بازسازی انقلابی عرصه فرهنگ بدون بازسازی اقتصاد ممکن نیست

واژه فرهنگ واجد طیف معنایی گسترده‌ای است. اصطلاحی است به واقع نامحدود که اساساً می‌توان آن را به هر چیزی اطلاق کرد که توسط موجودات انسانی آفریده شده و از هر آنچه که جزئی از طبیعت بوده، مجزاست. بسیاری از اندیشمندان برای روشن کردن این مفهوم گفتارهای متفاوتی را اطلاق کرده‌اند.

بر این‌اساس فرهنگ شامل ارزش‌های اجتماعی و هنجارهای موجود در جوامع بشری و همچنین دانش، باورها، هنرها، قوانین، آداب و رسوم، توانایی‌ها و عادت‌های افراد گروه یا جامعه می‌شود. در ادامه این تعریف بالتبع می‌توان بیان کرد که فرهنگ چیزی است که هر فرد به عنوان یک عضو از جامعه خود فرا می‌گیرد.

مفهوم مهمی که اینجا مطرح می‌شود «هنجار» است. هنجار فرهنگی رفتار قابل قبول یک جامعه را تعیین می‌کند و به عنوان راهنمای نحوه رفتار، پوشش لباس، زبان، و حرکت در یک موقعیت خاص و همچنین انتظارات در یک گروه اجتماعی عمل می‌کند. با توجه به این نکته که هر کشوری و هر فرهنگی واجد خرده‌فرهنگ‌هایی در زیرمجموعه خود است، بنابراین تک فرهنگ گرایی و ترویج یک فرهنگ خاص برای کل آن جامعه خطرهایی در پی خواهد داشت.

می‌دانیم که رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در نخستین دیدار خود با هیأت دولت سیزدهم مسئله «بازسازی انقلابی عرصه فرهنگ» را با قید عقلانیت مطرح کردند. بنابراین روند گذشته عرصه فرهنگ، روندی رو به تکامل نبوده است و چون فرهنگ برای مردم است و دستور رهبری نیز کلی است و کلیت فرهنگ را واجد می‌شود، بنابراین ضرورت دارد که نظرات و پیشنهادات نمایندگان کلیه خرده فرهنگ‌ها در این بازسازی اعمال شود.

متأسفانه نخبگان و فعالان فرهنگی در استان‌های کشور، راه چندانی به رسانه‌ها ندارند و نقطه نظرات، ایده‌ها و تئوری‌های آنها که بعضاً از نظرات پایتخت‌نشینان ممکن است بهتر باشد، مطرح نمی‌شوند. شاید یکی از دلایل برای ضرورت این بازسازی همین شنیده نشدن صدا و نظریات نخبگان استان‌ها و مناطق دورافتاده توسط رسانه‌های انقلابی باشد. رسانه‌ای که از بیت‌المال ارتزاق می‌کند باید صدای تک تک مردم ایران – و نه صرفاً پایتخت‌نشینان – باشد.

برای رسیدن به این مقصود خبرگزاری مهر در پرونده بازسازی انقلابی عرصه فرهنگ خود تلاش کرده تا با فعالان فرهنگی شهرستان‌های مختلف کشور نیز گفت‌وگو کند. از این دست مطالب پیشتر گفت‌وگوهایی با میترا متاجی، فعال و منتقد فرهنگی و ناشر مستقر در شهرستان نوشهر مازندران، محمدرضا یوسفی، کارشناس ارشد مدیریت آموزش و فعال فرهنگی در خراسان جنوبی، عبدالله رئیسی، از فعالان فرهنگی و رسانه‌ای در سیستان و بلوچستان و حجت‌الاسلام جواد فراهانی، فعال فرهنگی استان مرکزی و اکبر فراهانی نیا مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان گلستان و احمد رشیدی، فعال فرهنگی اهل سنت از شهر سقز گفت‌وگو کرده‌ایم. در این قسمت نیز پای صحبت‌های نواب کرد، رئیس اداره کتابخانه‌های عمومی شهرستان خاش نشستیم. (برای دسترسی به مطالب پیشین این پرونده به این نشانی بروید.)

