این روز‌ها دلار نقش بسیار مهمی در اقتصاد دنیا بازی می‌کند و ارزش پول بسیاری از کشور‌ها بر مبنای ارزش آن با دلار سنجیده می‌شود؛ لذا خواه ناخواه با توجه به تاثیر نرخ ارز در نظامات بازار و اقتصاد، هرگونه نوسان ارزی باعث سرایت تکانه‌های تورمی به سایر بازار‌ها می‌شود و اینچنین است که حتی خرید گوشت و سبزی هم در بازار متاثر از نرخ دلار می‌شود چرا که ارزش پول دچار تنزل می‌شود.
در حالت کلی در اقتصاد ارزش پول به عنوان یک کالا و به وسیله عرضه و تقاضایی که برای سایر کالا‌ها به وجود می‌آید محاسبه می‌شود. ارزش هر نوع کالا و یا جنسی به مقدار ارزش پول بستگی دارد که یک فرد آن را پرداخت کرده تا کالای مورد نظر را به دست بیاورد. ارزش پول به راستی چیست؟ و چرا افزایش نرخ دلار آن را کاهش می‌دهد و اقتصاد‌های دنیا چگونه تاثیر ارز‌های خارجی از ارزش پول خود کاهش می‌دهند مواردی است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
ارزش پول از تولید تا فعالیت‌های سوداگرانه
در حقیقت ارزش پول به این دلیل به وجود می‌آید که مردم عقیده دارند که با استفاده از ارزش پول خود بتوانند کالا و خدمات مختلف را هر زمان که بخواهند در اختیار داشته باشند. اما شاهدیم که نرخ دلار و ارز‌های خارجی تاثیر مستقیمی بر ارزش پول و قیمت‌گذاری کالا‌ها در کشور دارد.
اقتصاددانان بر این باورند که دلیل و ریشه افزایش نرخ ارز‌های خارجی یا کاهش ارزش ریال، پایین بودن آمار‌های تولید و ضعیف شدن قدرت اقتصادی کشور است. وقتی رشد اقتصادی منفی یا بسیار کم باشد؛ سرمایه‌ها به جای تولید و بهره‌وری اقتصادی در بازار‌های سوداگرانه سرگردان می‌شود و با این مسیر منطقی و معقول است که نرخ ارز آن کشور، نزول کند لذا نرخ ریال به دلیل کمبود تقاضا برای مبادلات تجاری با کاهش ارزش مواجه می‌شود و متقابلا نرخ دلار بالا می‌رود.
ذخایر ارزی و طلا
از طرفی عنوان می‌شود یکی از دلائل مهم در ارزش پول یک کشور به میزان ذخیره دلار و مسکوکات و طلا در آن کشور بستگی دارد عواملی که هر از چند گاهی با رشد بی‌رویه و حباب‌گونه خود تعادل اقتصاد و به عبارتی اقتصاد روانی جامعه را دستخوش تغییراتی عجیب می‌کند و نه تنها با گرانی‌های بی‌حساب و کتاب داد مردم را در می‌آورد که سبب کاهش ارزش پول می‌شود؛ لذا یکی از پارامتر‌هایی که ارزش پول با استفاده از آن تعیین می‌گردد ذخایر ارز خارجی می‌باشند که به میزان دلار‌هایی گفته می‌شود که مربوط به یک کشور بوده و در اختیار دولت‌های خارجی قرار گرفته است. در این میزان هرچه تعداد دلار‌ها بیشتر باشد به همان مقدار ارز نیز کاهش پیدا می‌کند که در نتیجه باعث افزایش ارزش دلار خواهد شد.
قدرت خرید ریال
اما این نکته حائز اهمیت است که اگر ارزش پول ملی را معادل قدرت خرید ریال در خارج از ایران یا از کالا‌های وارداتی بدانیم نه معادل قدرت خرید ریال در داخل ایران یا از کالا‌های تولید داخل، تا حدودی مسئله را دستخوش تحول می‌کند چرا که این نامعادله باعث استحاله ریال از پول ملی به یک پول دوتابعیتی می‌شود که به رغم کاهش ارزش آن در داخل ایران، شاهد حفظ ارزش آن برای خرید در خارج یا از کالا‌های خارجی خواهیم بود.
باید گفت مفهوم مدنظر از ارزش پول ملی نه حفظ قدرت خرید ریال در داخل و در برابر کالا‌های داخلی بلکه حفظ قدرت خرید ریال در خارج از ایران و برای کالا‌های وارداتی بوده است. این تعریف که سیاست‌گذاری متناسب با این مفهوم را به دنبال آورده عمدتا به سود مصرف‌کنندگان کالای خارجی، قاچاقچیان، واردکنندگان و ایرانیان دوتابعیتی است که عمده مخارج‌شان با ارز خارجی است و در مقابل کسانی‌که متضرر می‌شوند، تولیدکنندگان داخلی و مردم هستند و قابل‌باور نیست که منافع این اکثریت عظیم در سیاست‌گذاری اقتصادی قربانی زیاده‌خواهی گروهی خاص شود.
امری که بهترین راه‌حل را مهار کامل تورم و حفظ ارزش پول در داخل کشور می‌داند. در این صورت به‌صورت اتوماتیک از ارزش ریال در برابر ارز‌های خارجی نیز محافظت خواهد شد.
