جنگ اوکراین در ماه فوریه 2023 وارد یک سالگی خود شد؛ بدون اینکه هیچ چشم‌اندازی برای پایان آن دیده شود و شدت عملیات‌های نظامی روسیه و اوکراین روز به روز افزایش می‌یابد. در شرایطی که روسیه از توقف جنگ امتناع می‌ورزد، کشورهای غربی طی هفته‌های گذشته از ارسال تانک برای کی‌یف خبر دادند؛ مسئله‌ای که موجب تشدید اوضاع خواهد شد و امیدها برای پایان جنگ را از بین می‌برد.
جنگ روسیه و اوکراین از همان هفته‌های ابتدایی پیامدهای منفی خود را در سطوح مختلف در سراسر جهان نشان داد که برجسته‌ترین آن بحران مواد غذایی در کشورهای مختلف از جمله خاورمیانه بود. روسیه و اوکراین تامین‌کننده بیش از یک سوم گندم جهان هستند و بسیاری از کشورهای خاورمیانه نیز نیمی از گندم خود را از این دو کشور خریداری می‌کنند.
در منطقه غرب آسیا لبنان که بدترین بحران اقتصادی تاریخ خود را تجربه می‌کند و در تامین غلات و گندم تا حد زیادی وابسته به اوکراین است اولین کشوری بود که تحت تاثیر جنگ مسکو و کی‌یف قرار گرفت؛ به ویژه اینکه آمریکا با تحریم‌هایی که ضد روسیه اعمال کرده بود اجازه صادرات غلات این کشور به لبنان را نمی‌داد. این وضعیت درباره سوریه نیز صدق می‌کند. دیگر کشورهای عربی از جمله مصر و لیبی و تونس که هنوز گرفتار پیامدهای جنگ و بحران اقتصادی گسترده خود هستند نیز در نتیجه جنگ اوکراین در تامین مواد غذایی خود با مشکلات جدی مواجه شدند.
تورم بالا و افزایش بی‌رویه قیمت‌ها نیز نتیجه مستقیم بحران اوکراین بر کشورهای خاورمیانه بود. همچنین احتکار غلات و گندم توسط سایر کشورهای صادرکننده، عامل اصلی افزایش قیمت مواد غذایی در کشورهای واردکنننده از جمله در خاورمیانه بود و اوضاع به حدی رسید که طی چند ماه گذشته نان در کشوری مانند لبنان یافت نمی‌شد.
کمبود انرژی و افزایش قیمت آن در بازارهای جهانی دیگر نتیجه مهم جنگ اوکراین و روسیه بود. در نتیجه تحریم‌های اعمال شده علیه مسکو توسط آمریکا و غرب، اروپایی‌ها که بخش عمده گاز خود را از روسیه تامین می‌کردند با مشکل جدی مواجه شدند. البته کشورهای غیرنفتی خاورمیانه نیز به شدت تحت تاثیر این چالش قرار گرفتند و شاهد افزایش بی رویه قیمت سوخت در این کشورها بودیم.
اما به همان اندازه که کشورهای فقیر و غیرنفتی خاورمیانه تحت تاثیر پیامدهای منفی افزایش قیمت انرژی قرار گرفتند، کشورهای نفتی در حوزه خلیج فارس از این مسئله سود بردند و پیش‌بینی می‌شود برای نخستین بار طی ده سال گذشته با مازاد بودجه روبرو شوند.
تغییر ائتلاف‌های منطقه‌ای و استراتژی جدید کشورهای عربی در مناسبات با آمریکا نیز از جمله نتایج جنگ روسیه و اوکراین بود. تقریبا همه کشورهای عربی سعی کردند سیاست «بی‌طرفی» در جنگ اوکراین و روسیه اتخاذ کنند اما اقدامات آنها در عمل به نفع روسیه بود. عربستان سعودی از جمله کشورهایی بود که می‌گفت قصد ایفای نقش میانجی در این بحران را داشته و در تلاش برای متقاعد کردن دو طرف به عقب‌نشینی از جنگ است.اما سعودی‌ها با اقداماتی همچون خودداری از افزایش تولید نفت و همراهی با مواضع روسیه در اوپک پلاس به نوعی در جبهه مقابل آمریکا ایستادند. در نهایت «جو بایدن» رئیس جمهوری ایالات متحده بر خلاف مانورهای حقوق بشری خود در زمان انتخابات مجبور شد با چشم‌پوشی از کارنامه سیاه عربستان و شخص «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی، او را ترغیب به کمک به کاهش قیمت نفت در بازار جهانی کند.
کشورهای اروپایی نیز که از سال 2018 یعنی زمان قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی، بن سلمان را در انزوا قرار داده بودند حاضر شدند فشارها را از روی وی بردارند و به نوعی به ولیعهد سعودی باج دادند تا تولید نفت عربستان را بیشتر کند. با این وجود شکاف‌های بی‌سابقه‌ای در مناسبت ریاض و واشنگتن به وجود آمد و تا حد موضع‌گیری‌های لفظی متقابل نیز رسید.
این مواضع کشورهای عربی تا امروز نیز ثابت مانده است. «محمد الیمانی» کارشناس مصری در امور روابط بین‌الملل معتقد است که کشورهای عربی در عین حال که نمی‌خواهد مناسبات راهبردی خود را با روسیه از دست بدهند، به دنبال عصبانی کردن آمریکا هم نیستند.
از طرف دیگر بحران اوکراین موجب شد تا آمریکا از بسیاری از پرونده‌های خاورمیانه دور شده و مجال پرداختن به آن را نداشته باشد. پرونده فلسطین مهمترین پرونده‌ای است که در دوره جنگ اوکراین و روسیه به حاشیه رفته و مدیریت آن دشوار شده است؛ تا جایی که از نیمه دوم سال گذشته میلادی شاهد تحولات خطرناکی در سراسر فلسطین اشغالی بوده‌ایم و این شرایط با قدرت‌گیری کابینه راست‌افراطی بنیامین نتانیاهو و تقویت عملیات‌های مقاومت فلسطین، به مراتب خطرناک‌تر شده است. بسیاری درباره احتمال وقوع انتفاضه سوم فلسطین صحبت می‌کنند که موجب نگرانی و نارضایتی آمریکایی‌ها شده است.
گروه‌های تروریستی از جمله داعش نیز در مناطق مختلف خاورمیانه از سوریه و عراق تا افغانستان، در بحبوحه بحران اوکراین فرصت خودنمایی پیدا کرده و عملیات‌های تروریستی خود را به بالاترین حد طی سال‌های اخیر رساندند.
درباره چشم‌انداز تاثیرات جنگ اوکراین و روسیه بر خاورمیانه نمی‌توان ارزیابی دقیقی ارائه داد؛ چرا که هنوز افقی برای پایان جنگ دیده نمی‌شود. اما ادامه تحریم‌ها علیه روسیه قطعا برای کل جهان از جمله خاورمیانه در تامین نیازهای اساسی چالش‌برانگیز خواهد بود و باید منتظر روند تنش‌های مسکو و کی‌یف در دومین سال جنگ باشیم.