نواب کرد، یکی از فعالان فرهنگی اثرگذار در منطقه شهرستان خاش استان سیستان و بلوچستان است. او مدت‌ها با موتور سیکلت برای روستاییان منطقه مرزی خاش کتاب می‌برد، چرا که هیچ کتابخانه‌ای در این منطقه تا سال ۸۸ و ۸۹ وجود نداشت و وضعیت اقتصادی مردم نیز برای سفر به مرکز استان و خرید کتاب مناسب نبود. او بعدها توانست در روستای مرزی سنگانِ خاش کتابخانه‌ای موسوم به «کتابخانه میوه‌ای» را در دامنه کوه تفتان تأسیس کند. شعار این کتابخانه، کتاب بخوانید و میوه بخورید، بود و البته هنوز هم هست.

اهالی این منطقه مرزی به کتاب اهمیت بسیاری می‌دهند. سنگانی‌ها بسیار فرهنگی هستند و حتی دامداران منطقه نیز شاهنامه را از حفظ هستند. سنگان ۱۶۰۰ نفر جمعیت دارد، اما روستاهای زیادی در اطراف آن هستند که هنوز هم هیچ کتابخانه‌ای ندارند. نواب کرد درباره ضرورت توجه هرچه بیشتر به زیرساخت‌های فرهنگی در پروژه «بازسازی انقلابی عرصه فرهنگ» گفت: گسترش زیرساخت‌های فرهنگی قطعاً باعث توسعه همه جانبه کشور نیز می‌شود. اگر زیرساخت‌های فرهنگی فربه نشوند، نه تنها کشور به توسعه نخواهد رسید که قطعاً ناهنجاری‌های فعلی گسترش پیدا کرده و آرام آرام جامعه را به آنومی و سقوط اخلاقی خواهد کشاند. اگر فرهنگ در اوج باشد، هر عضوی از جامعه در هر جایگاهی که قرار دارد، تعهد و احساس مسئولیتش بیشتر خواهد داشت و وظیفه خود را به درستی انجام خواهد داد.

وی افزود: اقتدار دولت‌ها به فرهنگ بستگی دارد. جامعه‌ای دچار آنومی نخواهد شد که فرهنگش در اوج باشد. جامعه‌ای که دچار آنومی شود، دولت‌ها در آن اقتدار نخواهند داشت. بنابراین دولت‌ها باید به فکر فرهنگ باشند و در این حوزه سرمایه‌گذاری کنند. بر اساس تجارب خودم میگویم که یکی از مهم‌ترین سرمایه‌گذاری‌های واجب توسعه کتابخانه‌های عمومی است. در این توسعه دولت باید حتماً نقش خود را ایفا کند.

نواب کرد ادامه داد: مرحله بعدی برداشتن قدم‌های جدی در امر آموزش است، چه آموزش‌های رسمی و چه آموزش‌های غیررسمی. دولت نمی‌تواند این امور را نادیده بگیرد و بعد حرف از توسعه بزند. بنابراین همه امور مملکت به این بستگی دارد که دولت و دولت‌ها چقدر از فرهنگ حمایت می‌کنند و تا چه میزان در این حمایت خود جدی هستند؟

فرهنگ و «مسئله» مناطق مرزی

نواب کرد بخش دیگری از سخنان خود را به مسئله فرهنگ در مناطق مرزی اختصاص داد و گفت: متأسفانه نسبت به مناطق مرزی بی‌مهری‌هایی شده و می‌شود. البته پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، برنامه‌ها و فعالیت‌های عمرانی بسیاری در مناطق مرزی صورت گرفت و وضعیت این مناطق را به نسبت دوران پیش از انقلاب متفاوت کرد، اما نباشد فراموش کرد که مرزنشین‌ها بیشتر در معرض تبادل‌های فرهنگی هستند و اگر فرهنگسازی درست پیشه نشود، استان‌های مرزی بسیار لطمه خواهند خورد.

