برنامه ۲۵ ساله همکاری‌های مشترک ایران و چین، یک توافق سیاسی، استراتژیک و اقتصادی میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران، شرکت ملی صادرات گاز ایران، شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، زیرساخت‌های ایران و همکاری های مختلف است. این سند بخشی از طرح یک کمربند یک راه چین است.
پیشینه توافقنامه
آغاز بحث این توافقنامه به سفر شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین به ایران در سال ۱۳۹۴ بر می‌گردد. از سال ۱۳۹۸، چند متن پیش‌نویس، میان دو کشور مبادله شد و ۱ تیر ۱۳۹۹ پیش‌نویس نهایی برنامه ۲۵ ساله در جلسه هیئت دولت بررسی و تأیید و ۷ فروردین ۱۴۰۰، این سند توسط محمدجواد ظریف و وانگ یی، وزرای خارجه وقت ایران و چین، امضا شد.
طبق گفته امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران، این قرارداد از روز ۲۴ دی ماه ۱۴۰۰ وارد فاز اجرایی شد و حالا به نظر میرسد با سفر رئیسی به چین، این توافقنامه وارد مراحل تازه‌ای شود.
با وجود آن که در گذشته، به ویژه در فروردین ۱۴۰۰ شایعات و نقدهای زیادی هم از داخل و هم خارج، درباره این توافقنامه مطرح شد. اما آذر ماه امسال با سفر رئیس جمهور چین به عربستان که با استقبال گسترده این کشور و توافقات متعدد بین آن دو کشور همراه شد، بسیاری از کندی روند اجرای توافق ایران و چین لب به انتقاد گشودند.
اما چه شایعاتی در این زمینه مطرح شد و چقدر صحت داشت؟
۱- واگذاری جزیره کیش به چینی‌ها
یکی از مهمترین شایعات درباره توافق ایران و چین، واگذاری ۲۵ ساله جزیره کیش به این کشور بود؛ موضوعی که برخی جزیره قشم را هم ضمیمه آن می کردند. به نظر می رسد اولین کسی که چنین موضوعی را مطرح کرده، حجت الاسلام حسن نوروزی نماینده مردم رباط‌کریم در مجلس بوده که با اشاره به تذکر کتبی خود به رئیس جمهور وقت، به خبرگزاری تسنیم گفته بود: مذاکراتی از سوی دولت در حال انجام بود که جزیره کیش به مدت ۲۵ ساله به چینی‌ها واگذار شود.
وی تاکید کرده بود اگر چنین واگذاری‌هایی بخواهد صورت بگیرد باید در مجلس نیز بررسی شود. این نماینده افزوده بود: «یا دولت مخفیانه امتیاز صید ماهی در آب‌های جنوب را به چینی‌ها واگذار می‌کند، همچنین درباره دریای خزر نیز بحث‌هایی انجام داده که گزارش آنها را هم تاکنون ارائه نکرده‌اند.»
همان زمان معاون اقتصادی و سرمایه گذاری منطقه آزاد کیش این واگذاری را تکذیب کرد و سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه هم در توییتی با رد ادعای واگذاری جزایر ایرانی چنین نظراتی را «دروغ پردازی و انتشار اطلاعات غلط» خواند.
با این حال اعتبار این شایعه ناشی از بیان آن توسط یک نماینده بود؛ البته نماینده ای که مدام با خبرنگاران مصاحبه می کند و غیر از این هم حرف بی اعتبار داشته است.
۲- استقرار نیروی نظامی چینی در ایران
شایعه دیگر حضور پنج هزار نیروی امنیتی چینی در ایران است. منشا این ادعا، گزارش نشریه پترولیوم اکونومیست، چاپ لندن در شهریور سال ۹۸ بود که رسانه‌ای تحلیلی در حوزه انرژی است. این نشریه ادعاهای متعددی درباره این توافقنامه مطرح کرده بود و از جمله مدعی شده بود «امکان حضور پنج هزار نیروی امنیتی چین در خاک ایران را فراهم می‌کند.» تا از سرمایه‌گذاری جدید پکن به ارزش ۲۸۰ میلیارد دلار در بخش نفت، گاز و پتروشیمی ایران محافظت کنند. (https://pemedianetwork.com/)
بعد از ادعای اولیه این نشریه انگلیسی، بهمن ماه ۱۴۰۰ در یک نشست بررسی نحوه اجرایی شدن سند همکاری ایران و چین، رضا پدیدار، عضو اتاق بازرگانی تهران به آن اشاره کرد که دوباره بازتاب گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی داشت و انتقادات زیادی برانگیخت؛ به ویژه که یادآور حضور نظامیان روس و انگلیسی در دوره استعمار و جنگ جهانی بود و بهانه شد تا برخی حتی موضوع قرار گرفتن ایران تحت استعمار چین را مطرح کنند.
