینده چنین اقدامی کنند، می‌توان آن را سرآغاز فروپاشی و افول نهاد در اس.را.ئیل به عنوان مهم‌ترین میراث صه.یو.نی.سم و به تبع آن به خطر افتادن آینده اس.را.ئیل فارغ از عوامل تهدید بیرونی پنداشت. فعلا تا اینجا نتا.نیا.هو موقتا عقب نشینی کرده است و منتفع اصلی از این امر نهادگرایی در اس.را.ئی.ل است، اما این عقب نشینی و شکست در برابر معترضان برای او بسیار گران است تا ببینیم در ماه‌‌های آینده چکار خواهد کرد؟
در کل، به هر میزان حضور راست مذهبی و راست لائیک تندرو در راس قدرت در اس.را.ئی.ل بیشتر طول بکشد و به ویژه قدرت افرادی چون نتا.نیا.هو ادامه داشته باشد، این تحول می‌تواند ساختارهای بنیادی اس.را.ئیل را به خطر بیندازد و به مرور زمان موجب تضعیف آن و تعمیق شکاف‌های داخلی و در نهایت فروپاشی آن از داخل فارغ از عوامل و تهدیدات پیرامونی و خارجی شود.