اقتدار دولت‌ها به فرهنگ بستگی دارد. جامعه‌ای دچار آنومی نخواهد شد که فرهنگش در اوج باشد. جامعه‌ای که دچار آنومی شود، دولت‌ها در آن اقتدار نخواهند داشت. بنابراین دولت‌ها باید به فکر فرهنگ باشند و در این حوزه سرمایه‌گذاری کنندرئیس اداره کتابخانه‌های عمومی شهرستان خاش گفت: ما در مناطق مرزی مسئله و معضل گروهک‌های تروریستی را داریم. فرهنگ قوی در هر کشوری باعث می‌شود که مردم مناطق مرزنشین آن کشور از مرز خود دفاع کنند. اگر فرهنگ نباشد قطعاً این باور که مرز خط قرمز است و نباید بیگانگان به آن تعرض و تعدی کنند، میان مردم جایی نخواهد نداشت.

نواب کرد در ادامه با اشاره به اینکه مردم مرزنشین سیبل هر اتفاقی هستند، گفت: شهرهای مرزی در معرض بسیاری از مسائل قرار دارند. می‌دانیم که شیوع بیماری‌های فراگیر در هر کشوری هم ممکن است از مناطق مرزی آن کشور باشد. همچنین به دلیل دسترسی راحت‌تر با کشورهای همسایه آنها بسیار در معرض تبادل فرهنگ و حتی در معرض ضدفرهنگ‌ها هستند. ممکن است اقلام و کالاها و حتی محصولات صنایع فرهنگی و به طور کل اقلامی که در فرهنگ ایرانی – اسلامی جایی ندارد از طریق مرز وارد کشور شود. آنچیزی که باعث امنیت مناطق مرزی و در ادامه کل کشور خواهد بود، فرهنگ است. این فرهنگ است که مردم مرزنشین را به این باور می‌رساند که اگر مرزهای ما در دست خودمان باشد، هیچگاه بیگانگان بر کشور سیطره پیدا نخواهند کرد.

دشمن فعالیت‌های تبلیغاتی بسیاری در مناطق مرزنشین انجام می‌دهد

این‌فعال فرهنگی در بخش دیگری از این گفت‌وگو با اشاره به این نکته دشمنان این مرز و بوم فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی بسیاری در مرزهای ایران انجام می‌دهد، ادامه داد: آنها از هیچ کاری برای تأثیرگذاری روی مردم و بومیان مناطق مرزنشین دریغ و ابا ندارند. بنابراین ضرورت دارد که مردم آگاه باشند تا بتوانند تبلیغات سو را متوجه شوند. اگر ما قرار است به بازسازی انقلابی عرصه فرهنگ بپردازیم، باید بدانیم که ضرورت دارد همراستا با آن حوزه اقتصاد نیز بازسازی انقلاب شود. اکنون مناطق مرزنشین وضعیت اقتصادی خوبی ندارند و دولت باید به صورت ضربتی به توسعه اقتصاد و بهبود وضع معیشت مردم در این مناطق بپردازد.

وی افزود: اگر دولت به بهبود زیرساخت‌های اقتصادی در مناطق مرزنشین بپردازد تا مردم از حداقل معیشت برخوردار شوند، هیچگاه طعمه تبلیغات شوم بیگانگان و دشمنان این مرز و بوم نخواهند شد. باور من این است که در این مناطق باید نان و کتاب به رایگان و به وفور در دسترس مردم باشد. مردمی که آگاه باشند و معیشتشان ولو به صورت حداقلی تأمین شود، بازوی توانای دولت و حکومت خواهند بود و در این وضعیت هیچ آسیبی به دولت نخواهد رسید.