در پی این واکنشها، روابط عمومی وزارت نفت با صدور اطلاعیه‌ای، خبرهای منتشرشده درباره حضور ۵ هزار نیروی امنیتی چین برای محافظت از کارگران چینی و پروژه‌های نفتی این کشور در ایران را تکذیب کرد و نوشت این خبر ناشیانه و کذب بوده و با هدف تخریب روابط ایران با دیگر کشورهای جهان طراحی شده است.
۳- بهره‌برداری چین از معادن طلای ایران
برخی منابع نظیر شبکه ایران اینترنشنال، تیتر زدند «بهره‌برداری از معادن طلا بخشی از توافق ۲۵ ساله با چین است»
منشا این ادعا، مصاحبه شهرام شریعتی دبیرکل خانه صنعت ، معدن و تجارت جوانان ایران بود که گفته بود چینی‌ها مدت‌هاست در معادن کشور کار می‌کنند و هر چقدر شرایط کار برای‌شان جذاب‌تر باشد استقبال بیشتری از آن می‌کنند. وی افزوده بود: در موضوع سند همکاری ۲۵ ساله بین ایران و چین، جزئیات سرمایه‌گذاری یا بهره‌برداری از معادن به ما چیزی ابلاغ نشده اما آنچه واضح است معادن و از جمله معدن طلا بخشی از قراردادهای سرمایه‌گذاری بین ایران و چین است.
البته دبیر کل خانه صنعت جوانان، سمت حکومتی ندارد و این موضوع هم برداشت اوست، با این حال، این که چینی ها در معادن طلای ایران سرمایه گذاری کنند، چیز بعیدی نیست و می تواند مفید هم باشد و البته شفافیت لازمه آن است.
۴- چین حاضر نیست تحریم‌ها را نقض کند
در کنار شایعات موجود، برخی منتقدان توافقنامه ۲۵ ساله ایران و چین، عملی‌شدن موارد گسترده ای که در دستاوردهای این قرارداد اعلام‌شده را دور از واقعیت و دست نیافتنی می‌دانند و معتقدند بر اساس تجربه، چین نشان داده دنبال منفعت خود است و هر جا که ببیند ممکن است منافعش صدمه ببیند، پا پس می‌کشد. از این رو، از نظر آنها چین هیچ گاه تحریم‌های آمریکا را برای ایران نقض نمی‌کند.
دولت چین و شرکت های این کشور البته در مواردی که بتوانند بدون هزینه گزاف تحریم های ایران را دور زده و به منافع اقتصادی برسند، این کار را می کنند، اما صرفه اقتصادی برای آنها حرف اول را می زند. طی چند سال گذشته و تشدید تحریم ها، بارها شرکت‌های چینی بابت نقض تحریم های آمریکا علیه ایران متهم شده و با جرایم و محدودیت هایی مواجه شده اند. اخیرا هم رابرت مالی مسئول میز ایران در وزارت خارجه آمریکا گفته است: « چین مقصد اصلی صادرات نفت تحریم شده ایران است» و وعده داده که آمریکا مذاکرات با چین برای منصرف کردن این کشور از خرید نفت ایران را شدت خواهد داد.
ایران تلاش کرده با فروش نفت تحریمی خود، بخشی از مشتریان نفتی سابق خود خصوصا در چین را حفظ کند. با این حال، پس از حمله نظامی روسیه به اوکراین و تحریم خرید نفت و گاز و روسیه، این کشور نفت خود را به قیمتی پایین تر از نرخ نفت تحریم شده ایران به چین پیشنهاد کرده و تا حدی بازار چین را از دست ایران خارج کرده است.