نرخ تورم
نرخ تورم تأثیر مستقیم در افزایش یا کاهش ارزش پول ملی دارد. در نیم قرن گذشته نرخ تورم در ایران در اکثر سال‌ها دو رقمی بوده است، این درحالی است که میانگین نرخ تورم در دنیا حدود ۳ درصد است و همین مسئله را می‌توان به‌عنوان مهمترین عامل کاهش ارزش پول ملی در ایران دانست.
چه باید کرد؟
اما چه باید کرد؟ و اقتصاد‌های دنیا برای دلارزدایی و حفظ ارزش پول خود چه کرده‌اند؟ باید عنوان کرد برای جلوگیری از کاهش ارزش پول کشور و همچنین تقویت پول ملی، دولت‌ها وظایف بسیار مهم و تأثیرگذاری دارند که با رعایت کردن و یا عدم رعایت این وظایف، اثرات آن در ارزش پولی آن کشور نمایان خواهد شد. می‌توان گفت بخش عمده‌ای از مواد اولیه و کالا‌های واسطه‌ای وارداتی است و هرگاه که قیمت ارز افزایش یافته است، این کالا‌ها نیز رشد قیمت داشته‌اند و این افزایش قیمت بر زندگی مردم تأثیر گذاشته است.
پیش‌تر عنوان شد یکی از عوامل تعیین‌کننده در ارزش پول ملی یک کشور، توان تولید در داخل کشور است. پول ملی در کشوری که بتواند تولیدات زیادی داشته باشد و با این تولیدات قادر به تأمین نیاز‌های مردم کشور باشد و علاوه بر آن بتواند مازاد آن را صادر کرده و از طریق صادرات ارز به دست بیاورد، قدرتمند خواهد بود. مثل چین که با گذشت زمان، توان و ظرفیت تولیدی خود را افزایش داده، قدرت پول ملی خود را افزایش داده است.
عامل دیگری که در ارزش‌گذاری پول ملی تأثیر دارد، توانایی یک کشور برای جذب سرمایه خارجی به گونه‌های مختلف از جمله خرید اوراق سهام یا مشارکت در پروژه‌های سرمایه‌گذاری است.
عامل تهدیدکننده دیگر در حفظ ارزش پول ملی، تجارت بین‌الملل و کسری تراز تجاری کشور است. در سال‌های اخیر حجم واردات در کشور بیشتر از حجم صادرات در کالا‌های غیرنفتی بوده و اقتصاد ایران همواره با کسری تراز تجاری غیرنفتی روبه‌رو بوده که عمدتاً با درآمد‌های ارزی نفتی خنثی شده است. همچنین عواملی از جمله میزان تولید ناخالص ملی، حجم نقدینگی، نرخ تورم، نرخ سود بانکی، رشد پایه پولی، چاپ پول بدون پشتوانه و افزایش نقدینگی در کشور نیز از عوامل مؤثر در کاهش ارزش پول ملی هستتد.
الزامی به نام مهار تورم
بیش از ۵۰ سال است که اقتصاد ایران ساختار‌های تورمی دارد و اولین مسئله در حفظ و تقویت ارزش پول ملی مهار تورم است که نیازمند اصلاح ساختاری در حوزه‌های بانکی، بودجه‌ای و تجاری است. دولت برای حفظ و تقویت ارزش پول ملی باید برنامه مشخص و مبتنی بر علم اقتصاد ارائه دهد و مسائل را اولویت‌بندی کند، البته در تیم اقتصادی دولت نیز باید هماهنگی‌های لازم انجام شود. اگر به دنبال حفظ و تقویت ارزش پول ملی هستیم باید تورم را مهار کنیم و فاصله تورم ایران با شرکای تجاری را کاهش دهیم.
اگر دولت بتواند سیاست‌هایی پیاده کند که هزینه‌های تولید کنترل و البته بهینه شود، می‌تواند در کنترل جریان تورمی کشور مؤثر باشد. در خصوص سیاست‌های کنترل ارزش پول ملی باید گفت هر عاملی که در جریان تورمی مؤثر است، جریان تورمی را کنترل می‌کند و ثبات اقتصادی در ارتباط با قیمت‌ها ایجاد می‌کند، می‌تواند ارزش پول ملی ما را تقویت کند.
افزایش درآمد‌ها و ذخایر ارزی و طلا، صادرات، تولید ناخالص ملی، رشد و توسعه صنعت و مثبت شدن تراز تجاری و کاهش تورم و کم کردن شکاف بین رشد نقدینگی و نرخ تورم، ثبات سیاست‌های ارزی و اقتصادی از جمله مهمترین مواردی است که می‌شود برای حفظ ارزش پول ملی و دلارزدایی از آن در پیش گرفت.
در پایان باید اشاره داشت که برخی اقتصاددانان عوامل موثر دیگری برای حفظ ارزش پول ملی و دلارزدایی عنوان می‌کنند و معتقدند در ایران سیاست باعث نابسامانی اقتصاد شده و اقتصاد تابع سیاست است پیوستن با fatf و شفافیت در انتقالات پولی و بانکی، رفع تحریم و برجام و تغییر مدیران اقتصادی و تیم دولت و کنترل فساد و رانت و کسری بودجه دولت همه می‌توانند افزایش ارزش پول ملی را در بر داشته باشند.