نواب کرد همچنین با اشاره به این نکته که فرهنگ باعث شده تا ایران امنیت داشته باشد، گفت: امنیتی که اکنون کشور ما دارد در سوریه، افغانستان و یا عراق نیست و این به خاطر آگاهی و بصیرت مردم است. سوال اینجاست که چه چیزی این بصیرت و آگاهی را به مردم داده؟ قطعاً پاسخ غنای فرهنگی ایران است. اگر فرهنگ ایرانی – اسلامی غنی نبود بویژه در مرزها با کوچک‌ترین تبلیغات دشمن بی‌بندوباری و فساد رواج پیدا کرد و وقتی در مرزها مردم بی بندبار باشند قطعاً توان دفاع از مرز را نخواهند داشت.

وی ادامه داد: حکومت برای شهر ما یعنی خاش اعتبارات کلانی را هزینه کرد. نهادهایی مانند سپاه در منطقه ما کارهای عمرانی کردند و اکنون بهداشت در منطقه سطح قابل قبولی دارد. درست استفاده کردن از این امکانات یعنی فرهنگ. اگر درست استفاده کردن را ندانیم، همه این امکانات هیچ فایده‌ای را دربر نخواهد داشت. برای این آگاهی هم باید عرصه فرهنگ را توسعه داد.

امنیتی که اکنون کشور ما دارد در سوریه، افغانستان و یا عراق نیست و این به خاطر آگاهی و بصیرت مردم است. سوال اینجاست که چه چیزی این بصیرت و آگاهی را به مردم داده؟ قطعاً پاسخ غنای فرهنگی ایران استرئیس کتابخانه‌های عمومی شهرستان خاش یکبار دیگر بر ضرورت توسعه کتابخانه‌های عمومی تاکید کرد و گفت: اگر این کتابخانه‌ها توسعه پیدا کنند، مردم آگاه خواهند شد. شاید یک روستایی اکنون نداند که مثلاً از ۵۰ گوسفندی که دارد چگونه بهره ببرد. اگر کتابخانه‌ای در دسترسش باشد که منابع ساده و در حد فهم او در زمینه‌های توسعه کسب و کار روستایی را در اختیارش قرار دهد قطعاً آن روستایی می‌تواند درآمد بیشتری کسب و راحت‌تر زندگی کند. این یک مثال ساده از ارتباط توسعه زیرساخت‌های فرهنگی با توسعه اقتصادی است.

نواب کرد گفت: زمان قدیم مردم هرکدام مزرعه‌های کوچکی داشتند و با کار سخت روی این مزرعه‌ها معیشت خود را تأمین می‌کردند. اکنون می‌توان هرکدام از این مزرعه‌ها را به صورت گلخانه‌ای اداره کرد و با تلاشی کمتر بیشترین بهره را برد. امروزه عصر فناوری اطلاعات است. امروزه دیگر نمی‌توان به ۵۰ سال قبل بازگشت و روش‌های سنتی را پیش گرفت. توسعه این زیرساخت‌های فرهنگی حمایت دولت را می‌خواهد.

این‌فعال فرهنگی همچنین با اشاره به این نکته که دولت‌ها وظیفه سرمایه‌گذاری روی مناطق محروم و بویژه مناطق مرزی کشور را دارند، ادامه داد: توسعه نیازمند منابع مالی و یکسری آموزش‌های ضروری است. دولت اگر در این زمینه هزینه کند، قطعاً بیشترین بهره را خواهد برد. اگر یک جست‌وجوی کوچک انجام دهید خواهید دید که در این عصر کتابخانه‌های عمومی در جای جای جهان حرف اول را در زمینه فرهنگ می‌زنند. به نظر شما اکنون هند چگونه اداره می‌شود؟ جمعیتی میلیاردی که ممکن است همه به فضای مجازی دسترسی نداشته باشند. در این کشور کتابخانه‌های عمومی توسعه بسیاری پیدا کرده است و این کتابخانه‌ها بدل به پاتوق مردم شده است.